Bakı. Trend:
Səhiyyə Nazirliyi Ailə Planlanması Məsləhətxanasınınhəkim-laborantı Pərvin Səidova nazirliyin rəsmi saytına müsahibəverib.
Trendhəmin müsahibəni təqdim edir:
- Laboratoriya testləri reproduktiv sağlamlıqda hansı rolamalikdir?
- Laboratoriya şəraitində aparılan test (analizlər) reproduktivsağlamlıqda mühüm rola malikdir. Bu testlərin diaqnoz, yoxlama vəmüəyyən vəziyyətlərdə aşkarlanma və qarşısını alma funksiyalarımövcuddur. Onlar bizə hormonal vəziyyət, infeksiyalar və həttagenetik risklər baradə obyektiv məlumat bazası təqdim edir.
Aparılan analizlərin növündən asılı olaraq onların hər birifərdlərin istənilən həyat dövründə - yeniyətməlikdən başlayaraq,qadınlarda menopauza dövrünə qədər mühümdür.
- Qadınlar üçün ən çox hansı testlər təyin edilir?
- Laboratoriya testləri qadınların reproduktiv sağlamlığınınmonitorinqində və qorunmasında, hormonal balanssızlıqların,infeksiyaların, həmçinin hamiləlikdə dölün və qadının ümumirifahının qorunmasına təsir edə biləcək əsas şərtlərin aşkaredilməsində vacib rol oynayır.
Ümumi testlərə yumurtalıq funksiyası və menstrual sağlamlığıqiymətləndirmək üçün Follikul Stimulaşdırıcı Hormon (FSH),Lüteinləşdirici Hormon (LH), estrogen və progesteron kimi hormonpanelləri daxildir. Pap-smear (Pap-yaxma) və HPV skrininqi kimitestlər uşaqlıq boynu anomaliyalarının və xərçəng risklərinin erkənəlamətlərini müəyyən etməyə kömək edir. Bundan əlavə, cinsi yollaötürülən infeksiyalar (CYBİ) testi fəsadların qarşısını almaq üçünvaxtında diaqnozun müəyyən olunması və müalicəni təmin edir. AMH(Anti-müllerian hormon) səviyyələri kimi digər ixtisaslaşdırılmıştestlər, yumurtalıq ehtiyatını qiymətləndirə bilər, məhsuldarlığınplanlaşdırılması ilə bağlı qərarları dəstəkləyir.
Eyni zamanda, ailə planlaşdırılmasında cütlüklərin hamiləlikplanlaşdırılması prosesində genetik skrininqlər də icra edilir.
- Kişilərin reproduktiv sağlamlığı sahəsində hansı testlərmövcuddur?
- Ən geniş yayılan testlər arasında spermoqramma analizi var. Buanaliz spermlərin sayı, morfologiyası (quruluşu) və həcmi baradəməlumatların öyrənməsinə kömək edir. Hormonal səviyyələrinölçülməsində isə testeron, folikul stimullaşdırıcı hormon, Lhsəviyyələri yoxlanaraq, endokrin vəziyyət təhlil olunur. Bu təhlilçoxalma və cinsi funksionallıq baradə məlumat bazası təqdimedir.
- Hormonal səviyyələrin yoxlanılması üçün aparılan analizlərinnəticələri bizə hansı detalları açıqlayır?
- Laboratoriya testləri reproduktiv sağlamlıq və planlaşdırmanıanlamaq üçün vacib olan müxtəlif hormon səviyyələrini ölçə bilər.Əsas hormonlara yumurtalıq funksiyasını əks etdirən və menstrualdövrü tənzimləməyə kömək edən estrogen (estradiol) və yumurtlamanınbaş verib-vermədiyini göstərən progesteron daxildir.
Follikul Stimulaşdırıcı və Lüteinləşdirici hormonlar dəönəmlidir, çünki ovulyasiyanın başlamasında və yumurtalıqehtiyatının qiymətləndirilməsində rol oynayırlar. Həm kişilərdə,həm də qadınlarda testosteron və prolaktin, məhsuldarlığa təsiredən hormonal balanssızlıqları diaqnoz etmək üçün ölçülə bilər. Butest nəticələri həkimlərə polikistik yumurtalıq sindromu (PCOS) vəya erkən menopoz kimi problemləri diaqnoz etməyə, həmçinin uyğunmüalicə və ya kontraseptiv üsullarla bağlı qərarlar veməyə köməkedir.
- Reproduktiv sağlamlığın ən önəmli istiqaməti olan ailəplanlaşdırması sahəsində laboratoriya testlərinin rolu vəəhəmiyyəti nədən ibarətdir?
- Laboratoriya testləri fərdlər üçün kontraseptiv üsullarıntəhlükəsizliyini və uyğunluğunu təmin etməklə ailəplanlaşdırılmasında həlledici rol oynayır. Onlar kontraseptivseçimlərə və ya hamiləliyin nəticələrinə təsir edə biləcək anemiya,yoluxucu və ya hormonal balanssızlıq kimi əsas sağlamlıqvəziyyətini müəyyənləşdirməyə kömək edir. Müəyyən kontraseptivlərəbaşlamazdan əvvəl qan təzyiqi skrini, hemoglobin səviyyələri vəcinsi yolla ötürülən infeksiyaların (CYBİ) müayinəsi kimi testlərtövsiyə olunur. Sonsuzluq hallarında, müalicəni istiqamətləndirməküçün laboratoriya testləri hormon səviyyələrini, yumurtalıqfunksiyasını və sperma keyfiyyətini qiymətləndirir.
Ümumilikdə, bu testlər fərdiləşdirilmiş, sübuta əsaslananqayğını dəstəkləyir, provayderlərə riskləri minimuma endirməyə vəreproduktiv sağlamlıq nəticələrini yaxşılaşdırmağa kömək edir.
- Qadınlarda cinsi yolla keçən infeksiyalar və HPV üçünyoxlanışlar necə və hansı müddət aralığında icra edilməlidir?
- Diapazon individual olaraq dəyişir və risk amillərindənasılıdır. 21-29 yaş arası qadınlara, əgər əvvəlki nəticələr normalolarsa, ümumiyyətlə, hər 3 ildən bir Pap-yaxma müayinəsindənkeçmələri tövsiyə olunur. 30-65 yaş arası qadınlar üçün skrininqseçimlərinə hər 3 ildən bir Pap-smear, hər 5 ildən bir tək HPVtesti və ya hər 5 ildən bir həm Pap smear, həm də HPV ilə birgətest daxildir. 65 yaşdan sonra, qadının son 10 il ərzində ardıcılolaraq normal nəticələri varsa və anamnezində ciddi uşaqlıq boynudəyişiklikləri yoxdursa, müayinə dayandırıla bilər. Bu tövsiyələrfərdi risk faktorlarına və ya tibbi tarixə görə dəyişə bilər.Uşaqlıq boynu anomaliyalarının erkən aşkarlanması və uşaqlıq boynuxərçənginin qarşısının alınması üçün müntəzəm monitorinqvacibdir.
- Hamiləlik dövründə xüsusi olaraq hansı testlər icraedilir?
- Hamiləlik dövründə həm ananın, həm də inkişaf edən dölünsağlamlığını izləmək üçün bir neçə laboratoriya testi tövsiyəolunur. Tam Qan Sayımı (CBC) qırmızı və ağ qan hüceyrələrini,hemoglobin və trombositləri ölçməklə anemiya və infeksiyalarıyoxlayır. Qan qrupu və Rh faktoru testi Rh uyğunsuzluğu riskiniqiymətləndirmək üçün ananın qan qrupunu və Rh statusunu təyin edir.Sidik analizi sidik yollarının infeksiyalarını, protein və qlükozasəviyyələrini aşkar edir. Adətən 24 və 28 həftələr arasında olanqan qlükoza skrininqi hamiləlik (gestatasional) diabetini müəyyənedir. Məxmərək testi, hepatit B və C, sifilis (RPR və ya VDRListifadə edərək) və HİV üçün skrininq infeksiyaların körpəyəkeçməsinin qarşısını almaq üçün vacibdir. 35 və 37 həftələrarasında edilən B Qrupu Streptokok (GBS) testi yeni doğulmuşkörpəyə zərər verə biləcək bakteriyaları yoxlayır.
Əlavə testlərə tiroid funksiyası testləri və xromosomvəziyyətləri üçün qeyri-invaziv prenatal test (NIPT) daxil olabilər. Bu testlər hamiləliyin mümkün fəsadlarının erkənaşkarlanması və düzgün idarə olunmasını təmin edir.
- Ümumiyyətlə, genetik skrininqdən danışsaq, bu testlərin roluvə əhəmiyyəti nədir?
- Reproduktiv sağlamlığın idarə edilməsi məqsədiləlaboratoriyalarda potensial riskləri müəyyən etmək və müalicəniistiqamətləndirmək üçün bir neçə genetik test aparıla bilər. Ənyayılan testlərdən biri daşıyıcı skrininqidir. Bu test hər birfərdin irsi xəstəliyə səbəb olan gen daşıyıcısı olub-olmadığınımüəyyən edir. Əgər valideynlərdən hər ikisi eyni irsi xəstəliyingen daşıyıcı olarsa, doğulacaq körpədə eyni irsi patalogiyanın olmaehtimalı 25% olaraq qiymətləndirilir.
Digər genetik test olan karyotipləşdirmə struktur anormallıqlarıaşkar etmək üçün xromosomları təhlil edir. Bu da təkrarlanan düşük(uğursuz hamiləlik) və ya sonsuzluq hallarında əhəmiyyətli olabilər.
Bundan əlavə, yumurta ehtiyatı, sonsuzluq riskininqiymətləndirilməsi, kişilərdə isə aşağı sperma sayı hallarınıngenetik səbəblərini müəyyən etmək üçün testlər aparılır. Həmçinin,hamiləlik dövründə ağırlaşmalar ilə əlaqəli laxtalanma riskləriniqiymətləndirmək üçün gen testləri mövcuddur.
