Rusiya Dövlət Dumasının deputatı Andrey Qurulev Azərbaycan mallarının ölkəyə idxalının qadağan edilə biləcəyini istisna etməyərək deyib ki, əgər Rusiyada Azərbaycan malları olmayacaqsa, biz bundan heç nə itirməyəcəyik, amma onlar üçün vəziyyət ciddi dəyişəcək.
Doğurdanmı, Azərbaycanın Rusiyadan iqtisadi asılılığı var? Qarşılıqlı ticarətdə potensial qadağalar hansı ölkəyə daha çox ziyan vura bilər?
Bununla bağlı Milli Məclisin deputatı Vüqar Bayramov iqtisadiyyat.az-a açıqlamasında öz fikirlərini bölüşüb.
Onun sözlərinə görə, hər iki ölkənin yayımladığı statistika təsdiq edir ki, idxal qadağan edilərsə, bundan uduzan tərəf Azərbaycan deyil, Rusiya olacaq: “Belə ki, 2024-cü ildə Rusiya-Azərbaycan arasında ticarət dövriyyəsi 4 milyard 799 milyon dollar olub. Azərbaycan Rusiyadan 3 milyard 621 milyon dollarlıq mal idxal edib. Rusiyaya isə 1 milyard 178 milyon dollar mal göndərmişik. Bu isə o deməkdir ki, xarici ticarətdə Azərbaycanın Rusiya ilə 2 milyard 443 milyon dollarlıq mənfi saldosu var. Yəni Rusiya Azərbaycan ilə ticarətdən yalnız ötən il 2 milyard 443 milyon dollar qazanc əldə edib. Deməli, qarşılıqlı ticarətdə istənilən qadağalar Azərbaycandan Rusiyaya daxil olan valyutanın həcmini azaldacaq. Bu isə o deməkdir ki, bundan daha çox rusiyalı iş adamları ziyan görəcəklər”.
V.Bayramov qeyd edib ki, digər tərəfdən, Azərbaycanın Rusiya ixracı ölkəmizin ümumi ixracatının cəmi 4.4 faizini təşkil edir: “Deməli, 26 milyard 338 milyon dollarlıq ixracatımızın 95 faizindən çoxu Rusiyadan kənar ölkələrə yönəlib. Bu isə o deməkdir ki, reallıq heç də rusiyalı deputatın qeyd etdiyi kimi deyil. Rəqəmlər təsdiq edir ki, hətta Rusiyanın Azərbaycandan idxalı qadağan edəcəyi halda belə bu, ölkəmizin ixrac potensialına xüsusi təsir göstərməyəcək”.
Deputat söyləyib ki, Rusiyadan Azərbaycana köçürülən pulların məbləğinə gəldikdə, həm əvvəlki illərdə, həm də bu ilin geridə qalan aylarında ciddi azalmalar qeydə alınıb. Onun sözlərinə görə, 2024-cü ildə fiziki şəxslər tərəfindən Rusiyadan Azərbaycana 496 milyon 753 min dollar pul köçürülüb: “Bu isə əvvəlki illə müqayisədə 53 faiz azdır. Deməli, Rusiyadan remittensi, yəni pul köçürmə asılılığı da yoxdur. Nəzərə almaq lazımdır ki, remittensinin ÜDM-dəki payına görə Azərbaycan regionda ən yaxşı göstəriciyə malik dövlətlərdəndir. Beynəlxalq maliyyə qurumlarının hesablamalarına görə, Azərbaycanda bu göstərici 3 faizdən azdır. Deməli, bu istiqamətdə Azərbaycanın nə Rusiyadan, nə də hər hansı digər bir ölkədə heç bir asılılığı yoxdur. Göründüyü kimi, hətta Rusiyanın özünün statistik rəqəmləri belə, Dumanın bəzi deputatlarının Azərbaycan ilə ticarət haqqında dediklərini təsdiqləmir”.
Respublikaçı Alternativ Partiyasının (ReAL) sədri, iqtisadçı-ekspert Natiq Cəfərli “Yeni Müsavat”a açıqlamasında bildirdi ki, Rusiyada bu tip bəyanatlar çox səsləndirilsə də, sanki bu fikri səsləndirənlərin iqtisadi bilikləri yoxdur:“Rusiya ilə ticarət dövriyyəmizə gəlincə, Rusiya Azərbaycana 3 dəfə çox mal satır. Bizim Rusiyaya satdığımız malın dəyəri keçən il 1 milyard dollara yaxın olub, Rusiyanın Azərbaycana satdığı malın dəyəri isə 3 milyarddan çox olub. Qadağalar qarşılıqlı olsa, Rusiya daha çox itirəcək. Sadəcə olaraq, Rusiya bu tip addımlarla Azərbaycanın suveren və müstəqil addımlarına müdaxilə etməyə çalışır. Bu, tam məntiqsiz davranışdır. Halbuki gərginliyin səbəbkarı Rusiyadır. Azərbaycan tərəfdən qaynaqlanan gərginlik yoxdur. Azərbaycana məxsus təyyarə vurulub. Baş verən hadisə ilə əlaqədar Azərbaycan bəlli hüquqi addımların atılmasını tələb edir. qarşı tərəf isə sanki gərginliyin yaranmasında maraqlı qüvvə kimi davranır”.
Mütəxəssislərin fikirlərindən də göründüyü kimi, Azərbaycan iqtisadi baxımdan Rusiyadan kritik dərəcədə asılı deyil. Əksinə, ticarət balansının strukturuna baxdıqda, Rusiya Azərbaycan bazarından daha çox gəlir əldə edir. Bu, iqtisadi sanksiyalar fonunda əsas risklərin məhz Rusiya biznesinə yönələcəyini göstərir.
Digər tərəfdən, Azərbaycanın ixrac bazarlarının 95 faizindən çoxu Rusiyadan kənardadır və ölkə alternativ ticarət tərəfdaşları ilə münasibətlərini davamlı şəkildə genişləndirir. Bu, həm strateji diversifikasiya siyasətinin, həm də regional iqtisadi müstəqilliyin nəticəsidir.
Geosiyasi kontekstdə isə məsələ yalnız ticarət rəqəmləri ilə məhdudlaşmır. Rusiya-Azərbaycan münasibətləri son aylarda müəyyən gərginlik mərhələsinə keçib və iqtisadi təzyiq alətləri siyasi mesaj funksiyası daşıyır. Lakin mövcud göstəricilər göstərir ki, bu cür təzyiqlər Azərbaycanın iqtisadi sabitliyini ciddi şəkildə sarsıda bilməz.
Rusiya-Azərbaycan ticarət əlaqələrinin mövcud strukturu göstərir ki, iki ölkə arasında iqtisadi münasibətlər asimmetrik xarakter daşıyır. 2024-cü ilin rəsmi statistikası aydın şəkildə ortaya qoyur ki, Rusiya Azərbaycan bazarından xalis şəkildə daha çox qazanc əldə edir. Bu isə o deməkdir ki, idxal-ixrac münasibətlərində hər hansı birtərəfli qadağa tətbiqi ilk növbədə Rusiya biznesinə, daha sonra isə, dövlət büdcəsinə mənfi təsir göstərəcək.
Azərbaycanın ümumi ixrac strukturuna nəzər saldıqda isə Rusiyanın payı cəmi 4,4 faizdir. Yəni ixracın 95 faizdən çoxu MDB məkanından kənar bazarlara-əsasən Avropa İttifaqı, Türkiyə, Çin və Yaxın Şərq ölkələrinə yönəlib. Bu fakt ölkənin xarici ticarət siyasətində illərdir həyata keçirilən diversifikasiya kursunun nəticəsidir. İxrac marşrutlarının genişliyi və alternativ bazarların mövcudluğu iqtisadi təhlükəsizlik üçün əsas təminatlardan biridir. Pul köçürmələri (remittensiya) məsələsinə gəlincə, Azərbaycanda bu göstərici ÜDM-in 3 faizindən azını təşkil edir. Müqayisə üçün, bəzi qonşu ölkələrdə bu göstərici 10-25 faiz arasında dəyişir ki, bu da həmin ölkələri xarici maliyyə axınlarına daha həssas edir. Azərbaycanda isə daxili iqtisadi fəallığın yüksəkliyi və qeyri-neft sektorunun inkişafı nəticəsində xaricdən gələn pul axınlarına iqtisadi asılılıq minimal səviyyədədir.
Geosiyasi müstəvidə bu məsələ yalnız iqtisadi rəqəmlərlə izah olunmur. Son illər Rusiya beynəlxalq arenada müxtəlif ölkələrlə münasibətlərində iqtisadi alətləri siyasi təzyiq vasitəsi kimi istifadə edir. Azərbaycanla bağlı səsləndirilən bəzi bəyanatlar da eyni məntiqin davamı kimi qiymətləndirilə bilər. Bununla belə, real iqtisadi göstəricilər bu təzyiqin effektiv olmayacağını göstərir.
Həmçinin nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycan son illər beynəlxalq nəqliyyat-logistika layihələrində, xüsusilə Orta Dəhliz və Şimal-Cənub istiqamətində mühüm tranzit mərkəzə çevrilib. Bu mövqe yalnız iqtisadi deyil, həm də strateji üstünlük yaradır.
