Trampın Nobel mükafatına can atması
ABŞ prezidenti Donald Tramp uzun zamandır Nobel Sülh Mükafatını qazanmağa xüsusi maraq göstərir1. O, dəfələrlə əvvəlki prezident Barak Obamaya bu mükafatın verilməsini tənqid edib və özünün çoxsaylı beynəlxalq vasitəçilik səylərinin diqqətdən kənarda qaldığını vurğulayıb2. 2025-ci ildə bir neçə qanunverici və xarici siyasətçi Trampın Nobelə namizədliyini versə də, o, “nə etsəm də Nobel Sülh Mükafatı almayacağam” deyə bədbin bir açıqlama verib3. Tramp Truth Social platformasındakı paylaşımında Hindistan-Pakistan arasında müharibəni dayandırdığına, Serbiya-Kosovo arasındakı münaqişəni həll etdiyinə, Misir-Efiopiya arasında sülhü qoruduğuna və Yaxın Şərqdə “İbrahim sazişi”ni həyata keçirdiyinə görə layiq olduğu halda Nobel mükafatını ala bilmədiyini qeyd edib4. Onun sözlərinə görə, hətta Rusiya-Ukrayna müharibəsini və ya İsrail-İran qarşıdurmasını bitirsə belə, “nə etsəm də Nobel verməyəcəklər, amma əsas odur ki, bunu insanlar bilir” deyə əlavə edib5.
Hindistan–Pakistan gərginliyi və Trampın vasitəçiliyi
2025-ci ilin aprel ayında Kəşmirin Hindistan nəzarətində olan hissəsində bir qrup turistin qətlə yetirilməsi ilə Hindistan və Pakistan arasında gərginlik sürətlə artdı6. Mayın əvvəlində Hindistan Pakistan ərazisindəki silahlı qruplaşma mövqelərinə zərbələr endirdi, Pakistan isə cavab olaraq Hindistanın hərbi obyektlərinə hava hücumları törətməyə cəhd etdi7. Nüvə silahına malik iki qonşu ölkə arasında müharibə təhlükəsi yaranmışdı. Nəhayət, mayın 10-da Hindistan və Pakistan ordularının generalları arasında birbaşa əlaqə qurularaq atəşkəs barədə qarşılıqlı anlaşma əldə olundu8. Rəsmi məlumata görə, hər iki ölkə qarşıdurmanı ikitərəfli hərbi dialoqla dayandırdı və heç bir xarici vasitəçi rol oynamadı9.
Tramp isə bu hadisədə mühüm rol oynadığını iddia edir. O, mayın 10-da Hindistan-Pakistan atəşkəsini ABŞ-ın vasitəçiliyi sayəsində bütün gecə aparılan danışıqların nəticəsi adlandırdı və hətta vitse-prezident CD Vens ilə dövlət katibi Marko Rubioya səylərinə görə təşəkkür etdi10. Pakistanın Baş naziri Şahbaz Şərif də sosial mediada Trampın “regionda sülh naminə göstərdiyi liderliyi və fəal rolunu” alqışlayan paylaşım etmişdi11. Rəsmi İslamabad Trampın “nüvə dövlətləri arasında gərginliyi azaltdığını” bildirərək onun Nobel Sülh Mükafatına namizəd göstərilməsinə qərar verdiyini açıqladı12. Həqiqətən də Pakistan hökuməti 20 iyun 2025-ci ildə Trampın 2026 Nobel Sülh Mükafatına namizədliyi üçün Norveç komitəsinə müraciət edəcəyini bəyan etdi13. Buna səbəb kimi, Trampın Hindistan və Pakistan arasında nüvə müharibəsi riskinin qarşısını alan “həlledici diplomatik müdaxiləsi” və “praqmatik sülh yaratma irsi” göstərildi14.
Lakin Hindistan tərəfi Trampın vasitəçilik iddiasını qəti surətdə rədd edir. Baş nazir Narendra Modi Trampa açıq şəkildə bildirmişdi ki, Yeni Dehli Pakistanla münasibətlərində hər hansı üçüncü tərəfin vasitəçiliyini qəbul etmir və iki ölkə arasındakı son hərbi gərginliyin azaldılması tamamilə onların birbaşa təmasları nəticəsində mümkün olub15. Buna görə də, Trampın Hindistan-Pakistan sülhünü “dayandırdığı” iddiası Yeni Dehlidə istehza ilə qarşılandı. Məsələn, Hindistan mətbuatı Trampın özünə “məxsus Nobel iddiası”nı tənqid edərək, rəsmi Yeni Dehli mövqeyini bir daha xatırlatdı: atəşkəs üçüncü tərəfin deyil, iki ölkənin öz səylərinin nəticəsidir16. Bununla yanaşı, Pakistan daxilində də hökumətin Trampı Nobel mükafatına namizəd göstərmək qərarı birmənalı qarşılanmadı. Müxalif siyasətçilər və keçmiş diplomatlar bu addımı “utancverici yaltaqlıq” adlandıraraq pislədilər17. Pakistanın ABŞ-dakı keçmiş səfiri Məlihə Lodhi “İranı bombalayan bir şəxsi sülh mükafatına namizəd göstərmək absurddur” deyə hökuməti tənqid etdi18.
İsrail–İran müharibəsi və sülh razılaşması
2025-ci ilin iyununda İsrail ordusunun İrana qarşı hava hücumları nəticəsində Tehran yaxınlığında partlayışdan qalxan tüstü buludu. Bu kimi hücumlar İranın nüvə obyektlərini hədəf aldı və regionda müharibə alovlandı19.
2025-ci ilin iyun ayında Yaxın Şərqdə yeni bir böhran baş verdi – İsrail ilə İran arasında açıq hərbi münaqişə başladı. İsrail hökuməti, xüsusilə Baş nazir Benyamin Netanyahunun rəhbərliyi altında, İranın nüvə proqramını hədəf alan hücumlar həyata keçirdi. Vaşinqtondakı yeni Tramp administrasiyası da bu qarşıdurmaya dərhal müdaxilə etdi. İyun ayının sonunda prezident Tramp ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrinə İranda üç nüvə obyektinə zərbə endirmək əmri verdi20. Strategiyasını “öncə güc tətbiq edib sonra sülhə məcbur etmək” kimi təqdim edən Tramp, İranın nüvə infrastrukturunun ABŞ və İsrail tərəfindən darmadağın edilməsini “böyük şərəf” adlandırdı və ardınca “ARTIQ SÜLH ZAMANDIRI!” deyə bəyanat verdi21 22. Onun sözlərinə görə, Amerikanın “igid döyüşçüləri” elə bir iş gördülər ki, “dünyada heç bir ordu bunu bacarmazdı” və bundan sonra regionda sülhə nail olmaq vaxtıdır23.
Trampın İranla bağlı ikigünlük strategiyası – əvvəlcə güc tətbiq etmək, sonra isə sülh təşəbbüskarı kimi çıxış etmək – qısa zamanda nəticə verdi. İyunun 24-də Tramp İsrail-İran müharibəsində atəşkəs əldə olunduğunu elan etdi24. O, Vaşinqtonda İsrail və İran nümayəndələri ilə aparılan gizli danışıqlardan sonra atəşkəs razılaşmasının əldə olunduğunu bildirərək bunu şəxsən özü üçün diplomatik qələbə kimi təqdim etdi25. Al Jazeera-nın məlumatına görə, Tramp İranın nüvə obyektlərini məhv etdikdən sonra müharibəni dayandırmağı “böyük fəxarət” saydığını deyib26. İran tərəfi atəşkəsin əldə olunmasını öz qələbəsi kimi qeyd etsə də, Tramp administrasiyası bunu ABŞ liderliyinin uğuru kimi dəyərləndirdi.
Lakin Trampın bu davranışı bir çoxları tərəfindən tənqidlə qarşılandı. Xüsusilə Pakistan hökumətinin əvvəlcə Trampı Hindistan-Pakistan sülhünə görə Nobel mükafatına namizəd göstərib, ertəsi gün onun İranı bombalamasını izləməsi İslamabadda ciddi narazılıq yaratdı27. Pakistan, qonşu İranın bombalanmasını beynəlxalq hüququn pozuntusu adlandıraraq pislədi və “bütün problemlərin həllinin diplomatiyadan keçdiyini” xatırlatdı28. Pakistan Senatının üzvü Allama Raca Nasir Trampın addımlarını riyakarlıq kimi dəyərləndirərək qeyd etdi ki, “qanlı hücum əmri verib eyni zamanda bunu ‘sülh səyi’ adlandırmaq açıq-aşkar və narahatedici ziddiyyətdir”29. Bu cür tənqidlər Trampın Nobel mükafatına namizədliyinin geri götürülməsi tələblərini də artırdı. Doğrudan da, Pakistan parlamentində müxalifət Trampın Nobel namizədliyinin ləğvi barədə qətnamə təklif etdi və bir sıra siyasətçilər hökuməti “tələsik və düşünülməmiş” qərarına görə qınadı30.
Qəzza münaqişəsi və atəşkəs oyunları
Tramp administrasiyasının Yaxın Şərqdə sülh təşəbbüsləri təkcə İranla bitmir. O, eyni zamanda 2023-cü ilin oktyabrında başlayan İsrail-Qəzza müharibəsini bitirəcəyinə söz vermişdi. 2024-cü ilin sonlarında prezident seçkilərində qalib gəldikdən sonra, Tramp komandası hələ vəzifə səlahiyyətləri başlamadan Qəzzada atəşkəsə nail olmağa çalışırdı31 32. Senator Lindsey Qraham 2024-cü ilin noyabrında açıqlamışdı ki, Trampin əsas hədəflərindən biri 20 yanvar 2025-də iş başına keçməzdən öncə İsraillə HƏMAS arasında əsirlərin azad edilməsi müqabilində atəşkəs razılaşması əldə etməkdir33 34. Həmin dövrdə Ağ Evdə aparılan keçid danışıqlarında Trampın nümayəndələri mövcud Bayden administrasiyası ilə birlikdə çalışaraq Qəzzada humanitar fasilə və əsir mübadiləsi razılaşmasını bağlamağa cəhd edirdilər35. Nəticədə, 2025-ci ilin yanvar ayında – Trampın inauqurasiyasından az əvvəl – Qəzzada müvəqqəti atəşkəs və girovların mərhələli azad edilməsi barədə anlaşma əldə olundu36. Bu razılaşmanın əldə edilməsində Trampın xüsusi nümayəndəsi Stiv Vitkoffun da rolu olduğu, onun gedən danışıqlarda iştirak etdiyi bildirildi37. Lakin Tramp hələ vəzifədə olmadığı üçün bu uğurun siyasi dividendlərini tam mənada özü əldə edə bilmədi.
Qısa müddət sonra Qəzzada sülh pozuldu. 2025-ci ilin martında İsrail ordusu gözlənilmədən Qəzza zolağında genişmiqyaslı bombardmana başladı və mövcud atəşkəs rejimini pozdu38. İsrail rəsmiləri bildirirdilər ki, HƏMAS-ın əlində qalan əsirləri geri qaytarmağın yeganə yolu hərbi əməliyyatları davam etdirməkdir39. Nəticədə, İsrail qüvvələri Qəzzaya ərzaq, su, dərman və yanacaq girişini tam blokadaya aldı və onsuz da ağır humanitar vəziyyət daha da pisləşdi40. Mart ayından iyun ayına qədər davam edən bu hücumlar zamanı on minlərlə fələstinli mülki şəxs həyatını itirdi, beynəlxalq müşahidəçilər vəziyyəti “humanitar fəlakət” adlandırdı. “Sərhədsiz Həkimlər” təşkilatı Qəzzadakı durumu “humanitar yardım adı altında qətliam” kimi təsvir etdi41, BMT baş katibi Antonio Quterreş isə “Qida axtarmaq heç vaxt ölüm hökmü olmamalıdır” deyə İsrail ordusunun mülki insanlara atəş açmasını pislədi42.
İyun ayının sonunda Tramp administrasiyası yenidən Qəzzada atəşkəs üçün diplomatik təşəbbüsü gücləndirdi. İran-İsrail arasında atəşkəs əldə olunduqdan sonra bölgədə sülh danışıqları üçün münbit zəmin yarandığını bildirən Tramp, iyunun 28-də “bir həftə ərzində Qəzzada atəşkəs əldə oluna biləcəyinə inandığını” söylədi43 44. Onun sözlərinə görə, bir sıra regional liderlərlə təmasları ümidvericidir və “atəşkəsə çox az qalıb”45. Lakin həmin anda nə İsrail, nə də HƏMAS tərəfi rəsmi danışıqların getdiyini təsdiqləmir və atəşkəs şərtləri barədə detallar ictimaiyyətə açıqlanmırdı. Al Jazeera-nın Yaxın Şərq üzrə müxbiri Nur Odeh Trampın açıqlamasını “Qəzzada bombalar altında qalan insanlar üçün ümid işığı” adlandırsa da, hələ ki “regionda real danışıqların getmədiyini” qeyd edib ehtiyatlı yanaşırdı46. Buna baxmayaraq, müşahidəçilər bildirirlər ki, İsrail ilə bəzi ərəb dövlətləri arasında mümkün normallaşma razılaşmaları fonunda Netanyahunun da müharibəni bitirmək üçün təzyiq hiss etdiyi barədə xəbərlər dolaşır47. HƏMAS isə öz növbəsində tam atəşkəs üçün İsrail ordusunun mart ayında pozduğu anlaşmadan sonra işğal etdiyi ərazilərdən geri çəkilməsini və beynəlxalq zəmanətləri tələb edir48.
Trampın digər sürətli “sülh” anlaşmaları
Tramp administrasiyası son dövrlərdə bir sıra münaqişələrin həllində vasitəçi kimi çıxış edib. Bəzi hallarda bu münaqişələr məhdud miqyaslı olsa da, Ağ Evin fəal iştirakı sayəsində qısa zamanda həll olunub və Tramp tərəfindən böyük diplomatik qələbə kimi təqdim edilib:
- Konqo – Ruanda sülh sazişi: 2025-ci ilin iyununda Birləşmiş Ştatların vasitəçiliyi ilə Ruanda və Konqo Demokratik Respublikası arasında illərdir davam edən qanlı münaqişəyə son qoyacaq sülh razılaşması imzalanacağı açıqlandı49. Tramp bunu “Afrika üçün böyük gün” adlandıraraq öz administrasiyasının nailiyyəti kimi göstərdi. Həqiqətən də, tərəflər Vaşinqtonda toplaşaraq onilliklərdir davam edən şiddətə son vermək üçün sazişi parafladıqlarını bildirdilər50. Bu ABŞ-ın vasitəçiliyi ilə əldə olunan anlaşma, minlərlə insanın ölümü və milyonlarla qaçqına səbəb olmuş münaqişəni bitirməyi hədəfləyir51.
- Serbiya – Kosovo anlaşmaları: Tramp 2020-ci ildə Serbiya ilə Kosovonu iqtisadi normallaşma barədə razılaşmalara gətirdiyini daim xatırladır. O, bu nailiyyətini də Nobel mükafatına layiq görür. Halbuki tənqidçilər bildirir ki, 2020-ci ildə Vaşinqtonda imzalanmış Serbiya-Kosovo sənədləri detallardan uzaq, niyyət bəyannamələrindən ibarət idi və tezliklə pozuldu52. Başqa sözlə, Trampın burada elan etdiyi sülh uğuru davamlı olmadı.
- Misir – Efiopiya arasındakı sülh “qoruyuculuğu”: Tramp iddia edir ki, Misir ilə Efiopiya arasında Böyük Renaissance bəndi üzərində mübahisədə müharibənin qarşısını alıb. O, guya iki ölkə arasında müharibə çıxmamasının öz xidməti olduğunu deyərək buna görə də Nobelə layiq olduğunu vurğulayıb53. Halbuki, gerçəkdə bu məsələ ilə bağlı ABŞ-ın vasitəçiliyi tam nəticə verməmiş, sadəcə danışıqların davam etməsinə töhfə vermişdi. Hətta Trampın öz administrasiyasından belə rəsmilər onun bu iddiasını rədd etmiş və Nobelə “baş tutmamış razılaşmalar üçün mükafat verilsəydi, Trampın rəfi dolu olardı” deyə istehzalı reaksiya vermişdilər54.
- “İbrahim sazişi” (Abraham Accords): Trampın Yaxın Şərqdə ən çox fəxr etdiyi nailiyyətlərdən biri 2020-ci ildə İsraillə bəzi ərəb ölkələri arasında diplomatik münasibətlərin normallaşdırılmasına dair imzalanan İbrahim anlaşmalarıdır. Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Bəhreyn, Sudan və Mərakeşin İsraillə əlaqələri normallaşdırmasına dair razılaşmalar Tramp administrasiyasının vasitəçiliyi ilə əldə olundu55. Tramp bunu “Yaxın Şərqi birləşdirən tarixi sülh” kimi təqdim etsə də, bu anlaşmalar Fələstin problemini həll etmədi. Doğrudur, bir neçə ərəb dövləti ilə İsrail arasında illərdir olmayan isti münasibətlər quruldu56, lakin sülh prosesinin ən mühüm komponenti – İsrail-Fələstin münaqişəsi kənarda qaldı. Nəticədə regionda gərginlik tam bitmədi, hətta sonrakı dövrdə İsraillə İran arasında açıq toqquşma baş verdi, Qəzza zolağında isə müharibə alovu yenidən şiddətləndi57.
- Türkiyə – Suriyadakı güclər münaqişəsi: Trampın sülh strategiyasının tənqidçilər tərəfindən “əvvəl problemi yaradıb sonra həll edən” bir nümunəsi 2019-cu ildə yaşandı. Həmin ilin oktyabrında Tramp ABŞ qoşunlarını Suriyanın şimalından çıxardı və bu addım Türkiyənin Suriyadakı kürd qüvvələrinə qarşı hücumuna yaşıl işıq yandırdı58. Nəticədə qısa müddətdə qanlı toqquşmalar başladı. Cəmi bir həftə sonra, oktyabrın 17-də, Tramp vitse-prezident Mayk Pens vasitəsilə Türkiyə ilə 5 günlük atəşkəs razılaşması əldə etdi – kürd döyüşçülərin sərhəd bölgəsindən çəkilməsi üçün59. Ardınca Tramp Türkiyəyə tətbiq edilən sanksiyaları ləğv etdiyini elan edib yaranmış durumu böyük sülh nailiyyəti kimi qələmə verdi60 61. Lakin müşahidəçilər qeyd edirdilər ki, bu “sülh” əslində bölgədə ABŞ-ın əvvəlki balanslı mövqeyinin pozulmasından sonra mümkün olmuşdu və qazanılan daimi sülh yox, sadəcə müvəqqəti atəşkəs idi. Çünki, daha 3 ay öncə PKK “silah buraxacağıq” deyə bəyan etsə də, bugünədək Türkiyə bütün bu və ya digər güclərlə hələ də mübarizə aparmaqdadır.
- Azərbaycan–Ermənistan münaqişəsi: Cənubi Qafqazda onilliklərdir davam edən Qarabağ problemi 2020-ci ildə müharibə ilə yenidən gündəmə gəldi. 2023-cü ildə Azərbaycan Qarabağda suverenliyini bərpa etsə də, Ermənistanla tam sülh sazişi hələ də imzalanmayıb. 2025-ci ilin martında tərəflər saziş mətninin razılaşdırıldığını bildirsələr də, imzalanması üçün bəzi şərtlər irəli sürülüb və proses ləngiyir62 63. Tramp administrasiyası teorik olaraq bu prosesi irəli apara, Azərbaycanla Ermənistan arasında yekun sülhü dəstəkləyə bilərdi, hətta daha çox Ermənistana və erməni diasporasına təzyiq göstərə, mümkün sülhü təşviq edə bilərdi. Bu, regionda Amerika nüfuzunu artırardı. Məlumdur ki, Azərbaycanın tələbləri heç də Mars qanunlarına əsaslanmır ki, əksinə beynəlxalq hüquqa və suveren dövlətlərin qəbul etdikləri qanunlara əsaslanan, mövcud dünya faktoru ilə uzlaşır. Lakin Vaşinqtonun diqqəti daha çox Yaxın Şərq və digər böhranlara yönəlib, Qafqazdakı sülh təşəbbüslərində ABŞ o qədər də fəal iştirak etmir. Nəticədə Bakı ilə İrəvan arasındakı sülh imkanları hələ də tam reallaşmayıb. Lakin iddiaya görə iyul ayının sonunda Cənab Prezident İlham Əliyev ilə Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan arasında Dubayda baş tutacaq görüşdən bir sülh müqaviləsi çıxa bilər64. Lakin bu hissədə Trampın adı heç keçmir.
Yuxarıdakı nümunələrdən göründüyü kimi, Tramp administrasiyası beynəlxalq arenada qısa müddətli sülh razılaşmaları ilə gündəmə gəlir. Tramp bu nailiyyətləri şəxsən öz diplomatik məharətinin göstəricisi kimi təqdim edir və dəfələrlə açıq şəkildə gileylənir ki, bu səylərinə görə hələ də Nobel Sülh Mükafatına layiq görülməyib65. Hətta 2025-ci ilin iyununda o, “nə etsəm də, Nobel almayacağam”66 deyə bəyan edərək, Ukrayna–Rusiya və İsrail–İran kimi münaqişələrdə sülhü təmin etsə belə, norveçli münsiflərin onu mükafatdan kənar tutacağından şikayətlənmişdi.
Tənqidlər və ziddiyyətli rəylər
Tramp administrasiyasının münaqişələrdə həm eskalasiyaya yol verib, həm də sonra atəşkəsə nail olaraq “sülh quşu” kimi çıxış etməsi beynəlxalq arenada birmənalı qarşılanmır. Bəzi analitiklər hesab edir ki, Tramp Nobel Sülh Mükafatını qazanmaq naminə əvvəlcə gərginliklərin artmasına göz yumur, hətta dolayısıyla təşviq edir, sonra isə yaranmış böhranı həll edib kredit qazanmağa çalışır. Pakistanlı senator Xvaca Asif Trampın eyni vaxtda bir-birinin ardınca bir neçə böyük qarşıdurmanı dayandırdığını vurğulayaraq “son dövrlərdə ardıcıl olaraq bu qədər münaqişəni dayandıran başqa belə bir şəxsiyyət olmayıb” deyə onu müdafiə etsə də67, tənqidçilər bu uğurların davamlılığını sual altına alırlar. Məsələn, Balkanlarda Serbiya-Kosovo arasında Trampın 2020-ci ildə əldə etdiyi anlaşmaların əslində detallarının zəif olduğu və tezliklə pozulduğu xatırladılır68. Eyni şəkildə, Trampın “tarixi” adlandırdığı bir çox razılaşmalar kağız üzərində qalıb – Yaxın Şərq “yeni bir səhifə açacağı” deyilən Ərəb-İsrail normallaşma prosesinin fonunda 2025-ci ildə İsraillə İran arasında müharibə alovlanması buna nümunədir69. Habelə, Trampın seçki kampaniyasında söz verdiyi kimi Ukrayna müharibəsi və ya Qəzza böhranını beş ay ərzində bitirə bilməməsi də onun sülhyaratma qabiliyyəti barədə suallar doğurur70.
Üstəlik, Trampın atdığı addımlar bəzən onun Nobel iddiasına zidd görüntü yaradır. Keçmiş pakistanlı diplomat Məlihə Lodhi soruşur: “Niyə beynəlxalq hüququ pozaraq başqa bir ölkəni bombalayan adamı Nobel sülh mükafatına namizəd göstərməliyik?”71. Hətta Trampı Nobelə namizəd göstərən Pakistan hökuməti özü onun İran hücumunu pisləyərək bir növ çıxılmaz vəziyyətə düşdü – bir tərəfdən Trampın diplomatik “irsi”nə təriflər, digər tərəfdən onun hərbi addımlarına etiraz72 73. Bu cür ziddiyyətli məqamlar Trampın Nobel mükafatına gedən yolda etibarını sarsıdır.
Trampın yürütdüyü sülh diplomatiyasının ümumi mənzərəsi belədir: “üçüncü dərəcəli” sayılan konfliktlərdə sürətli nəticələr əldə etmək, bunu böyük uğur kimi təqdim edib Nobel Sülh Mükafatına bir addım daha yaxınlaşmaq. Doğrudur, hər bir atəşkəs və saziş lokal miqyasda insan tələfatını dayandırır, bölgələrə müvəqqəti də olsa rahatlıq gətirir. Məsələn, Konqo-Ruanda razılaşması on illərdir əziyyət çəkən milyonlarla insan üçün ümid işığıdır. Hindistanla Pakistan arasında gərginliyin azaldılması nüvə müharibəsi riskini bir qədər aşağı salır. Yaxın Şərqdə İsraillə ərəb ölkələri arasında münasibətlərin istiləşməsi uzun müddətli sülh üçün zəmin yarada bilər.
Lakin əsas sual budur: bu nailiyyətlər nə dərəcədə davamlı və köklü həllərdir? Tramp tənqidçilərinin fikrincə, o, daha çox “şou xarakterli diplomatiya” aparır. Yəni problemi tam çözmək üçün zəruri olan çətin, uzunmüddətli addımlardansa, tez və göstərişli uğura köklənir. Bu mənada Trampın yanaşmasını el dilində desək; “hamam suyu ilə özünə dost tutmaq” kimi xarakterizə edə bilərik – ucuz yolla özünə kredit qazanmaq cəhdi.
Nəticə etibarilə, Donald Tramp özünü qlobal sülhün əsas vasitəçisi kimi təqdim etməyə çalışır və bu yolda bir sıra “sensasion” diplomatik uğurlar əldə etdiyini bildirir74. Onun administrasiyası qısa müddətdə Hindistan-Pakistan, İsrail-İran və İsrail-HƏMAS münaqişələrində atəşkəsə nail olmaqla dünya gündəminə düşüb. Ancaq bu uğurların hansı həddə Trampın şəxsi strategiyasının nəticəsi olduğu və nə dərəcədə qalıcı olacağı mübahisəlidir. Nobel Sülh Mükafatına namizədlərin seçilmə meyarları siyasi motivlərdən uzaq, sülhə real töhfələr verməyi tələb edir. Tramp isə hələlik bu mükafata nail olmasa da, “əsas olan xalqın bunu bilməsidir” deyərək öz sosial bazasını inandırmağa çalışır75. Dünya ictimaiyyəti qarşısında isə onun strategiyasının səmimiyyəti və effektivliyi zamanla sınaqdan keçməkdədir.
Mənbələr: Bu təhlildə istifadə olunan məlumatlar açıq mənbələrdən – beynəlxalq xəbər agentliklərinin məlumatları, analitik təhlillər – götürülüb və aidiyyəti məqamlar mətn boyunca istinadlarla göstərilib. Mənbələri görmək üçün birbaşa Redaksiyaya keçin.
Hazırladı: Redaksiya.az
