Alimlər bildirirlər ki, beyində öz tullantı təmizləmə şəbəkəsi olan glimfatik sistem xüsusilə yuxu zamanı daha aktiv işləyir. Yuxu pozulduqda bu sistem kifayət qədər işləyə bilmir və beyindən toksinlərin atılması yavaşlayır. Tədqiqatçılara görə, bu vəziyyət demensiya və Alzheimer riskini artırır.
Bədəndəki hüceyrələr tullantı istehsal edir və bu tullantılar limfa sistemi vasitəsilə təmizlənir. Lakin beyində limfa damarları yoxdur. Təxminən 12 il əvvəl kəşf edilən qlimfa sistemi hüceyrələr arasında tullantı məhsulları toplayıb damarlara ötürmək üçün onurğa beyni mayesindən istifadə edir.
Siçanlar üzərində aparılan araşdırmalar göstərib ki, bu sistem yuxuda daha aktiv olur və xüsusilə Alzheimer xəstəliyində rol oynayan beta-amiloid zülallarını təmizləyir. İnsanlarda da yuxusuz keçən tək gecədən sonra beyində bu zülalların səviyyəsinin artdığı müşahidə olunub.
Yuxu pozuntuları və risklər
Yuxu apnesi: Yuxuda tənəffüsün tez-tez dayanması səbəbindən həm oksigen səviyyəsi düşür, həm də yuxu pozulur. Bu vəziyyət beyində toksinlərin toplanmasına və demensiya riskinə səbəb ola bilər. Müalicə olunan xəstələrdə Aβ zülalının təmizlənməsinin artdığı göstərilib.
İnsomniya (yuxusuzluq): Uzun müddətdə Alzheimer riskini artırır, lakin müalicəsinin toksin təmizləməsinə təsiri hələ məlum deyil.
Mütəxəssislərin fikrinə görə, keyfiyyətli yuxu beyinin sağlamlığı üçün kritik önəm daşıyır. Lakin müalicə ilə toksinlərin təmizlənməsinin demensiya riskini birbaşa azaldıb-azaltmadığı hələ müəyyən edilməyib.
Tədqiqatlar xüsusilə Aβ və tau zülallarının qan səviyyələrini yuxu-oyanma dövrü boyunca izləməklə yuxu apnesi və insomniya müalicəsinin beyin təmizliyinə təsirini anlamağa yönəlib.
Mütəxəssislərin tövsiyəsi
Beyin sağlamlığı və idrak funksiyalarından narahat olanlara yuxu rejiminə nəzarət etmələri və həkimə müraciət etmələri tövsiyə olunur.
Bu tədqiqat The Conversation üçün yazılmış məqalədən istifadə edilərək hazırlanıb.
