Bu gün Azərbaycan xalqı böyük qürur və fəxarət hissi ilə Dövlət Müstəqilliyi Gününü qeyd edir. Düz iki il əvvəl bütün Qarabağ iqtisadi rayonunu Bakının nəzarətinə qaytaran sonuncu hərbi əməliyyat keçirildi. Və Azərbaycanın suveren hüquqları ölkəmizin bütün ərazilərdə bərqərar oldu.
2023-cü il sentyabrın 19-da Azərbaycan Qarabağ iqtisadi rayonunda antiterror əməliyyatına başlayıb və nəticədə İrəvanın separatçı layihəsinin əvvəllər otuz ildən artıq fəaliyyət göstərdiyi Xankəndi və ətraf qəsəbələrdə Azərbaycan Respublikasının konstitusiya quruluşu bərpa edilib. Məhz bu hadisə sayəsində Bakı işğal illərində Qarabağda dağıdılmış hər şeyin tam bərpasına və Qarabağ müharibəsinin əvvəlində öz yurd-yuvasından qovulmuş yerli əhalinin geri qaytarılmasına başlaya bildi.
Xankəndində antiterror əməliyyatının səbəbləri
Xatırladaq ki, 2020-ci il noyabrın 9-dan 10-na keçən gecə Azərbaycanın Qarabağ müharibəsində qələbə çalmasından və Ermənistanın təslim olmasından sonra Rusiyanın iştirakı ilə Xankəndidəki separatçı rejimin ləğvini nəzərdə tutan Üçtərəfli Bəyanat imzalanıb. Bəyanatın şərtlərinə görə, Azərbaycan ordusu və Azərbaycan ərazisində yerləşən erməni işğalçı qüvvələri noyabrın 10-na keçən gecə tutduqları mövqelərdə qalıb, bundan sonra Ermənistan qoşunlarını Azərbaycan Respublikasının yalnız üç rayonundan – Ağdam, Kəlbəcər və Laçından çıxarıb.
Beləliklə, müharibənin sonunda erməni işğalçı qüvvələri Azərbaycanın Qarabağ iqtisadi rayonunun Ağdərə, Xocalı, Xocavənd, Şuşa rayonlarında, o cümlədən Xankəndi, Ağdərə, Xocalı və Xocavənd şəhərlərində qaldı. Separatçı rejim həmin ərazilər daxilində qaldı və müvafiq olaraq, bütün Qarabağ torpağının Azərbaycan Respublikasının ayrılmaz hissəsi kimi beynəlxalq səviyyədə tanınmasına baxmayaraq, Azərbaycanın konstitusiya quruluşu fəaliyyət göstərmədi. Bakı Rusiya sülhməramlılarının müharibədən sonrakı beş illik keçid dövrü üçün Azərbaycanın qanuni hakimiyyət orqanları ilə Xankəndindəki separatçılar arasında yerləşdirilməsinə razılaşdı. Laçın yolu ilə separatçıların Ermənistanla əlaqəsini də təmin ediblər.
Güman edilirdi ki, keçid dövründə Rusiya sülhməramlılarının müvəqqəti dislokasiya zonasının bütün qanuni əhalisi (yəni Ermənistanın işğalçı qüvvələri və qeyri-qanuni mühacirlər istisna olmaqla) Azərbaycan pasportları və Azərbaycan Respublikasının digər vətəndaşları ilə bərabər hüquqlar əldə etməklə, sülh yolu ilə Azərbaycan qanunvericiliyinə reinteqrasiya ediləcək. Bununla belə, istər İrəvanda, istərsə də Cənubi Qafqazın hüdudlarından kənarda Azərbaycan və Ermənistan arasında müharibədən sonrakı münasibətlərin sülh yolu ilə həllinin əleyhdarları Xankəndindəki separatçı rejimin tam qorunub saxlanması kursunu müəyyənləşdirdilər. Laçın yolu Rusiya sülhməramlılarının müvəqqəti yerləşdirilmə zonasına silah, əsgər və minaların daşınması üçün istifadə olunmağa başladı. Xankəndi ətrafında qalan erməni qoşunları döyüş mövqelərini möhkəmləndirməyə və ətraf əraziləri minalamağa başladılar. Bundan başqa, bu yaxınlarda azərbaycanlı inşaatçılar tərəfindən salınan yeni yollarda minaların yerləşdirilməsi üçün zonadan xeyli kənarda da iş aparıldı.
Müharibədən iki il sonra vəziyyət o dərəcədə pisləşdi ki, 2022-ci ilin payızında Ermənistanla Xankəndi arasında nəqliyyata tam nəzarətin olmamasından istifadə edən milyarder Ruben Vardanyan Qarabağda qeyri-qanuni qızıl və mis-molibden filizi hasilatını canlandırmaq məqsədi ilə Rusiya sülhməramlılarının müvəqqəti yerləşdirilmə zonasına daxil olub. Qəbul edilməz vəziyyət yarandı ki, Ermənistan Xankəndindəki separatçılara sərbəst şəkildə silah verdi, separatçılar Ermənistana Azərbaycan resurslarını ixrac etdi, İrəvanın separatçı layihəsinin müddətsiz saxlanılmasının tərəfdarları isə bütün beynəlxalq forumlarda fəal siyasi kampaniya apardılar.
Müharibədən sonrakı nizamlanmaya sona qədər siyasi-diplomatik yanaşmaya sadiq qalan Azərbaycan uzun müddət yumşaq cavab verdi və Laçın yoluna nəzarətin tətbiqi zərurətini gündəmə gətirdi: separatçıların Ermənistanla əlaqəsi əvvəlcə humanitar səbəblərdən yaransa da, sonradan hərbi və yırtıcı məqsədlər üçün istifadə olundu. 2022-ci ilin dekabrında Qarabağda vəziyyətin pisləşməsinə ilk reaksiya verən Azərbaycan cəmiyyəti oldu: bir neçə ekoloji qeyri-hökumət təşkilatı Xankəndinin girəcəyində Laçın yolunda etiraz aksiyası keçirərək, qanunsuz yükdaşımaların marşrutunu bağlayıb, Xankəndi ilə Ermənistan arasında bütün nəqliyyatın video nəzarətini təşkil edib.
Daha sonra, 2023-cü ilin aprelində Xankəndində ictimai nəzarətin yetərsiz olması nəticəsində Ermənistandan Azərbaycana Laçın yolu ilə girişdə sərhəd-keçid məntəqəsi yaradılıb - dolama torpaq yollarla qanunsuz yüklərin daşınması davam etdirilib. Nəzəri cəhətdən Xankəndindəki separatçı qurumun saxlanılması cəhdləri bununla da bitə bilərdi, çünki Azərbaycanda separatizmi dəstəkləmək üçün yeganə yol kəsilmişdi. Lakin Cənubi Qafqazda normallaşmanın əleyhdarları yalnız beynəlxalq platformalarda Bakıya qarşı siyasi kampaniyanı gücləndirdilər. Təcrid olunmuş separatçılar Azərbaycan hakimiyyətinin reinteqrasiya danışıqları ilə bağlı təkliflərini rədd edərək hərbi əməliyyatlara başlayıblar.
Nəticə göz qabağındadır. Azərbaycanda separatizmin kökü birdəfəlik kəsildi. Və Azərbaycan öz suveren hüquqlarını bütün ərazilərimizdə bərqərar elədi. Bununla da müstəqil və suveren Azərbaycan daha qətiyyətli və güclü addımlarla regional güc kimi Beynəlxalq arenaya daxil oldu.
News365.az
