Azərbaycan hökumətinin son illərdə həyata keçirdiyi sosial siyasət ölkədə sosial rifahın yüksəldilməsi, aztəminatlı təbəqələrin müdafiəsi və əmək bazarının tənzimlənməsi məqsədi daşıyır.
Bu islahatlar bir neçə əsas istiqamət üzrə aparılır və həm qısamüddətli sosial dəstək, həm də uzunmüddətli struktur dəyişikliklərini hədəfləyir. Lakin effektivlik müxtəlif sahələrdə fərqli dəyərləndirilir.
Sosial islahatların əsas istiqamətləri hansılardır?
İlk olaraq bura minimum sosial standartların artırılması daxildir. Son illər minimum əməkhaqqı, sosial müavinətlər və ünvanlı yardım məbləğləri mərhələli şəkildə artırılıb. Məqsəd əhalinin alıcılıq qabiliyyətini qorumaq, inflyasiyanın təsirini kompensasiya etməkdir.
Daha sonra pensiya sisteminin modernləşdirilməsi gəlir. Ölkədə aparılan islahatlar pensiya artımlarının davamlı indeksasiyası, sığorta prinsiplərinin gücləndirilməsi, rəqəmsal pensiya təyinatı sisteminin geniş tətbiqini əhatə edir. Bu tədbirlər pensiya təminatında şəffaflığı artırsa da, sistemin uzunmüddətli maliyyə dayanıqlığı hələ də müzakirə mövzusudur.
Digər mühüm amil əhali arasında məşğulluğun artırılmasıdır. Bu baxımdan hökumət işsizliyə qarşı müxtəlif mexanizmlər tətbiq edir.
Bu mexanizmlərdən biri özünüməşğulluq proqramlarıdır. Dövlət sifarişi ilə peşə hazırlığı və məşğulluq mərkəzlərinin genişləndirilməsi əsas məqamları əhatə edir. Amma yüksək maaşlı və rəqabətə davamlı iş yerlərinin azlığı sosial islahatların təsirini zəiflədir.
ASAN xidmət, DOST mərkəzləri və “E-sosial” platforması sosial xidmətlərin operativliyini artırıb. Bu model korrupsiya risklərini minimuma endirir, bürokratik maneələri aradan qaldırır, vətəndaş-məmur təmasını azaldır. Bu istiqamət sosial siyasətin ən uğurlu komponentlərindən hesab olunur.
Vətən müharibəsindən sonra Şəhid ailələri və qazilərə xüsusi sosial paketlər bu siyasətin daha bir komponentidir. 44 günlük müharibədən sonra hökumət bu kateqoriya üzrə mənzil təminatı, artırılmış müavinətlər, sosial reabilitasiya kimi geniş proqramlar icra edir.
Bu siyasətin effektiv tərəflərini analiz etdikdə bəzi məqamları qeyd etmək olar.
Rəqəmsallaşma real nəticə verib. DOST və ASAN mərkəzləri region miqyasında nümunəvi modelə çevrilib. Minimum əməkhaqqı və pensiyaların artımı sosial təbəqələri qismən rahatlaşdırır. Xüsusi kateqoriyaların sosial müdafiəsi daha sistemli təşkil olunur.
Problemlər nədir?
Sosial siyasətin kompensasiya xarakteri üstünlük təşkil edir. Daha çox inflyasiya təsirinin yumşaldılmasına yönəlik addımlar atılır, struktur dəyişikliklər isə ləng gedir.
Həmçinin əmək bazarı modern standartlara cavab vermir. Yüksək maaşlı iş yerlərinin azlığı, özəl sektorun zəif inkişafı sosial islahatların real təsirini məhdudlaşdırır.
Regionlarla Bakı arasındakı sosial uçurum davam edir. Hökumətin proqramları olsa da, regionlarda həm işsizlik, həm də gəlir səviyyəsi hələ də aşağıdır.
Pensiya fondunun uzunmüddətli dayanıqlığı risk altındadır. İnflyasiya fonunda pensiya ödənişlərinin daha çox artım tələb etməsi sistemin yükünü artırır.
Azərbaycan hökumətinin sosial islahatları qısamüddətli sosial müdafiəni gücləndirməyə yönəlib və bir sıra sahələrdə real nəticələr var. Rəqəmsal xidmətlərin inkişafı, minimum əməkhaqqının artırılması və həssas qrupların dəstəklənməsi bu siyasətin güclü tərəfləridir.
Lakin uzunmüddətli effektivlik üçün əsas hədəf struktur iqtisadi islahatların sürətləndirilməsi, daha çox yüksək maaşlı iş yerlərinin yaradılması və regionlar üzrə balansın gücləndirilməsi olmalıdır.
“Analitik” Təhlil və Araşdırma Mərkəzi
