“İki sahil”in suallarını “Loqos” Psixoloji və Nitq İnkişaf Mərkəzinin rəhbəri, “Psixoloji Xidmət və Tədqiqatlar Mərkəzi” İctimai Birliyinin sədri, psixologiya üzrə fəlsəfə doktoru Təranə Paşayeva cavablandırır:
- İnsanın daxili aləmini anlamaq ehtiyacı sizi psixologiya elminə gətirib çıxardı, yoxsa insanlara dəstək olmaq arzusu bu sahədə elmi dərinlik axtarmağa vadar etdi? Hansı məqamda bu sahənin həyat missiyanız olduğunu hiss etdiniz?
- Əslində bu sahəyə olan marağım həm şəxsi müşahidələrimdən, həm də içimdəki kömək etmə ehtiyacından qaynaqlandı. Uşaq yaşlarımdan etibarən insan davranışlarını təhlil etməyə, onların hiss və düşüncələrini anlamağa çalışırdım. Zamanla gördüm ki, çox insanlar öz problemləri ilə təkbaşına mübarizə aparır, lakin bəzən doğru bir söz, anlayışlı bir yanaşma onların həyatını dəyişə bilər.
Məhz bu məqamda anladım ki, mənim yolum psixologiyadır. Bu sadəcə bir ixtisas və ya peşə deyil — bu, mənim üçün bir həyat tərzidir. İnsanlara dəstək olmaq, onların özlərini dərk etmələrinə və daha sağlam bir psixoloji mühitdə yaşamalarına töhfə vermək mənim həyat missiyama çevrildi.
- Müasir Azərbaycan cəmiyyətində psixoloji maarifləndirmə səviyyəsini necə qiymətləndirirsiniz? Psixoloji xidmətə olan münasibət illər ərzində necə dəyişib?
- Əvvəlki illərlə müqayisədə bu gün cəmiyyətimizdə psixoloji maarifləndirmə sahəsində müsbət tendensiyalar müşahidə olunur. Əhali arasında psixoloqa müraciət etməyin ayıb və ya zəiflik əlaməti olması stereotipləri tədricən qırılır. Xüsusilə gənclər və şəhər mühitində yaşayan ailələr psixoloji xidmətin əhəmiyyətini daha çox dərk etməyə başlayıblar.
Əlbəttə, görüləcək işlər hələ də çoxdur. Regionlarda bu sahədə hələ də maarifləndirmə ehtiyacı yüksəkdir. Amma əvvəlki dövrlə müqayisədə bu gün insanlar daha çox sual verir, psixoloji dəstəklə maraqlanır və bu sahəyə hörmətlə yanaşırlar. Ən önəmlisi odur ki, psixoloji sağlamlıq artıq bir prioritet kimi qəbul olunur.
İnanıram ki, ictimai institutlar, media və mütəxəssislər bu sahədə birgə çalışmaqla psixoloji savadlılığı daha da yüksəldə bilərik.
- Siz həm rəhbər, həm də praktiki psixoloqsunuz. Bu iki rolu necə tarazlaşdırırsınız və bu çoxşaxəli fəaliyyət sizə hansı üstünlükləri verir?
- Əslində rəhbərlik və praktiki psixoloq olmaq bir-birini tamamlayan rollardır. Hər iki rolda əsas qayə insandır — onun inkişafı, rifahı və potensialının ortaya çıxarılması. Rəhbər kimi qərar verərkən empatiya, emosional zəkaya söykənmək, komandamın psixoloji vəziyyətini nəzərə almaq mənim üçün çox önəmlidir. Psixoloq kimi qazandığım müşahidə və dinləmə bacarıqları isə bu prosesdə mənə ciddi üstünlük verir.
Bəzən bu iki rolun yükünü daşımaq asan olmur, amma doğru zaman idarəçiliyi, prioritetləşdirmə və komandama güvənməklə balansı qoruyuram. Ən vacib məsələ odur ki, hər iki sahədə fəaliyyət göstərmək mənə daha geniş baxış bucağı qazandırır — həm fərdlərlə işləmə, həm də sistem qurma baxımından.
Bu çoxşaxəli fəaliyyətin üstünlüklərindən biri də odur ki, rəhbərlik etdiyim qurumlarda insan resurslarının daha sağlam psixoloji mühitdə fəaliyyət göstərməsinə şərait yaradıram. Bu da həm komanda ruhunu, həm də ümumi effektivliyi artırır.
- “Loqos” Psixoloji və Nitq Mərkəzinin fəaliyyət istiqamətləri və əsas hədəfləri barədə nə deyə bilərsiniz? Hansı yaş qrupları və psixoloji problemlərlə daha çox qarşılaşırsınız?
- 11 ildir ki, “Loqos” Psixoloji və Nitq Mərkəzi olaraq əsas missiyamız insanların psixoloji sağlamlığını və sosial funksionallığını dəstəkləmək, onların şəxsi və peşəkar həyatında keyfiyyətli dönüş yaratmaqdır. Fəaliyyət istiqamətlərimiz geniş spektri əhatə edir: fərdi psixoloji konsultasiyalar, uşaq və yeniyetmələrlə psixodiaqnostika və korreksiya, nitq terapiyası, ailə və evlilik konsultasiyaları, eləcə də psixoloji təlim və seminarlar təşkil edirik.
Mərkəzimizə müraciət edənlər arasında həm uşaqlar, həm də böyüklər var. Uşaqlar arasında daha çox nitq ləngimələri, diqqət əskikliyi, hiperaktivlik və sosial adaptasiya çətinlikləri ilə qarşılaşırıq. Böyüklər isə əsasən stres, depressiya, panik atak, münasibət problemləri və özünü dərk etmə mövzularında dəstəyə ehtiyac duyurlar.
Əsas hədəfimiz cəmiyyətimizdə psixoloji rifahın güclənməsi, fərdlərin öz daxili potensiallarını daha yaxşı tanıması və sağlam münasibətlər qurmasıdır. Eyni zamanda, bu sahədə maarifləndirmə və psixoloji savadlılığın artırılması üçün də daim fəaliyyət göstəririk.
- Psixometrik qiymətləndirmə sahəsindəki təcrübənizə əsasən deyə bilərsinizmi, Azərbaycanda psixoloji diaqnostikanın səviyyəsi beynəlxalq standartlara nə dərəcədə yaxındır?
- Azərbaycanda psixometrik qiymətləndirmə sahəsində son illərdə ciddi irəliləyişlər müşahidə olunur. Artıq beynəlxalq standartlara uyğun test və metodikaların tərcümə olunması, adaptasiyası və tətbiqi prosesi sistemli şəkildə aparılır. Xüsusilə böyük psixoloji mərkəzlər və universitetlər bu sahəyə xüsusi diqqət ayırır.
Lakin etiraf etməliyik ki, bu sahə hələ də tam oturuşmuş deyil. Psixoloji diaqnostika yalnız test nəticəsi ilə deyil, eyni zamanda müşahidə, müsahibə və fərdi yanaşma ilə dəstəklənməlidir. Təəssüf ki, bəzi hallarda standartlardan uzaq yanaşmalara da rast gəlmək olur. Bu isə həm etibarlılığı, həm də nəticələrin praktik istifadəsini çətinləşdirir.
Bununla belə, ümidverici məqam ondan ibarətdir ki, artıq psixoloqlar arasında bu sahədə bilik və bacarıqların artırılmasına ciddi maraq var. Biz “Loqos” mərkəzində psixometrik testlərlə işləyən mütəxəssislərin peşəkar inkişafını daim təşviq edir, elmi əsaslı metodların tətbiqinə xüsusi önəm veririk. Düşünürəm ki, bu istiqamətdə davamlı təlimlər, beynəlxalq əməkdaşlıq və akademik dəstək vasitəsilə yaxın gələcəkdə daha yüksək səviyyəyə çatmaq mümkündür.
- Beynəlxalq təşkilatlarla, xüsusilə APA və Dünya Pozitiv Psixoterapiya Assosiasiyası ilə əməkdaşlıq sizə və fəaliyyət sahənizə hansı yeni imkanlar qazandırıb?
- Beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq mənim üçün təkcə peşəkar inkişaf baxımından deyil, həm də perspektiv baxımından yeni qapılar açdı. APA (American Psychological Association) və Dünya Pozitiv Psixoterapiya Assosiasiyası ilə əlaqələr mənə bu sahədəki ən son elmi yenilikləri birbaşa izləmək, yeni metodikaları öyrənmək və beynəlxalq təcrübələri yerli praktikaya uyğun şəkildə tətbiq etmək imkanı verdi.
Bu əməkdaşlıqlar sayəsində “Loqos” mərkəzində beynəlxalq standartlara uyğun təlim proqramları həyata keçiririk. Eləcə də, psixoloji müdaxilə metodlarımız daha sistemli və sübutlara əsaslanan yanaşmalarla zənginləşib. Ən önəmlisi isə beynəlxalq konfrans və sertifikasiya proqramlarında iştirak etməklə həm Azərbaycan psixologiyasını tanıtmaq, həm də yerli mütəxəssisləri bu şəbəkəyə qoşmaq imkanımız yaranıb.
Bu əməkdaşlıqlar bizi yalnız informasiya alıcısı yox, eyni zamanda töhfə verən tərəf mövqeyinə gətirir. Düşünürəm ki, bu, təkcə fərdi uğur deyil — bu, ölkəmizin psixoloji elminin beynəlxalq müstəvidə yer tutması üçün atılan mühüm addımdır.
- Uşaqlarla və ailələrlə işləyərkən sizi ən çox düşündürən və təkrar-təkrar qarşılaşdığınız psixoloji tendensiyalar hansılardır? Bu sahədə hansı dəyişiklikləri zəruri hesab edirsiniz?
- Uşaqlarla və ailələrlə işlədiyim illər ərzində bir tendensiya daim diqqətimi çəkib: valideynlərin çoxu övladlarının davranış problemləri ilə bağlı psixoloqa müraciət edir, lakin əslində problemin kökü ailədaxili ünsiyyət çatışmazlığında, sərhədlərin və emosional yaxınlığın düzgün qurulmamasında yatır. Uşaqlar çox zaman ailənin aynasıdır — onların davranışları valideyn münasibətlərinin, emosional iqlimin və tərbiyə üsullarının əksidir.
Daha bir narahatedici tendensiya — texnologiyanın təsiri ilə uşaqların real sosial bacarıqlarının zəifləməsi, diqqət dağınıqlığı və emosional tənzimləmədə çətinliklərdir. Təəssüf ki, bəzən ailələr uşaqları "rahatlaşdırmaq" üçün onları ekran qarşısında saxlamağı bir üsul kimi qəbul edirlər, bu isə dərinləşən psixoloji boşluqlara səbəb olur.
Bu sahədə dəyişiklik üçün ilk növbədə ailələrin psixoloji maarifləndirilməsi sistemli şəkildə həyata keçirilməlidir. Valideynlərə təkcə uşaq tərbiyəsi ilə bağlı deyil, öz emosional dünyaları ilə bağlı da dəstək verilməlidir. Həmçinin məktəblərdə psixoloji xidmətin real funksional rolu gücləndirilməlidir.
Biz “Loqos”da çalışırıq ki, ailələri yalnız bir dəfəlik “problemi həll etmək üçün” deyil, uzunmüddətli psixoloji inkişaf üçün prosesə cəlb edək. Çünki uşağın sağlam inkişafı — ailənin sağlam münasibətlərindən başlayır.
- Azərbaycan qadınlarının psixoloji durumu və onların qarşılaşdığı çətinliklər barədə müşahidələriniz nələrdir? Qadınların psixoloji dəstəyə çıxışı nə dərəcədə təmin olunub?
- Azərbaycan qadınları ailədə, cəmiyyətdə və iş həyatında çoxlu müxtəlif rol və məsuliyyətlər daşıyırlar. Bu da onların üzərinə böyük emosional yük qoyur. Təəssüf ki, çox vaxt qadınların öz psixoloji ehtiyacları arxa planda qalır. Mənim müşahidəmə görə, qadınlar arasında stress, yorğunluq və özünü dərk etmə problemləri geniş yayılıb, amma bunu açıq şəkildə qəbul etmək və psixoloji yardım almaq hələ də bəzən tabu kimi qalır.
Psixoloji dəstəyə çıxış məsələsində isə müəyyən irəliləyişlər mövcuddur. Xüsusilə şəhər mühitində qadınların psixoloqa müraciət etməsi artıb və onlar arasında maarifləndirmə səviyyəsi yüksəlməkdədir. Amma regionlarda və daha ənənəvi mühitlərdə bu, hələ də məhdud olaraq qalır. Qadınların psixoloji yardım almaq üçün sosial və iqtisadi maneələrini azaltmaq üçün sistemli tədbirlər görülməlidir.
Bununla belə, qadınların güclənməsi, onların psixoloji sağlamlığına verilən önəmin artması bizim cəmiyyətin inkişafında vacib amildir. “Loqos” mərkəzi olaraq biz qadınların psixoloji dəstək almağa daha çox cəlb olunması üçün təlimlər və maarifləndirmə layihələri həyata keçiririk.
İnanıram ki, qadınların psixoloji rifahı təmin olunarsa, bu, ailələrə, uşaqlara və bütövlükdə cəmiyyətə böyük müsbət təsir göstərəcək.
- Cəmiyyətin ümumi rifahı üçün psixoloqların rolu nə dərəcədə əhəmiyyətlidir? Sizcə, psixoloqlar ictimai rəyin və emosional sağlamlığın formalaşmasında necə rol oynamalıdırlar?
- Psixoloqlar cəmiyyətin emosional sağlamlığının təməl daşıdırlar. İnsanların psixoloji rifahı yaxşı olduqda, onlar daha məhsuldar, daha ünsiyyətcil və daha xoşbəxt olurlar. Bu isə ümumi ictimai rifahın, sosial harmoniyanın formalaşmasına birbaşa təsir edir.
Psixoloqlar təkcə fərdi terapiya və dəstək verməklə kifayətlənməməlidirlər. Onlar ictimai rəyin formalaşmasında fəal iştirak etməli, psixoloji maarifləndirmə və stresslə mübarizə strategiyalarını geniş kütlələrə çatdırmalıdırlar. Media, təhsil sistemi və müxtəlif ictimai platformalar vasitəsilə cəmiyyətə psixoloji biliklərin, sağlam yanaşmaların ötürülməsi vacibdir.
Bununla yanaşı, psixoloqlar həm də cəmiyyətin narahatlıqlarını, sosial trendlərini araşdırmalı və dövlət qurumlarına, siyasətçilərə, təhsil sisteminə konstruktiv tövsiyələr verməlidirlər. Çünki yalnız kompleks yanaşma ilə biz sağlam, dayanıqlı və xoşbəxt cəmiyyət yarada bilərik.
Mən inanıram ki, psixoloqların rolu getdikcə artacaq və onlar cəmiyyətin dəyişən ehtiyaclarına cavab verən əsas peşəkarlardan biri olacaq.
- Psixologiya sahəsinə yeni qədəm qoyan gənclərə nə tövsiyə edərdiniz? Sizin fikrinizcə, uğurlu və etik cəhətdən güclü psixoloq olmaq üçün hansı şəxsi və peşəkar keyfiyyətlər vacibdir?
- Psixologiya sahəsi insan ruhunun incəliklərini anlamaq, ona dəstək olmaq və inkişaf etdirmək baxımından çox məsuliyyətli və gözəl peşədir. Gənclərə ilk növbədə özlərinə qarşı dürüst, həssas və davamlı öyrənməyə açıq olmalarını tövsiyə edərdim. Bu sahədə bilik heç vaxt tam olmaz, daim yenilikləri izləmək və peşəkar inkişaf üçün çalışmaq vacibdir.
Uğurlu psixoloq olmaq üçün empatiya, səbr, etik prinsiplərə sadiqlik və etibarlılıq ən əsas keyfiyyətlərdir. Həmçinin öz duyğularını idarə edə bilmək, peşəkar sərhədləri qorumaq və hər zaman müştərinin məxfiliyinə hörmət etmək lazımdır. Etika sahəsində möhkəm dayana bilmək psixoloqun nüfuzunu qoruyur və işin keyfiyyətini təmin edir.
Bununla yanaşı, psixoloq daim öz daxili aləmini də dərk etməli, ehtiyac olduqda özü üçün də dəstək axtarmalıdır. Çünki sağlam və balanslı mütəxəssis daha təsirli kömək göstərə bilər.
Bu sahəyə gələnlərə demək istəyirəm ki, psixologiya təkcə bir peşə deyil, həm də həyat tərzidir. Bu yolda sadiq, mərhəmətli və məsuliyyətli olmaq uğurun açarıdır.
