İranın ali rəhbərinin beynəlxalq məsələlər üzrə müşaviri Əli Əkbər Vilayəti bəyan edib ki, Tehran Zəngəzur dəhlizinin açılmasına qarşı çıxacaq və buna ya Rusiya ilə birlikdə, ya da təkbaşına mane olacaq.
Bir çox dövlətlərin sülhə gedən yolda Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı irəliləyişi xoş qarşıladığı bir vaxtda sözügedən bəyanat heç də yaxşı qonşuluq niyyətindən xəbər vermir.
Görəsən, İranın ali rəhbərinin beynəlxalq məsələlər üzrə müşaviri niyə belə bir bəyanat yayıb?
Sonxeber.az mövzu ilə bağlı araşdırmanı təqdim edir:
Son vaxtlar İranın ali rəhbərinin beynəlxalq məsələlər üzrə müşaviri Əli Əkbər Vilayətinin Zəngəzur dəhlizinin açılmasına qarşı çıxması barədə açıqlamaları regionda geniş rezonans doğurub. Bu bəyanat, bir tərəfdən Azərbaycanın və Ermənistanın, o cümlədən Türkiyənin maraqlarına xidmət edən strateji layihəyə qarşı Tehran tərəfindən ortaya qoyulan qəti münasibət kimi qiymətləndirilir. Digər tərəfdən isə, bu mövqe İranın regiondakı geosiyasi maraqlarının qorunması çərçivəsində anlaşılır. Bu məqalədə İranın mövqeyinin əsas səbəbləri və onun regiona təsiri analiz edilir.
Zəngəzur dəhlizinin regional əhəmiyyəti
Zəngəzur dəhlizi Azərbaycan və Ermənistan ərazisindən keçməklə Türkiyə ilə Azərbaycan arasında yeni nəqliyyat və ticarət koridoru yaratmağı nəzərdə tutur. Bu dəhliz, Cənubi Qafqazda iqtisadi əlaqələrin inkişafı və regional inteqrasiyanın artırılması baxımından böyük potensiala malikdir. Həmçinin, Zəngəzur dəhlizi vasitəsilə Çin və Orta Asiya ölkələri ilə əlaqələrin genişlənməsi mümkündür.
Bu layihənin həyata keçməsi regional dövlətlərə yeni imkanlar yaratmaqla yanaşı, İran üçün müəyyən çağırışları da gətirir. Xüsusilə, İranın bu dəhliz vasitəsilə formalaşan nəqliyyat marşrutlarında kənarda qalmaq riski, Tehranın maraqlarına ziddir.
İranın mövqeyinin əsas səbəbləri
1. Regional təsir dairəsinin qorunması: İran Cənubi Qafqazda uzun illər boyu təsir sahəsi kimi çıxış edir və yeni geoiqtisadi layihələrin ona zərər vuracağını düşünür. Zəngəzur dəhlizinin açılması Tehran üçün rəqabət deməkdir, çünki bu, İranın nəqliyyat və ticarət tranzitində önəmini azalda bilər.
2. Rusiya ilə koordinasiya: Vilayətin bəyanatında Rusiyanın da mövqeyi xüsusi qeyd edilir. Rusiya uzun illər regionun dominant gücü kimi çıxış edib və öz maraqlarını qorumağa çalışır. İran və Rusiya bəzən birgə hərəkət etməklə regional layihələrə təsir etməyə çalışırlar.
3. Təhlükəsizlik və siyasi narahatlıqlar: İran üçün sərhəd bölgələrində yeni nəqliyyat yollarının açılması həm də təhlükəsizlik riski ola bilər. Bu dəhliz vasitəsilə xarici güclərin regiona daha çox nüfuz etməsi və İranın sərhəd təhlükəsizliyinə təsir etmək ehtimalı mövcuddur.
4. İqtisadi maraqların qorunması: İranın iqtisadi maraqları da nəzərə alınmalıdır. Zəngəzur dəhlizi İranın tranzit və ticarət gəlirlərini azalda bilər, həmçinin regionda iqtisadi rəqabəti artıraraq Tehranın mövqeyini zəiflədə bilər.
Region üçün mümkün nəticələr
İranın Zəngəzur dəhlizinə qarşı sərt mövqeyi regionda yeni gərginliklərə yol aça bilər. İranın təkbaşına və ya Rusiya ilə birlikdə bu layihəyə mane olması sülh və iqtisadi inkişaf perspektivlərinə təsir edə bilər. Digər tərəfdən, region dövlətlərinin İranla dialoq və əməkdaşlıq kanallarını açıq saxlaması zəruridir.
Belə ki, regionda davamlı sülh və inkişaf üçün bütün maraqlı tərəflərin mənafeyinə uyğun kompromislərin tapılması vacibdir. İranın mövqeyini nəzərə alaraq, bu layihənin təhlükəsiz, ədalətli və bütün region üçün faydalı şəkildə həyata keçirilməsi üçün siyasi dialoqun gücləndirilməsi labüddür.
Nəticə
İranın Zəngəzur dəhlizinə münasibəti sadəcə bir siyasi bəyanat deyil, regionda geosiyasi balansların yenidən formalaşması prosesinin əhəmiyyətli göstəricisidir. Tehran öz təsir dairəsini qorumaq və regiondakı güc dinamikasını öz xeyrinə saxlamaq üçün ciddi addımlar atır. Bu isə qonşu ölkələr və beynəlxalq oyunçular üçün yeni çağırışlar yaradır.
Gələcəkdə Zəngəzur dəhlizinin açılması və onun ətrafında yaranan geosiyasi vəziyyət regionun sülh, sabitlik və inkişaf perspektivlərinə birbaşa təsir göstərəcək. Buna görə də, bütün tərəflərin qarşılıqlı anlaşma və dialoq üzərində qurulan həll yolları tapması zəruridir.
