İlham Əliyevlə Nikol Paşinyan arasında cümə günü Vaşinqtonda keçiriləcək görüş ən azı bir mühüm nəticə çıxarmağa imkan verir: Rusiya Dağlıq Qarabağ münaqişəsində Ermənistan və Azərbaycan arasında yeganə hakim olmaq istəyirdi, lakin Ukraynanın işğalı Moskvanın regiondakı mövqeyini sarsıtdı və indi iki ölkənin liderləri Rusiyanın yerində Amerikanı görmək istəyirlər.
Publika.az xəbər verir ki, bu barədə BBC rus xidmətinin təhlili yazısında deyilir.
Məqaləni qısa ixtisarla təqdim edirik:
“Həm Azərbaycan prezidenti, həm də Ermənistanın baş naziri Donald Trampın birinci səlahiyyət müddətində onunla görüşü təmin edə bilmədilər. Rusiya ilə Ukraynanı barışdırmaq və Qəzzada müharibəni dayandırmaq kimi daha iddialı məqsədləri olan onun ikinci administrasiyası üçün də Cənubi Qafqazı prioritet məsələyə çevirmədi.
Və yalnız Trampın əsas sülhməramlı planları nəticə vermədikdə, o, diqqətini döyüşlərin çoxdan bitdiyi və hətta sülh müqaviləsinin mətninin artıq tərtib olunduğu və razılaşdırıldığı Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinə yönəltdi – qalan yalnız onu imzalamaq idi.
Respublikaçılar Vaşinqton görüşünü Trampın sülhməramlı dühasının məhsulu adlandırsalar da, əslində bu, Bakının Moskva ilə ixtilafının məhsuludur. İyulun əvvəlində iki azərbaycanlının rus polisi tərəfindən öldürülməsi rəsmi müttəfiq olan iki ölkə arasında ən böyük diplomatik çatın yaranmasına səbəb olub. Kremlin dediyi kimi, Bakının “demarşı” Rusiya hakimiyyətini ehtiyatsızlıqdan yaxaladı və onlar hələ də buna necə cavab verəcəklərini bilmirlər.
Lakin bu, Rusiyanın digər nominal müttəfiqi Ermənistan üçün yaxşı xəbər idi. Eyni zamanda Ermənistan hakimiyyəti erməni kilsəsinin iki yepiskopunu və bir neçə müxalifət liderini dövlət çevrilişinə cəhddə ittiham edərək həbs edib. Paşinyanın ətrafı sui-qəsdçilərin arxasında Moskvanın dayandığına işarə edir.
Amma ayrı-ayrı hallar – Rusiyada azərbaycanlıların ölümü, Ermənistanda müxalifətçilərin həbsi – illərin üstüörtülü narazılıq və inamsızlığını üzə çıxardı. Aralarındakı bütün fikir ayrılıqlarına baxmayaraq, hər iki Cənubi Qafqaz ölkəsinin elitası Moskvanın “himayədarlığı” ilə eyni dərəcədə yüklənmişdi.
2022-ci ildə Ukraynanın genişmiqyaslı işğalı bu hissi daha da gücləndirdi və onlara son əsrlərdə ruslaşmanın öz tarixlərini, milli hərəkatların yatırılmasını, hər bir tərəfin dağıdıcı və mənfi hesab etdiyi Qarabağ münaqişəsində SSRİ və Rusiyanın rolunu xatırlatdı. İrəvanda hesab edirlər ki, Moskvadan asılılıq onların ölkəsini fəlakət həddinə çatdırıb və suverenliyi bərpa etməyi qarşılarına məqsəd qoyublar. Bakıda isə Rusiyanın Azərbaycanın Cənubi Qafqazda ən güclü orduya malik regional gücə çevrildiyini və artıq “yaxın xaric” ölkələrindən olmadığını başa düşməsini istəyirlər.
Moskvadan uzaqlaşma zəminində yaxınlaşmanın kulminasiya nöqtəsi Əliyevlə Paşinyan arasında Əbu-Dabidə baş tutan sammit, onların tarixdə ilk dəfə vasitəçisiz görüşü oldu. Bu, aylardır birbaşa ikitərəfli formatda mübahisəli məsələləri müzakirə edən hər iki tərəfin nümayəndə heyətlərinin işinin nəticəsi idi. Görüşdə daimi təmasda olan müşavir və diplomatlar iştirak edirdi və bu, onlara geniş spektrli məsələləri sərbəst müzakirə etməyə imkan verirdi. Hər iki nümayəndə heyətinə yaxın mənbələr bildiriblər ki, belə görüşün əsas dəyəri ondan ibarətdir ki, hər bir tərəf digərinin real mövqelərini təsəvvür etməkdənsə, öyrənir.
Ancaq aydındır ki, Azərbaycan və onun eksklavı Naxçıvan arasında dəmir yolu üzərində nəzarətlə bağlı mübahisənin tez həlli yoxdur. Əliyev gömrük yoxlaması olmayan dəhlizdə israr edir. Paşinyan bu planı Ermənistanın suverenliyinin pozulması kimi qiymətləndirir. Müzakirə olunan kompromis variant gömrük yoxlamalarının Qərb şirkətinə verilməsidir - bu yolla azərbaycanlılar erməni sərhədçiləri ilə məşğul olmayacaq, lakin Ermənistan öz ərazisindən keçən mallara nəzarət edəcək.
Hər iki ölkənin hakimiyyət orqanlarına yaxın mənbələr BBC-yə bildiriblər ki, İsveçrə şirkəti bu rol üçün mübarizə aparırdı və onun nümayəndələri danışıqlar üçün Bakı və İrəvana uçublar. Lakin İsveçrənin təklifləri hər iki tərəfi qane etməyib və rədd edilib.
Hələ iyul ayında belə görünürdü ki, Amerika bu rolu oynaya bilər, lakin vaxtından əvvəl sızmalardan və Trampın təyin etdiyi şəxslərin diqqətsiz şərhlərindən sonra Ermənistan hakimiyyəti ABŞ-ın təklifini qəbuledilməz adlandırdı.
Vaşinqton görüşü ərəfəsində, anonim mənbələrin yer aldığı yeni məqalələr iddia edir ki, ABŞ hamıya uyğun bir düsturla çıxış edə bilib – lakin plan hər iki tərəfdən rəsmən təsdiqlənənə qədər bu planların iflasa uğraması riski yüksək olaraq qalır”.
Tural
