“Magen David Azərbaycan” - İnsan Hüquqları müdafiəsi və xeyriyyə cəmiyyətinin və Ümum İsrail Qafqaz Yəhudiləri Assosiasının Azərbaycan nümayəndəliyinin sədri David Seliverstov Heydər Əliyevin Azərbaycanda siyasi hakimiyyətə gəlişi, onun Azərbaycan tarixindəki yeri ilə bağlı sualları cavablandırıb.
“Qafqazinfo” həmin müsahibəni təqdim edir:
- 1969-cu il iyulun 14-də Heydər Əliyevin Azərbaycanda siyasi hakimiyyətə gəlişini fəlsəfi baxımdan necə dəyərləndirirsiniz? Bu tarix təkcə siyasi təyinat idimi, yoxsa dərinlikli bir zərurət idi?
- 1969-cu il, Azərbaycan xalqının tarixində bir "varlıq qərarı" idi. Bu, yalnız bir siyasi təyinat deyildi; bu, milli ruhun yenidən doğulması idi. Tarix bəzən xalqlara seçim verir: ya tənəzzül, ya da dirçəliş. O dövrdə Azərbaycan iqtisadi, mədəni və siyasi baxımdan ikinci plana salınmış bir respublika idi. Heydər Əliyevin gəlişi, fəlsəfi baxımdan bir "epistemoloji qırılma" idi – xalq öz potensialını dərk etdi. Onun hakimiyyətə gəlişi – xalq iradəsinin və tarixi zərurətin kəsişdiyi nöqtədə baş verən bir hadisədir.
- O dövrün çətinlikləri fonunda Heydər Əliyev nədən başladı? İlk strateji jestləri hansı sahələrdə oldu?
- Əliyev əvvəlcə “mənbəyə eniş” siyasəti apardı – yəni xalqın əsas problemlərini dərk etmədən yuxarıya qalxmaq mümkünsüz idi. O, təhsili, elmi və sənayeni millətin gələcəyinin təməl daşı kimi gördü. Azərbaycan gənclərinin SSRİ-nin aparıcı ali məktəblərinə göndərilməsi, milli kadr potensialının formalaşdırılması və sənaye infrastrukturunun dirçəldilməsi onun ilkin strateji addımları idi. Fəlsəfi baxımdan bu, gələcəyə atılmış səbəbli bir toxum idi – millət kimliyini yalnız mədəni və intellektual potensialla qoruyub saxlayır.
- Heydər Əliyev o dövrdə hansı dəyərləri önə çəkdi və bu dəyərlərin fəlsəfi təməli nə idi?
- Əliyev üçün əsas dəyər – ləyaqət idi. İnsan ləyaqətini qoruyan dövlət modeli onun idarəetmə fəlsəfəsinin nüvəsində dayanırdı. Əmək, vətənpərvərlik, intizam və təhsil – bu dörd sütun üzərində cəmiyyət inşa edilirdi. Bu baxış Kantın etik sisteminə yaxın idi: “İnsanı məqsəd kimi gör, vasitə kimi deyil.” Heydər Əliyev insanı məqsəd kimi dəyərləndirən az sayda sovet liderlərindən biri idi.
- Siyasi liderlik yalnız idarəetmə deyil, həm də tale ilə mübarizədir. Heydər Əliyevin liderliyi bu mübarizədə necə fərqlənirdi?
- Heydər Əliyev idarə etmədi – yön verdi. Müasir anlamda o, bir "tale mühəndisi" idi. Onun liderliyi stoik fəlsəfəyə bənzəyir: hadisələri olduğu kimi qəbul edib, onları insan iradəsi ilə formalaşdırmaq. O, hadisələrə tabe olmurdu, hadisələri yönləndirirdi. Əsl lider – hadisələrin qulu deyil, onların müəllifidir. Əliyev Azərbaycanı sadəcə zamanın axarında üzən bir gəmi deyil, sükanı öz əlində olan bir sivilizasiya məkanı kimi formalaşdırmağa başladı.
- 1969–1982-ci illərdəki fəaliyyəti müasir Azərbaycanın bünövrəsinə necə çevrildi? Bu irs nə ilə ölçülür?
- Əliyevin fəaliyyəti bir keçid fəlsəfəsi yaratdı – bugünkü müstəqilliyin toxumları o illərdə səpildi. Bakı-Tbilisi-Ceyhan ideyasının rüşeymləri, milli özünüdərk və strukturlaşmış idarəetmə mexanizmləri məhz o dövrdə formalaşdı. Müasir Azərbaycan onun uzaqgörənliyinin təcəssümüdür. Onun mirası – yalnız arxiv sənədlərində deyil, strateji düşüncə tərzində, idarəetmə mədəniyyətində, xalqın özünə inamında yaşayır.
- Son olaraq, fəlsəfi bir baxışla – Heydər Əliyevin Azərbaycan tarixindəki yerini bir aforizmlə necə ifadə edərdiniz?
- “Heydər Əliyev – zamanın içindəki iradə, xalqın içindəki vicdan, gələcəyin içindəki zəka idi.”
Onun liderliyi bir metafora ilə desək, qaranlıq səmada parlayan bir qütb ulduzu kimidir – yolları göstərdi, amma heç vaxt yolun özü olmadı. Yol xalqın iradəsi idi. O, yalnız o iradəyə məna və istiqamət verdi.
