Anqlosaks ölkələri – Böyük Britaniya, Kanada və Avstraliyanın Fələstini rəsmi şəkildə müstəqil dövlət kimi tanıması, İsrail–Fələstin münaqişəsini yeni müstəviyə çıxararaq qlobal xarakter almasına səbəb olub.
Yeni mərhələni yalnız İsrail–İslam dünyası qarşıdurması kimi deyil, həm də yəhudi–xristian qarşıdurması kimi xarakterizə etmək daha doğru olar. 7 oktyabr 2023-cü il hadisələrindən sonra İsrailin ərazilərini genişləndirmək məqsədilə Qəzza zolağına başlatdığı genişmiqyaslı hərbi əməliyyatlar nəticəsində bölgədə İslam ölkələrinə bağlı proksi güclərin – xüsusilə HƏMAS, Hizbullah və digər qruplaşmaların – zəifləməsindən sonra yəhudi–xristian qarşıdurması açıq şəkildə üzə çıxmağa başladı. Çünki xristian dünyası da Yaxın Şərqdə fəaliyyət göstərən proksi qüvvələrlə ikili oyun aparmaqla bölgədəki, xüsusən də Qüds məsələsindəki maraqlarını təmin etməyə çalışırdı.
Artıq İsrailə qarşı ciddi müqavimət göstərə biləcək proksi güclərin zəiflədiyi şəraitdə xristian dünyası – əsasən də Qərb dövlətləri – Yaxın Şərq və Qüds uğrunda açıq mübarizəyə, hərbi qarşıdurma formasında olmasa da, diplomatik təzyiq metodları ilə girməyə məcbur qalıblar.
Tarixi köklər
Yəhudi–xristian qarşıdurmasının kökü çox dərindir. Bu gərginliyin səbəbləri təkcə dini inanclardakı fərqlərlə məhdudlaşmır. Tarixi olaraq yəhudilər uzun müddət xristianlar tərəfindən təqib edilib. Əsas səbəblərdən biri kilsənin İsa peyğəmbərin çarmıxa çəkilməsinə görə yəhudiləri kollektiv məsuliyyət daşıyan xalq kimi təqdim etməsi və onları əbədi düşmən hesab etməsidir. Bu isə antisemitizmin xüsusən xristian ölkələrində daha güclü yayılmasına gətirib çıxarıb.
Münaqişənin dini ölçüsü
Bu baxımdan İsrail–Fələstin münaqişəsinə yalnız iki xalq arasındakı qarşıdurma və ya Yaxın Şərq uğrunda geosiyasi savaş kimi baxmaq yanlış olar. Ona eyni zamanda səmavi dinlər – yəhudilik, xristianlıq və islam – arasında gedən mübarizə prizmasından yanaşmaq lazımdır. Qüds hər üç dinin simvolik mərkəzi hesab olunur. İslamın ilk qibləsi də məhz Qüdsdə yerləşən Məscidül-Əqsa, Beytül-Müqəddəs olub, sonradan Məkkəyə dəyişdirilib. Əsrlər boyunca Qüds uğrunda amansız savaşların aparılması da bununla bağlıdır.
Yeni dünya düzəninin formalaşması istiqamətində mübarizənin əsas mərkəzlərindən biri məhz Qüds və ümumən Yaxın Şərqdir. Bu coğrafiyada təsir imkanlarını qoruyub saxlamaq böyük güclərin əsas prioritetlərindən sayılır.
Hazırkı mərhələdə İslam dünyasının Qüds uğrunda müqaviməti zəiflədiyindən xristian dünyası ön plana çıxıb. Onlar İsraillə açıq hərbi toqquşmaya girməsələr də, diplomatik təzyiq vasitələrindən fəal istifadə edirlər. Qərbin İsrailə yönəlik təhdidlərinin kökündə də bu dayanır. Xristian dünyası İsrail–Fələstin münaqişəsinin “iki dövlət” prinsipi əsasında həllini istəyir. Bu prinsiplə Qüds iki yerə bölünür: Qərbi Qüds İsrailin, Şərqi Qüds isə Fələstinin paytaxtı olmalıdır. Bununla həm xristian, həm də islam dünyası İsrailin Qüdsə və bütövlükdə bölgəyə tam nəzarət etməsinin qarşısını almağa çalışır.
Vatikanın mövqeyi
Prosesdə xristian aləminin mərkəzi sayılan Vatikan da aktiv rol oynayır. 2023-cü ilin oktyabr hadisələrindən sonra Vatikan İsrailin Qəzzaya yönəlik hərbi əməliyyatlarını qınayıb. Son olaraq Papa XIV Leo Qəzza zolağında fələstinlilərin üzləşdiyi şəraiti pisləyərək mülki əhali ilə həmrəy olduğunu bildirib:
“Qəzza zolağında qorxu içində yaşamağa davam edən və qəbuledilməz şəraitdə sağ qalan fələstinlilərlə, həmçinin torpaqlarını tərk etməyə məcbur edilən insanlarla dərin həmrəyliyimi bildirirəm. Bu gün bütün xalqlar zorakılıq və daha da pisi - həyasız biganəliklə əzilir və onlar səfalət taleyinə tərk edilir”.
Müqəddəs Pyotr Meydanına toplaşan insanlara müraciət edən pontifik Qəzzanı “şəhid torpaq” da adlandırıb.
Papa eyni zamanda İsrail ordusunun qurudan hücumundan sonra tərəfləri yenidən atəşkəsə çağırıb.
Xristian aləminin parçalanmış mövqeyi
Baxmayaraq ki, xristian dünyası bütövlükdə İsrailin apardığı siyasətə qarşı çıxır, onların öz daxilində də mövzuya yanaşmada ciddi fikir ayrılıqları mövcuddur. Katoliklər, protestantlar, pravoslavlar, lüteranlar və yevangelistlər arasında vahid mövqenin olmaması təzyiqlərin effektivliyini azaldır.
İsrail isə bunu yaxşı anlayır və xristian dünyasının parçalanmış mövqeyindən, həmçinin İslam dünyasının zəif müqavimətindən ustalıqla istifadə edərək “Böyük İsrail” ideyasını reallaşdırmağa çalışır.
Bütün bu reallıqlar göstərir ki, İsrail–Fələstin münaqişəsi hələ uzun müddət davam edəcək və qarşıdurma yalnız regionun deyil, qlobal güclərin də maraqlarının toqquşduğu bir meydan olaraq qalacaq.
Mürtəza
