Müstəqil Həmkarlar Birliyiin sədri Fuad Əliyev Azreform.info-nun suallarını cavablandırır
-Fuad müəllim, rəsmi statistikaya görə Azərbaycanda doğulan uşaqların sayında azalma müşahidə olunur. Bu vəziyyəti siz necə qiymətləndirirsiniz?
-Bu, sadəcə statistik göstərici deyil, bu, strateji sosial təhlükədir. 2024-cü ilin yanvar–oktyabr aylarında ölkədə 80 min 802 körpə doğulub. Ötən ilin eyni dövründə isə bu rəqəm 86 min 274 idi. Təxminən 6 min nəfərlik azalma var və bu tendensiya davamlı xarakter alır. Əgər bu proses vaxtında dayandırılmasa, gələcəkdə əmək bazarında ciddi çatışmazlıq, sosial fondlarda gərginlik və ümumilikdə demoqrafik böhranla üzləşə bilərik.
-Sosioloqlar doğumun azalmasını əsasən dünyagörüşünün dəyişməsi ilə əlaqələndirirlər. Sizcə əsas səbəb nədir?
-Dünyagörüşü faktoru var, bunu inkar etmək olmaz. İnsanlar daha çox fərdi həyat tərzinə üstünlük verirlər. Amma əsas problem ailə institutunun sosial baxımdan kifayət qədər qorunmamasıdır.
Gənc ailə özünə çox sadə suallar verir:
– Uşaq bağçası əlçatan olacaqmı?
– Maaş ailəni dolandırmağa yetəcəkmi?
– Ana doğuşdan sonra iş yerini itirməyəcəkmi?
– Mənzil problemi necə həll olunacaq?
Bu suallara aydın və təhlükəsiz cavab yoxdursa, valideyn məsuliyyətdən çəkinir. Bu, psixoloji yox, sosial-iqtisadi refleksdir.
-Bəzi fikirlərə görə maddi durum həlledici deyil, çünki imkanlı ailələr də az uşaq sahibi olur.
-Bu yanaşma məsələyə səthi baxışdır. İmkanlı ailələr də anlayır ki, uşaq təkcə maddi vəsaitlə böyümür. Uşağa vaxt, təhlükəsizlik, sabitlik, keyfiyyətli təhsil və sosial mühit lazımdır. Əgər dövlət bu yükü valideynlə bölüşmürsə, ailə uşaq sayını məhdudlaşdırır. Avropa ölkələrinin bu gün yaşadığı demoqrafik böhran bunun bariz nümunəsidir.
-Müstəqil Həmkarlar İttifaqları bu vəziyyətdən çıxış yolu kimi hansı təkliflərlə çıxış edir?
-Biz konkret və real mexanizmlər təklif edirik:
1. 3-cü və 4-cü uşaq üçün əhəmiyyətli məbləğdə birdəfəlik dövlət ödənişi – formal yox, ailəyə real dəstək verən səviyyədə.
2. 3 və daha çox uşağı olan işləyən valideynlər üçün əməkhaqqı üzrə vergi güzəştləri – bu ailələrdə çalışan valideynlərin gəlir vergisinin bir hissəsindən azad edilməsi və ya vergi yükünün əhəmiyyətli dərəcədə azaldılması. Bu, ailənin aylıq real gəlirini artırmaqla yanaşı, rəsmi məşğulluğu da stimullaşdıracaq.
3. Çoxuşaqlı ailələr üçün əməkhaqqına sosial əmsalın tətbiqi – uşaqların sayına uyğun olaraq maaşa avtomatik əlavələr.
4. İşləyən valideynlər üçün uşaq bağçalarının növbəsiz, pulsuz və ya minimal ödənişli olması, xüsusilə dövlət və bələdiyyə bağçalarında.
5. Əmək Məcəlləsində dəyişikliklər – ana və ata üçün ödənişli valideyn məzuniyyətlərinin genişləndirilməsi, iş yerinin qorunması mexanizmlərinin gücləndirilməsi.
6. İpoteka və kirayə mənzil proqramlarında çoxuşaqlı ailələrə prioritet hüququnun verilməsi.
Bu tədbirlər paketi olmadan demoqrafik artım haqqında danışmaq sadəcə niyyət səviyyəsində qalacaq.
-Bu problem regionlarda da eyni dərəcədədirmi?
-Bəli, artıq azalma bütün bölgələri əhatə edir. Əvvəllər rayonlarda çoxuşaqlılıq ənənə idi. İndi isə işsizlik, miqrasiya, sosial infrastrukturun zəifliyi bu ənənəni sıradan çıxarır. Gənclər ya evlənməyi gecikdirir, ya da ümumiyyətlə ailə qurmaqdan çəkinir.
-Bəzi ekspertlər bu məsələni mənəvi və dini dəyərlərlə əlaqələndirir. Siz necə düşünürsünüz?
-Mənəvi dəyərlər mühümdür, amma təkbaşına problemi həll etmir. İnsan eyni zamanda sosial ədalət görməlidir. Əgər vətəndaş hiss etsə ki, dövlət onun ailəsinin yanındadır, o zaman məsuliyyət də, dəyərlər də güclənəcək. “Çox uşaq yaxşıdır” demək kifayət deyil, “çox uşaqlı ailə qorunur” mesajı verilməlidir.
-Sonda hökumətə əsas çağırışınız nədir?
-Demoqrafiya gələcəyin məsələsidir. Bu gün atılmayan addımlar sabah bərpa olunmaz problemlər yaradacaq. Sosial dövlət anlayışı real məzmunla doldurulmalıdır. Uşaq dünyaya gətirən valideyn özünü tək hiss etməməlidir. Əks halda, illər sonra bu rəqəmlərə baxıb “harada səhv etdik?” sualını verəcəyik – amma cavab gec olacaq.
Biz bu təklifləri sadəcə ictimai müzakirə mövzusu kimi səsləndirmirik. Müstəqil Həmkarlar Birliyi olaraq yaxın dövrdə bu istiqamətdə qanunvericilik təşəbbüsü ilə çıxış etməyi planlaşdırırıq. Demoqrafik artımın stimullaşdırılması, çoxuşaqlı ailələrin sosial müdafiəsi, əməkhaqqı üzrə vergi güzəştləri və valideyn hüquqlarının genişləndirilməsi ilə bağlı vahid paket təkliflər hazırlanacaq və aidiyyəti dövlət qurumlarına təqdim ediləcək. Bu paket konkret mexanizmləri, maliyyə əsaslandırmasını və mərhələli icra modelini əhatə edəcək. Məqsədimiz populist çağırışlar deyil, real və işlək sosial mexanizmlərin qanunvericilikdə əks olunmasına nail olmaqdır. Çünki demoqrafiya məsələsi təxirəsalınmazdır və artıq vaxtı ötürmək olmaz.
