31 dekabr tarixində hər il qeyd olunan Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü Azərbaycan xalqının dünya miqyasında birlik və həmrəylik bayramıdır. Bu gün, azərbaycanlılar üçün sadəcə Yeni ilin ərəfəsi deyil, həm də bütün dünyaya səpələnmiş soydaşlarımızı bir araya gətirən milli həmrəylik və qürur günüdür. Hazırda dünyanın 70-dən çox ölkəsində, ümumilikdə 50 milyondan çox azərbaycanlı yaşayır – yəni Azərbaycan Respublikası əhalisindən dəfələrlə artıq soydaşımız xaricdədir (təkcə qonşu İranda təxminən 30 milyon etnik azərbaycanlı olduğu bildirilir. 31 Dekabr – Həmrəylik Günü məhz bu geniş diasporu vahid milli kimlik ətrafında birləşdirən, onların ortaq Vətən sevgisini təcəssüm etdirən bir bayram kimi yaranmış və formalaşmışdır.
Yaranma Tarixi
1980-ci illərin sonlarında Sovet rejiminin zəifləməsi ilə azərbaycanlılar uzun illər ayrı düşmüş cənubdakı soydaşları ilə əlaqə qurmaq istiqamətində cəsarətli addımlar atmağa başladılar. Bu səylərin kulminasiyası kimi, 1989-cu il dekabrın 31-də Naxçıvan MSSR ilə Cənubi Azərbaycan (İran) arasındakı sərhəd dirəkləri və tikanlı məftillər xalqın iradəsi ilə kütləvi surətdə sökülüb dağıdıldı. Şimali və Cənubi Azərbaycandan yüz minlərlə insan sərhəd boyunca toplaşaraq maneələri aşdı və on illərin həsrətinə son qoyaraq bir-birinə qovuşdu. Bu hadisə sovet imperiyasının sərhədlərinin ilk dəfə qanunsuz şəkildə aradan qaldırılması baxımından misli görünməmiş idi – SSRİ sərhəd qoşunları demək olar ki, müqavimət göstərmədi və iki gün davam edən bu “sərhəd hərəkatı” zamanı heç bir insan tələfatı baş vermədi. Araz çayının hər iki tayında qohumlar buz kimi soyuq suyu bir-birinin üzərinə sevinc göz yaşları ilə çilədi, parçalanmış xalqımız bir anlıq da olsa vahid millət kimi birləşməyin sevincini yaşadı. 31 dekabr 1989-cu il hadisəsi xalq tərəfindən dərhal ümummilli birlik bayramı kimi qəbul olundu və ertəsi il – 1990-cı ilin həmin günündə Naxçıvanda bu tarixi günün ildönümü artıq geniş qeyd edilmişdi.
Bu sərhəd hərəkatı həmçinin dünyanın müxtəlif bölgələrindəki azərbaycanlılar tərəfindən də rəğbətlə qarşılandı və “parçalanmış xalqın təbii birləşmək meyli” kimi qiymətləndirildi. 1990-cı il noyabrın 3-də İstanbulda çağırılmış Dünya azərbaycanlı dərnəklərinin I qurultayında 31 Dekabr gününün hər il ümumxalq həmrəyliyi bayramı kimi qeyd edilməsi zərurəti xüsusi vurğulandı. Beləliklə, 1989-cu ilin sonundakı Naxçıvan hadisəsi Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü ideyasının əsasını qoymuş oldu və bayramın ümumdünya səviyyəsində qeyd olunmasına doğru ilk addımlar atıldı.
Rəsmi Elan Olunması
1991-ci il dekabrın 16-da Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədri Heydər Əliyev dünya azərbaycanlılarının birliyinin vacibliyini nəzərə alaraq 31 dekabr gününü Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik və Birlik Günü kimi rəsmən elan etdi. Naxçıvan Ali Məclisinin həmin qərarında 31 dekabrın hər il bayram kimi qeyd olunması, bu günün Naxçıvan ərazisində iş günü hesab edilməməsi, həmçinin bu günün bütün Azərbaycan Respublikasında rəsmi bayram kimi tanınması üçün Azərbaycan Ali Sovetinə qanunvericilik təşəbbüsü verilməsi kimi maddələr yer alırdı. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra, 1992-ci ildən etibarən 31 Dekabr – Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü bütün ölkədə dövlət bayramı olaraq rəsmən qeyd olunmağa başlandı. 1993-cü ildə isə Prezident Heydər Əliyevin imzaladığı fərmanla 31 Dekabr ölkə üzrə qeyri-iş günü elan edilərək dövlət bayramı statusu aldıiranian.com. Beləliklə, hər il dekabrın son günü həm Azərbaycanda, həm də xaricdə yaşayan bütün soydaşlarımız üçün milli həmrəylik bayramı kimi rəsmiləşdi.
Milli Həmrəylik İdeyası
Bütövlükdə, Həmrəylik Gününün başlıca ideyası dünya üzrə bütün azərbaycanlılar arasında milli birlik ruhunu gücləndirməkdir. Bu bayram müxtəlif ölkələrdə yaşayan soydaşlarımızla əlaqələrin inkişaf etdirilməsi və onlar arasında həmrəylik yaradılması işində mühüm rol oynayır. Məhz buna görə, xaricdəki Azərbaycan diasporu 31 Dekabrı öz ən vacib bayramlarından biri kimi qəbul edir və Həmrəylik Günü diaspora üçün o qədər önəmli simvola çevrilib ki, bir çox yerlərdə Yeni il şənliklərini belə ikinci plana keçirib.
Tarixi səbəblər üzündən (müharibələr, inqilablar, parçalanmalar və miqrasiyalar nəticəsində) xalqımızın böyük bir qismi Vətəndən kənarda yaşamağa məcbur qalmışdır. Bu gün – 31 Dekabr həmin dağılan hissələri mənəvi cəhətdən birləşdirən rəmzi gündür. Hətta etnik mənsubiyyətcə azərbaycanlı olmasa da, Azərbaycanda doğulub böyümüş insanlar belə bu həmrəylik ənənəsinə qoşulur və özlərini Azərbaycanla bağlı hiss edirlər. “Harada yaşamağımızdan asılı olmayaraq eyni köklərə, eyni dəyərlərə sahib olduğumuzu xatırladan bir gündür” – xaricdəki soydaşlarımız Həmrəylik Gününü bu sözlərlə xarakterizə edirlər. Doğrudan da, Vətənə bağlılıq və azərbaycançılıq ruhu dünyanın dörd bir yanındakı azərbaycanlıları bir araya gətirən ortaq dəyərdir. Müstəqil Azərbaycan dövləti də dünya azərbaycanlılarının həmrəyliyinin gücləndirilməsi üçün mühüm dayaq rolunu oynayır – diaspor təşkilatları ilə əlaqələrin möhkəmləndirilməsi və dünya azərbaycanlılarının birlik ideyasının təşviqi dövlət siyasətinin tərkib hissəsinə çevrilmişdir.
Dünyada Həmrəylik Gününün Qeyd Olunması
Azərbaycanda 31 Dekabr – Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü rəsmi bayram kimi yüksək səviyyədə qeyd olunur; paytaxt Bakıda hər il möhtəşəm atəşfəşanlıq təşkil edilir və dövlət bayrağımız ucaldılır. İldə bir dəfə baş tutan bu birlik bayramı ölkə daxilində dövlət tədbirləri və kütləvi şənliklərlə müşayiət olunduğu kimi, xaricdəki icmalar üçün də eyni dərəcədə əziz və önəmlidir. Dünyanın müxtəlif ölkələrinə yayılmış milyonlarla soydaşımız bu tarixi günü qeyd etməklə xalqımızın vahidliyini nümayiş etdirirlər.
Xarici ölkələrdə diaspora icmaları Həmrəylik Gününü müxtəlif formalarda bayram edirlər. Məsələn, Qazaxıstanın Türküstan vilayətində (təxminən 25 min azərbaycanlının yaşadığı regionda) hər il 31 Dekabr münasibətilə geniş mədəni tədbirlər keçirilir. Oradakı “Qarabağ” Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzinin təşkilatçılığı ilə anım günləri və milli bayramlarla yanaşı, Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü də təntənəli şəkildə qeyd olunur. Bu tədbirlərdə yalnız azərbaycanlılar deyil, yerli qazaxlar və digər millətlərin nümayəndələri də iştirak edir, müxtəlif sərgilər təşkil olunur. Məsələn, Türküstan vilayətinin Sayram rayonunda təşkil olunmuş bayram mərasimində azərbaycanlı məktəblilərin “Ağdam” və “Qarabağ” rəqs qrupları çıxış etmiş, 50-dən çox şagirdin iştirakı ilə milli rəqslər təqdim olunmuş, milli mətbəx nümunələri sərgilənmiş və geniş konsert proqramı təşkil edilmişdir. Belə tədbirlər diaspora üçün təkcə bayram deyil, həm də mədəniyyətimizi tanıtmaq və yerli ictimaiyyətlə dostluq əlaqələri qurmaq imkanı yaradır. Məhz bu cür birgə tədbirlər sayəsində Həmrəylik Gününün ruhu – birlikdə olma və milli birliyə sadiqlik – bütün icmalarda hiss olunur.
Avropada yaşayan azərbaycanlılar da Həmrəylik Gününü xüsusi təntənə ilə qeyd edirlər. Məsələn, İspaniyanın Barselona şəhərində fəaliyyət göstərən “Azərbaycan Evi” və Barselona Azərbaycanlılar Cəmiyyəti bu gün münasibətilə hər il mədəni-maarifləndirici tədbirlər təşkil edir. Burada icma üzvləri bir araya gələrək Azərbaycan tarixi və müasir reallıqları barədə təqdimatlar dinləyir, milli musiqi və rəqs nümunələri nümayiş etdirilir, gənclərin fəal iştirakı təmin olunur. Tədbirlərin əsas məqsədi təkcə bayram etmək deyil, həm də diaspora üzvləri arasında həmrəyliyi gücləndirmək və yaşadıqları cəmiyyətdə Azərbaycanı layiqincə təmsil etməkdir. Eyni zamanda, ABŞ-da fəaliyyət göstərən diaspora təşkilatları da Həmrəylik Gününü həm rəmzi, həm də praktiki baxımdan çox önəmli bir gün kimi dəyərləndirirlər. Amerikanın müxtəlif şəhərlərindəki azərbaycanlı icmalar bu münasibətlə Azərbaycan bayrağı altında toplantılar keçirir, mədəni gecələr, musiqi və ədəbiyyat proqramları təşkil edir, gənclər üçün maarifləndirici görüşlər təşkil edirlər. Son illərdə sosial şəbəkələr üzərindən birgə təbrik müraciətləri, video-çarxlar və onlayn tədbirlər də geniş yayılıb – dünyanın dörd bir yanındakı soydaşlarımız virtual platformalar vasitəsilə bir-birini təbrik edir, birliyini nümayiş etdirir. Bütün bu fəaliyyətlər diaspora üzvlərinin Vətənlə əlaqəsini gücləndirməklə yanaşı, milli mədəniyyətin uzaq diyarlarda da yaşadılmasına xidmət edir.
Müasir Dövrdə Həmrəyliyin Önəmi
İnformasiyanın hökm sürdüyü qloballaşma dövründə dünya azərbaycanlılarının milli həmrəyliyi öz mədəni kimliklərini qorumaq baxımından xüsusilə böyük önəm daşıyır. Müasir texnologiyalar sayəsində müxtəlif ölkələrdəki soydaşlarımız bir-biri ilə daha sıx ünsiyyət quraraq ortaq dəyərlərini paylaşa bilirlər. Xüsusilə, gənc nəsil bu prosesdə fəal rol oynayır – diaspora gəncləri sosial şəbəkələrdə həmrəylik çağırışları edir, onlayn tədbirlər təşkil edir və bununla dünyanın müxtəlif guşələrindəki azərbaycanlıları virtual məkanda bir araya gətirirlər.
Nəticə etibarilə, harada yaşamasından asılı olmayaraq, hər bir azərbaycanlı milli kimliyini qoruyub saxlamağın vacibliyini daha dərindən dərk edir və diaspora üzvləri informasiya məkanı vasitəsilə bir-birinə mənəvi baxımdan daha da yaxınlaşırlar. İnformasiya cəmiyyətində mədəni irsin qorunması və gələcək nəsillərə çatdırılması məhz bu həmrəylik ruhundan güc alır. Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü gənclər üçün də bir ilham mənbəyidir – onlara öz köklərini unutmadan, eyni zamanda qlobal dünyanın fəal bir parçası kimi yaşamağın mümkün olduğunu göstərir.
Gülnarə Allahverdiyeva
ADPU-nun nəzdində Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Kollecinin müəllimi.
