Bu ilin yanvar-iyun aylarında Azərbaycan 56,765 milyon ABŞ dolları dəyərində tütün və tütünün sənaye əvəzedicilərini idxal edib. Bu barədə “Report” Dövlət Gömrük Komitəsinə istinadla məlumat yayıb. Rəqəmlər göstərir ki, bu göstərici 2024-cü ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 4,4 faiz çoxdur. Eyni zamanda, hesabat dövründə Azərbaycandan 24,235 milyon ABŞ dolları dəyərində tütün və tütünün sənaye əvəzediciləri ixrac olunub ki, bu da 1 il əvvəllə müqayisədə 7,2 faiz azalma deməkdir. Tütün məhsullarının idxalı Azərbaycanın ümumi idxalının 0,49 faizini, ixracı isə ümumi ixracın 0,19 faizini təşkil edib. Müqayisəli şəkildə yanaşdıqda, ümumi xarici ticarət dövriyyəsində 12 milyard 878 milyon dollar ixracın, 11 milyard 522 milyon dollar isə idxalın payına düşüb. Ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə ümumi ticarət dövriyyəsi 12,1 faiz artıb. Lakin ixrac cəmi 0,2 faiz azaldığı halda, idxal 29,9 faiz artıb.
Tütün məhsullarının idxal xərclərinin artmasının səbəbləri bir neçə amillə bağlı ola bilər. İlk növbədə, dünya bazarlarında xammal qiymətlərinin bahalaşması bu prosesə təsir edir. Tütün məhsulları və onun əvəzediciləri üzrə xammal tədarükü bir sıra ölkələrin mövsümi məhsuldarlığına, siyasi-iqtisadi sabitliyinə və nəqliyyat xərclərinə bağlı olduğundan, qiymətlər dalğalanmaya meyllidir. İkinci əsas səbəb isə ölkə daxilində istehlakın artması və ya daxili istehsalın tələbatı ödəməkdə çətinlik çəkməsidir. Azərbaycanda siqaret və digər tütün məhsullarına olan tələbat, xüsusilə sənaye istehsalında istifadə olunan yarımfabrikatlar üçün ehtiyaclar artdıqca idxal qaçılmaz olur. Digər tərəfdən, tütün məmulatlarına qoyulan aksiz və vergi dəyişiklikləri də qiymətlərin yüksəlməsində rol oynaya bilər. Vergi yükünün artması istehsalçını məhsulun maya dəyərini kompensasiya etmək üçün daha baha tədarükə yönləndirə bilər.
Tütün yalnız siqaret istehsalında istifadə olunmur. Bu məhsul müxtəlif sahələrdə, o cümlədən farmakologiya, biokimya, parfümeriya, kənd təsərrüfatı və hətta biotexnologiya sahəsində tətbiq olunur. Ənənəvi olaraq tütün əsasən siqaret, siqar, pipo və çeynənən tütün kimi istehlak formalarında istifadə edilir. Bununla yanaşı, son illərdə tütün sənayesi nikotin tərkibli yeni məhsullar – elektron siqaretlər, “heating tobacco” cihazları və nikotin yastıqları kimi alternativlərə yönəlib ki, bu da tütün xammalına olan tələbatın formasını dəyişib. Eyni zamanda, bəzi tütün növləri kosmetik və ətriyyat sənayesində, müəyyən aktiv maddələr üçün çıxarışlar məqsədilə istifadə olunur. Bundan başqa, bəzi ölkələrdə tütün bitkisindən bioloji zərərvericilərə qarşı təbii pestisidlər və ya tibbi tədqiqatlar üçün eksperimental modellər kimi də istifadə edilir.
Tütün sənayesində sənaye əvəzediciləri adlandırılan maddələr də geniş tətbiq sahəsinə malikdir. Bunlar tərkibində nikotin olmayan, lakin dad, forma və istehsal texnologiyası baxımından tütünə alternativ rolunu oynayan komponentlərdir. Əsasən elektron siqaretlərdə və “heat-not-burn” texnologiyasında istifadə olunan bu maddələr qlobal istehlakçı tendensiyalarına cavab vermək üçün nəzərdə tutulur. Azərbaycan kimi ölkələrdə bu tip məhsulların istehsalı və bazar genişlənməsi idxalın strukturunu dəyişdirir və yeni texnologiyalara uyğun xammal tələbatı yaradır.
Eyni zamanda, tütün ixracının azalması bir neçə mümkün amillə izah oluna bilər. Bura beynəlxalq bazarlarda tütün məhsullarına olan tələbatın dəyişməsi, rəqib ölkələrin daha ucuz qiymət siyasəti, Azərbaycanın ixrac üçün nəzərdə tutduğu tütün məhsullarının keyfiyyət və texnoloji uyğunluğunda yaranan fasilələr, yaxud logistika ilə bağlı çətinliklər daxildir. Tütün ixracatında yaşanan azalma bu sahədə strateji planlamaya və yeni bazar araşdırmalarına ehtiyac olduğunu da göstərir.
