Alyaskada Vladimir Putinlə Donald Tramp arasında baş tutan görüşdən sonra səsləndirilən bəyanatlar ilk baxışda sülhə doğru bir addım təsiri bağışlasa da, məzmun etibarilə daha çox siyasi manipulyasiya və məsuliyyətdən yayınma cəhdi kimi görünür.
Putinin “Rusiya ABŞ-ın Ukrayna ilə bağlı təklif etdiyi kompromislərə razılaşıb” deməsi və paralel olaraq “müharibədə insan itkisinə görə məsuliyyət daşımırıq” fikrini irəli sürməsi, əslində bir-birini tamamlayan iki xəttin ifadəsidir: diplomatik elastiklik görüntüsü və hüquqi-əxlaqi məsuliyyətdən imtina.
Burada əsas sual budur: Tramp Ukrayna məsələsində Rusiyaya hansı güzəştləri təklif edə bilərdi ki, Moskva bunu “kompromis” kimi təqdim edir? Mövcud məlumatlar göstərir ki, söhbət Ukraynanın NATO perspektivinin dondurulması, cəbhə xəttində atəşkəs, münaqişənin “mövcud reallıqlar” əsasında dondurulması və Rusiyaya qarşı sanksiyaların mərhələli yumşaldılması kimi variantlardan gedə bilər. Bu təkliflərin hamısı birbaşa və ya dolayısı ilə Ukraynanın strateji maraqlarını zəiflədən, Rusiyanın isə faktiki qazancını qoruyan yanaşmalardır. Putinin razılaşdığı iddia edilən “kompromis”lər əslində Rusiyanın artıq hərbi və siyasi yolla əldə etdiklərini hüquqi-diplomatik müstəviyə daşımaq cəhdidir.
Putinin ritorikasında diqqət çəkən məqam ondan ibarətdir ki, kompromis anlayışı qarşılıqlı güzəşt kimi deyil, daha çox ABŞ-ın təşəbbüsünə “mane olmamaq” kimi təqdim olunur. Yəni Moskva geri addım atmır, sadəcə mövqeyini dəyişmədiyini “dialoqa açıq olmaq” pərdəsi altında gizlədir. Bu, klassik Rusiya diplomatiyasına xas olan yanaşmadır: status-kvonu qoruyaraq vaxt udmaq və qarşı tərəfi danışıqlar prosesinə bağlamaq.
İnsan itkisi ilə bağlı məsuliyyətdən imtina isə bu yanaşmanın daha təhlükəli tərəfidir. Putin faktiki olaraq müharibəni abstrakt bir “tarixi proses” və ya “qaçılmaz geosiyasi qarşıdurma” kimi təqdim etməyə çalışır. Bununla o, həm beynəlxalq hüququn əsas prinsiplərini - xüsusilə də təcavüzkar müharibəyə görə məsuliyyət prinsipini kölgə altına alır, həm də gələcəkdə mümkün hüquqi iddiaların qarşısını almaq üçün siyasi zəmin yaradır. Bu mövqe, eyni zamanda, Rusiya cəmiyyətinə yönəlib: mesaj aydındır - itkilər var, amma günahkar dövlət rəhbərliyi deyil, “obyektiv şərait”dir.
Alyaska görüşü ətrafında formalaşdırılan informasiya fonu Tramp üçün də siyasi baxımdan sərfəlidir. O, özünü “müharibələri bitirə bilən lider” kimi təqdim etmək imkanı qazanır, Putin isə ABŞ-la birbaşa dialoq aparan qlobal oyunçu statusunu möhkəmləndirir. Lakin bu iki liderin ritorikasında Ukraynanın mövqeyi və iradəsi arxa plana keçir. Bu da göstərir ki, söhbət real sülhdən çox, böyük güclər arasında maraqların yenidən balanslaşdırılmasından gedir.
Daha dərindən baxdıqda, Putinin kompromisə razılaşması iddiası müharibəni bitirmək yox, onu yeni mərhələyə keçirmək strategiyası kimi oxuna bilər. Aktiv hərbi əməliyyatların azalması ehtimalı olsa belə, siyasi və hüquqi müstəvidə münaqişə dondurulmuş vəziyyətdə saxlanıla bilər. Bu isə Rusiyaya həm zaman qazandırar, həm də daxili və xarici təzyiqləri zəiflətmək imkanı verər.
Nəticə etibarilə, Alyaska görüşü ətrafında səsləndirilən bəyanatlar sülhə yaxınlaşmaqdan çox, məsuliyyətin yenidən bölüşdürülməsi və günahın havada buraxılması cəhdidir. Putinin “kompromis” dediyi şey, əslində, Rusiyanın müharibədən doğan nəticələri legitimləşdirmək istəyidir. İnsan itkisinə görə məsuliyyətdən imtina isə bu legitimləşdirmənin ən təhlükəli hissəsidir. Çünki bu yanaşma gələcəkdə oxşar münaqişələr üçün də təhlükəli presedent yaradır.
Akif NƏSİRLİ
