Vasitəçisiz danışıqlar, yeni diplomatik mərhələ
Azərbaycan-Ermənistan görüşlərinin vasitəçilərsiz keçirilməsi regionda diplomatik təkamülün göstəricisidir. Bu, tərəflərin, xüsusilə Azərbaycanın siyasi yetkinliyinin və suveren qərarvermə qabiliyyətinin nümunəsidir. İllərdir davam edən xarici vasitəçiliyin yaratdığı asılılıq və təzyiq mühiti artıq dağıdılır. Vasitəçilərin maraqları ilə manipulyasiya edilən danışıqların əvəzinə, indi xalqların gerçək ehtiyaclarını əsas götürən müzakirələr başlayır. Bu model, daha səmimi və praqmatik nəticələrə yol aça bilər. Azərbaycan bu formatda daha çox məsuliyyət daşımağa və təşəbbüs göstərməyə hazır olduğunu nümayiş etdirir. Ermənistanın da buna cavab verməsi onun müstəqil dövlət olaraq formalaşması baxımından vacibdir. Bu format həm də prosesin çevik və nəticəyə yönümlü aparılmasına imkan yaradır. Artıq diplomatiya yalnız çıxışlar və bəyanatlarla deyil, konkret sənədlərlə ölçülür. Vasitəçisiz danışıqlar gələcəkdə digər region münaqişələri üçün də presedent ola bilər.
Hər iki tərəf üçün real maraqlara uyğun addım
Bu format nəinki Azərbaycanın, həm də Ermənistanın maraqlarına cavab verir. Ermənistan üçün bu, geosiyasi asılılıqlardan qurtulmaq və yeni tərəfdaşlıqlara yol açmaq şansıdır. Azərbaycan üçün isə bu, prinsipial mövqeyini təhrif edilmədən təqdim etmək və suveren iradəsini diktə etmək fürsətidir. İkitərəfli danışıqlar emosional gərginlikləri azaldır, daha rasional yanaşma mühiti yaradır. Regionda sabitlik hər iki ölkənin iqtisadi inkişafı üçün ön şərtdir. Ermənistan daxili sabitliyi qorumaq, Azərbaycan isə işğaldan azad olunmuş ərazilərdə quruculuğu sürətləndirmək üçün sülhə ehtiyac duyur. Xarici vasitəçilərdən azad dialoq, xalqlar arasında da münasibətlərin normallaşmasına təkan verir. Bu model həm də tərəflərin məsuliyyətini artırır. Artıq heç kim nəticəni üçüncü tərəfin üstünə atmaqla məsuliyyətdən yayınmır. Bu baxımdan, vasitəçisiz danışıqlar gerçək diplomatik yetkinliyin göstəricisidir.
BƏƏ-dəki Əbu-Dabi görüşü, tarixi addım
2025-ci ilin iyulunda Azərbaycanın Prezidenti İlham Əliyev və Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyanın Əbu-Dabidəki görüşü vasitəçisiz danışıqların ilk nümunəsi oldu. Görüş Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri kimi neytral və dost ölkədə baş tutdu. Bu seçim həm geosiyasi balans, həm də psixoloji rahatlıq baxımından önəmli idi. Tərəflər ilk dəfə geniş nümayəndə heyətləri ilə bir masa arxasında birbaşa oturdular. Əbu-Dabi görüşü göstərdi ki, əgər istək varsa, sülhə aparan masa qurmaq mümkündür. Bu görüşdə tərəflər nəinki öz istəklərini, həm də qarşı tərəfin həssaslıqlarını anlayacaq səviyyədə davrandılar. Görüşün konstruktiv atmosferdə keçməsi, gələcək formatlara inam yaratdı. Əgər bu ruh davam edərsə, Bakı və İrəvan görüşləri üçün psixoloji zəmin artıq formalaşıb. Əbu-Dabi görüşü həm də dünya güclərinə göstərdi ki, region öz taleyini özü müəyyən edə bilər. Bu, diplomatiya tarixində dönüş nöqtəsidir.
Məntiqlə növbəti görüşlər Bakıda və İrəvanda olmalıdır
Əbu-Dabi görüşü uğurlu başlanğıc oldu, növbəti mərhələ tərəflərin paytaxtlarında davam etməlidir. Bakıda və İrəvanda keçiriləcək danışıqlar sülh prosesinin ictimai legitimliyini gücləndirər. Bu, həm də xalqlar arasında psixoloji baryerlərin aradan qalxmasına yardım edər. Paytaxt görüşləri dövlətlərarası inamın göstəricisi kimi qəbul olunar. Azərbaycan Bakıda belə bir görüşə hazır olduğunu dəfələrlə bəyan edib. Əgər Ermənistan İrəvanda bu cür görüşə razılaşarsa, bu, onun sülhə səmimi baxışının göstəricisi olacaq. Paytaxtlarda keçirilən görüşlər daha güclü ictimai rezonans doğurar və hər iki ölkənin ictimai rəyini dialoqa alışdırar. Bu, danışıqların dərinliyini və dayanıqlığını da artırar. Belə görüşlər eyni zamanda gələcək razılaşmaların imzalanması üçün müvafiq platforma yaradar. Sülh sadəcə sənədlə deyil, görüntü və simvollarla da başlar. Bakı və İrəvan bu simvolizmin mərkəzinə çevrilə bilər.
Diplomatik mənbələrdən əldə edilən məlumatlara görə bu variantlar müzakirə mövzusudur.
Böyük güclər ikitərəfli prosesə necə baxır
ABŞ, Rusiya, Fransa və digər böyük güclər Cənubi Qafqazdakı proseslərə daim maraqla yanaşırlar. Vasitəçisiz format onların diplomatik təsir imkanlarını azalda bilər. Ancaq bu prosesin uğurlu olması həmin güclərin regionda daha sabit və proqnozlaşdırılan mühitə sahib olmasına səbəb olacaq. Qərb dövlətləri üçün əsas prioritet nəqliyyat təhlükəsizliyi, enerji axınları və sabit qonşuluq münasibətləridir. Rusiya isə mövcud təsirini itirmək qorxusu fonunda ikitərəfli prosesə qarışmaq istəsə də, artıq əvvəlki nüfuzunu itirməkdədir. Çin və Türkiyə bu prosesi iqtisadi və strateji tərəfdaşlıq baxımından qiymətləndirir. Beynəlxalq güclər, əgər nəticələr real və davamlı olarsa, bu formatı qəbul etməyə məcbur qalacaqlar. Ən əsası isə region xalqları artıq öz gələcəklərini özləri müəyyən etmək istəyirlər. Xarici güclər bu iradəyə hörmətlə yanaşmalıdır. Yoxsa onlar da tarix qarşısında cavabdeh olacaqlar.
Azərbaycanın istəyi, regional sabitlik və gələcək
Azərbaycanın yanaşması aydındır. Bu ölkə sülh istəyir, ancaq ədalətli və davamlı sülh. Vasitəçisiz format Azərbaycanın prinsipial mövqeyini daha şəffaf təqdim etməsinə şərait yaradır. Azərbaycan ərazi bütövlüyünü bərpa edib və indi regionun gələcəyini qurmağa hazırdır. Sülh həm daxili iqtisadi yüksəliş, həm də regional əməkdaşlıq üçün vacibdir. Azərbaycan artıq enerji, nəqliyyat və diplomatiya sahələrində regional liderdir. Bu statusu qorumaq üçün sabitlik əsas şərtdir. Azərbaycanın təklif etdiyi 5 prinsip sülhün hüquqi və etik əsaslarını təşkil edir. Bakı sülh prosesində təşəbbüskardır. Azərbaycanın istəyi regionda sabit, güclü, əməkdaşlığa açıq dövlətlərin birliyi şəklində Qafqaz vizyonudur. Bu, gələcək nəsillərə savaşsız, rifahlı bir bölgə miras qoymaq niyyətidir.
Cənubi Qafqazda sülh mümkündür və bu Azərbaycanın siyasi iradəsi ilə gerçəyə çevrilə bilər
Nəticə etibarilə, Azərbaycanla Ermənistan arasında vasitəçisiz danışıqlar təkcə diplomatik yenilik kimi qiymətləndirilməməlidir. Bu, həm də tarixi fürsətdir. Bu fürsət düzgün dəyərləndirilsə, regionda ilk dəfə olaraq millətlərin sülhü öz əlləri ilə təmin etdiyi dövr başlaya bilər. Əbu-Dabidəki görüş bunun başlanğıcı oldu. Növbəti görüşlər Bakıda və İrəvanda baş tutarsa, sülh prosesi daha real və daha görünən olacaq. Artıq bu prosesin əsas şərti iradə və etimaddır. Azərbaycan bu iradəni nümayiş etdirib. İndi sıra Ermənistandadır.
Modern Araşdırma və Təhlil Qrupu
