Alimlərin iddiasına görə, ən qəribəsi odur ki, bu cür birləşmələr adətən qaz və ulduzların yüksək konsentrasiyası olan yerlərdə əmələ gəldiyi halda,burada proses demək olar ki, “boş” məkanda baş verir.
Süd Yolunun kənarında qeyri-adi kəşf
Sistem qərbdəki “Möhtəşəm Yeddilik” filmindəkiantaqonistin şərəfinə “Kalvera” adlandırıldı. Ad seçimi təsadüfi deyil: filmin qəhrəmanı kimi, o da “qaydalardan kənarda”, yəni adətən kütləvi ulduzların doğulduğu yerlərdən uzaqdır.
“Kalvera Qalaktika müstəvisindən təxminən 6500 işıq ili hündürlüyündə yerləşir, burada maddənin konsentrasiyası son dərəcə aşağıdır. Kütləvi ulduzlar adətən Süd Yolunun mərkəzi və daha sıx bölgələrində həyat dövrlərini bitirirlər. Buna görə də, kənarda belə bir parlaq obyektin tapılması əsl sensasiyadır”, - materialda bildirilir.
İlk müşahidələr və radiogörüntülər
Astronomlar “Kalvera”nı ilk dəfə 2022-ci ildə qeydə alıblar. LOFAR radio teleskopları, demək olar ki, mükəmməl yuvarlaq bir quruluş qeydə alıb və sonradan bu, fövqəlyeni cismin qalıqları kimi müəyyən edilib. Mərkəzdə bir neytron ulduzu - böyük bir ulduzun dağılmasından sonra yaranan pulsar mövcud idi.
Təhlil partlayışın təxminən 10-20 min il əvvəl baş verdiyini və sistemin özünün Yerdən təxminən 13-16,5 min işıq ili məsafəsində yerləşdiyini göstərib.
Pulsarın davranışı
“XMM-Nyuton” Rentgen Rəsədxanası və digər alətlər tərəfindən aparılan müşahidələr pulsarın partlayışın mərkəzindən aktiv şəkildə uzaqlaşdığını təsdiqləyib. Onu genişlənən qaz və toz qabığı əhatə edir.
Pulsarların saniyədə 700 dövrəyə qədər sürətlə fırlana bildiyi və güclü rentgen və qamma şüaları yaydığı məlumdur.
“Kalvera” ilə bağlı isə aydınlaşıb ki, hətta aşağı maddə sıxlığı şəraitində belə, milyonlarla dərəcə temperaturu olan həddindən artıq plazma emissiyaları baş verə bilər. Bir zərbə dalğası maddənin lokallaşdırılmış kondensasiyası ilə toqquşduqda bu, baş verir.
Kəşfin əhəmiyyəti
“Kalvera”nın mövcudluğu alimlərin nəhəng ulduzların harada əmələ gələ və fövqəlyenipartlayışların baş verə biləcəyi barədə anlayışını dəyişir. İndi aydın olur ki, belə proseslər hətta Süd Yolunun “ən sakit” zonalarında da mümkündür.
Tədqiqat daha dəqiq təsvirlərin verilməsinə kömək edir:
• neytron ulduzların təkamülünün necə getməsi;
• fövqəlyeni cisimləri qabıqlarının necə genişlənməsi;
• partlayışdan sonra pulsarların kosmosda necə hərəkət etməsi.
Tədqiqatçıların rəyləri
- Tədqiqatımız göstərir ki, qalaktikanın ən sakit və zahirən boş görünən əraziləri belə ekstremal proseslərə ev sahibliyi edə bilər”,-astrofizik Emanuele Qreko vurğulayıb.
Alimlərin fikrincə, “Kalvera” Qalaktikanın periferiyasının onun mərkəzindəkilər qədər canlı və dinamik hadisələrə ev sahibliyi edə biləcəyinin bariz nümunəsidir.
P.S.Qalaktika (qədim yunan dilində - “Süd Yolu”) ulduzların, ulduz qruplarının, ulduzlararası qaz və tozun, qaranlıq maddənin və planetlərin cazibə qüvvəsi ilə bağlı sistemdir.
Sahil İsgəndərov
AzVision.az
