Uşaq tərbiyəsi mürəkkəb bir sahədir və təəssüf ki, valideynlərin əksəriyyəti buna hazır olmur. Çox vaxt valideyn səhvləri uşaqların imkanlarının itirilməsinə səbəb olur.
Hit.az “Scitech Daily” nəşrinə istinadən yazır ki, bu hal xüsusilə kiçik vunderkindlərlə bağlıdır — onlar çox nadir hallarda böyüklükdə həqiqi dahilərə çevrilirlər.
Bu yaxınlarda bir qrup alim “Science” jurnalında istedadlı uşaqların inkişafına dair mövcud yanaşmaları şübhə altına alan tədqiqat nəticələrini dərc edib. Araşdırma göstərib ki, ən uğurlu uşaqların erkən yaşdan yalnız bir sahə üzrə ixtisaslaşması gələcəkdə uğurlu şəxsiyyət formalaşdırmaq üçün ən yaxşı yol deyil.
Kayzerslautern-Landau Universitetinin idman elmləri professoru Arne Güllihin rəhbərlik etdiyi komanda ilk dəfə olaraq elm, klassik musiqi, şahmat və idman da daxil olmaqla müxtəlif sahələrdə ən yüksək nailiyyətlərin necə formalaşdığını sistemli şəkildə təhlil edib. Tədqiqatçılar əvvəlki işlərdən əldə olunan böyük məlumat bazalarını yenidən araşdırıb və dünyanın müxtəlif ölkələrindən 34 839 uğurlu yetkin şəxsin inkişaf trayektoriyasını öyrəniblər. Onların arasında Nobel mükafatı laureatları, olimpiya medalçıları, aparıcı şahmatçılar və bəstəkarlar olub.
Onilliklər boyu hesab edilirdi ki, elit nəticələrə gedən yol erkən yaşda istedadın aşkarlanması və uşaqlıqdan dar ixtisaslaşma ilə başlayır. İstedadların inkişafı üzrə proqramların əksəriyyəti də məhz bu yanaşmaya əsaslanıb. Lakin yeni məlumatlar tamam fərqli mənzərə ortaya qoyur.
Araşdırmanın nəticələrinə görə, erkən yaşlarda ən yüksək göstəricilər göstərən uşaqlar nadir hallarda böyüklükdə zirvəyə çatan şəxslərə çevrilirlər. Gələcək ulduzlar isə adətən tədricən inkişaf edir, uşaqlıqda öz yaş qruplarında lider olmur və yalnız bir sahə ilə məhdudlaşmırlar. Onlar müxtəlif istiqamətləri sınaqdan keçirirlər — bir neçə idman növü, musiqi janrı, tədris fənni və ya peşə sahəsi.
Alimlər bu qanunauyğunluğun bir neçə izahını təqdim edirlər. Birincisi, geniş təcrübə fərdin öz qabiliyyətlərinə ən uyğun sahəni tapmaq şansını artırır. İkincisi, müxtəlif sahələrdə öyrənmə “öyrənmə kapitalı”nı — effektiv öyrənmək bacarığını formalaşdırır. Üçüncüsü isə erkən dar ixtisaslaşmadan qaçmaq yanma sindromu, zədələr və motivasiya itkisi risklərini azaldır.
Müəlliflər vurğulayırlar ki, bu nəticələr valideynlər, pedaqoqlar və siyasətçilər üçün böyük əhəmiyyət daşıyır. Arne Güllihin sözlərinə görə, məlumatlar açıq şəkildə göstərir ki, çox erkən mərhələdə yalnız bir sahəyə fokuslanmaq olmaz. Gəncləri dəstəkləmək, onlara müxtəlif maraq sahələri ilə məşğul olmaq imkanı yaratmaq və eyni zamanda iki-üç istiqamətdə inkişaflarını təşviq etmək daha məqsədəuyğundur.
Samir
