"1867-ci ildə baş tutan bu alış-veriş ABŞ-ın gələcəyini dəyişib, Rusiyanı isə itkilərlə üz-üzə qoyub..."
1867-ci ildə Rusiya Alyaskanı "buz səhrası" hesab edib onu 7, 2 milyon dollara ABŞ-a satıb. O zaman bu qərar çoxlarına anlaşılmaz görünsə də, tarixçilər bunu səhv yox, geosiyasi rasional addım sayırlar.
Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə "science.mail" nəşri yazıb.
Satışın səbəbləri və simvolik məna
Qeyd edilir ki, Rusiya bu yolla Britaniyanın güclənməsinin qarşısını alıb və yeni müttəfiq qazanmağa çalışıb. Onilliklər keçdikcə “
"dəyərsiz" sayılan torpaq ABŞ üçün strateji dayaq nöqtəsinə çevrilib.
Bu gün isə həmin torpaqda - Ankoricdə Vladimir Putinlə Donald Trampın görüşü baş tutub. Alyaska seçimi təsadüfi deyil: burası bir vaxtlar Rusiya bayrağının dalğalandığı, Rus-Amerika Kompaniyasının (RAK) hökm sürdüyü məkandır. İndi isə bu torpaq iki nəhəng güc arasında dialoqa meydan verir.
Rus Alyaskası: sərvət, missionerlər və gizli izlər
Alyaskaya ayaq basan ilk ruslar dövlət ekspedisiyaları yox, cəsarətli balinaçılar və ovçular idi. 1732-ci ildə Qvozdev və Fyodorov sahili kəşf etsələr də, əsl pionerlər Nevodçikov kimi sənətkarlar olub. Onların gəlişi ilə yerli xalqlarla ilk toqquşmalar da baş verib.
Alyaskanın sərvəti "yumşaq qızıl" - dəniz qunduzlarının dərisi olub. Çin bazarında bu dəri ipəkdən də baha satılıb. Amma amansız ov nəticəsində 1840-cı illərə doğru qunduz populyasiyası tükənib, iqtisadiyyat çökməyə başlayıb.
Koloniyanın başqa bir üzü isə missionerlər idi. Rus pravoslav ruhaniləri yerli xalqların dillərini öyrənib, məktəblər açıb, mətnlər çevirib. Onlar bəzən yerli icmaları sui-istifadədən qoruyub. Bu səbəbdən pravoslavlıq yerli kimliyin bir hissəsinə çevrilib və bu gün də Alyaskada 90-a yaxın pravoslav icması fəaliyyət göstərir.
Niyə satış baş verib?
Krım müharibəsi (1853-1856) Rusiyanın zəif tərəflərini üzə çıxarıb. Uzaq Alyaska Britaniya ilə münaqişə zamanı asan hədəf ola bilərdi. Rəqəmlər də reallığı göstərirdi: cəmi 2500 rus əhalisi, 23 kiçik məntəqə, tükənmiş təbii sərvətlər. Böyük knyaz Konstantin və diplomatiyanın ağsaqqalı Qorçakov qərara gəlib: ərazi ABŞ-a satılmalı, bununla həm pul qazanılmalı, həm də Britaniya balanslaşdırılmalıydı. 30 mart 1867-ci ildə gecəyarısı müqavilə imzalanıb. ABŞ 1,5 milyon kv. km ərazini 7,2 milyon dollara alıb.
"Syuardın dəliliyi" və sonrakı miras
Amerika Konqresi sövdələşməni əvvəlcə "Syuardın dəliliyi" adlandırsa da, zaman bu qərarın dəyərini göstərib. 1896-cı ildə qızıl hərisliyi, XX əsrdə neft yataqları Alyaskanı ABŞ üçün əvəzsiz edib. Bu gün ölkənin neftinin dörddə biri, dəniz məhsullarının yarısı məhz buradan gəlir. Rus irsi isə silinməyib. Alyaskada pravoslav kilsələri, rus toponimləri və hətta rus-aleut kreol dili qalıb. Bu miras indi də yaşayan bir mədəni qatdır.
Alyaska sammiti: tarixlə bu günün qovuşması
2025-ci ilin avqustunda Putinlə Trampın Ankoricdə görüşməsi simvolikdir. 150 il əvvəl Rusiya buranı satmaqla gələcək üçün strateji seçim edib. İndi isə həmin torpaq yenidən iki nəhəng gücün dialoquna ev sahibliyi edir. Tarixçi A. Petrovun sözləri ilə desək, Alyaskanın satışı "Britaniyaya qarşı ABŞ-la müttəfiqlik üçün ödənilən qiymət" idi. İndi isə bu torpaq göstərir ki, bir vaxtlar mübahisəli görünən diplomatik addımlar bəzən əsrlər sonra belə iki xalq arasında körpü ola bilər.
