ABŞ Prezidenti Donald Tramp administrasiyası tərəfindən Venesuela sahillərində neft tankerinin ələ keçirilməsi Venesuela Prezidenti Nikolas Maduroya qarşı hərbi təzyiq kampaniyasının ən dramatik hadisələrindən biri hesab olunur.
Hafta.az yazır ki, xarici gəmini ələ keçirmək qeyri-adi haldır və bu, ABŞ-ın müdaxilənin əhatə dairəsini genişləndirdiyini göstərir, Karib dənizi və Sakit okeanda narkotik daşıdığı iddia edilən 20-dən çox qayığı hədəf alan əvvəlki əməliyyatlardan kənara çıxır.
İlkin məlumatlar göstərir ki, sahil mühafizəsi elementləri tərəfindən donanma və digər hüquq-mühafizə orqanlarının dəstəyi ilə həyata keçirilən bu basqın ABŞ qayıq əməliyyatları və ya Trampın Venesuela torpağına hərbi əməliyyat təhdidi ilə müqayisədə daha az hüquqi və konstitusiya riski daşıyır.
ABŞ-ın yüksək vəzifəli rəsmisi bildirib ki, "Skipper" adlı gəmi beynəlxalq sularda ələ keçirilib və Venesuela xam nefti daşıyırdı. Federal məhkəmə əvvəllər İran tərəfindən dəstəklənən terrorçu qruplarla əlaqədə şübhəli bilinərək gəminin ələ keçirilməsinə qərar vermişdi. Buna baxmayaraq, Trampın ələ keçirməni elan etməkdəki həvəsi və Baş prokuror Pam Bondi tərəfindən ABŞ personalının helikopterdən gəminin göyərtəsinə çıxdığını göstərən videonun paylaşılması əməliyyatın siyasi ölçüsünü vurğulayır. Tramp, adi üslubunda jurnalistlərə ABŞ-ın "çox böyük bir tankeri... indiyə qədər ələ keçirilmiş ən böyük gəmini" ələ keçirdiyini bildirib.
Tankerin Tramp və Maduro arasındakı mövcud gərginliklə birbaşa əlaqəli olmaya biləcəyi qeyd olunsa da, bu müdaxilə Karib dənizində daha geniş ABŞ hərbi dəniz qüvvələrinin yerləşdirilməsinin bir hissəsi kimi qəbul edilir. Bu yerləşdirilməsi Maduronu istefaya məcbur etmək və ya yaxın ətrafını onu devirməyə təşviq etmək məqsədi daşıyan daha geniş səyin bir hissəsi kimi qəbul edilir. Vaşinqtonda Trampın Venesuela planları ilə bağlı müzakirələr Maduronun seçki nəticələrini rədd etdikdən sonra istefa verməsinin zəruriliyinə deyil, daha çox ABŞ hərəkətlərinin qanuni olub-olmadığına yönəlib. Tənqidçilər hesab edirlər ki, Tramp demək olar ki, məhdudiyyətsiz icra səlahiyyətlərindən istifadə edərək ABŞ-ı yeni və uzunmüddətli xarici macəraya sürükləməyə hazırlaşır. Xüsusilə Karib dənizi və Sakit okeanda narkotik qaçaqmalçılarına məxsus olduğu iddia olunan qayıqlara edilən hücumlar ciddi hüquqi suallar doğurur. Bu əməliyyatlarda 87 nəfər həlak olub. Administrasiya iddia edir ki, "narkotik terrorçuları" adlandırdığı qruplara qarşı hərbi güc tətbiqi qanuni və milli təhlükəsizlik üçün zəruridir. Lakin administrasiyanın iddialarının əksinə olaraq, Venesuela ABŞ-a fentanil daşınması üçün əsas marşrut hesab edilmir.
İnsan hüquqları təşkilatları bu hücumların qurbanların hüquqi müdafiəsini pozduğunu və dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən məhkəmədənkənar qətllər təşkil edə biləcəyini bildirirlər.
2 sentyabr hücumu Demokratları və insan hüquqları təşkilatlarını administrasiyanı müharibə cinayətləri törətməkdə ittihamlamağa vadar edib; ikinci hücumun ilk Amerika hücumundan sağ çıxanları hədəf aldığı iddia olunub.
Demokratlar müdafiə naziri Pit Heqsetə hücumun video yazısını Konqresə açıqlaması üçün təzyiqi artırırlar. Tramp kameralar qarşısında görüntülərin paylaşılmasına etiraz etmədiyini söyləmişdi, lakin sonradan bu açıqlamanı geri götürmüşdü.
Tankerin ələ keçirilməsi xəbərləri və ikiqat hücumla bağlı artan mübahisələr Trampın Venesueladakı məqsədlərinin hələ də aydın olmadığı bir dövrə təsadüf edir. Venesuela sahillərində yerləşdirilən böyük ABŞ dəniz qüvvələri güclü simvolik təsirə malikdir və bu da Maduro üçün geriləmə, Tramp üçün nüfuz itkisi kimi qəbul edilməyən hər hansı bir həll yoluna gətirib çıxarır.
Eyni zamanda, Tramp Venesuelada narkotik ticarəti mərkəzləri olduğunu iddia etdiyi ərazilərə hücumların tezliklə başlaya biləcəyi barədə xəbərdarlıq etməyə davam edir. Lakin, bu həftə “Politico”ya verdiyi müsahibədə o, hərbi planlar haqqında təfərrüatları bölüşməkdən yayınaraq, yalnız "Venesuela xalqına yaxşı davranmaq istədiyini" bildirib.
Məlumata görə, Tramp administrasiyası Maduro devriləcəyi və ya istefa verəcəyi təqdirdə Venesuelada baş verən hadisələrin nəticələri üçün planlar hazırlayır. Tənqidçilər bu yanaşmanı ABŞ-ın 2003-cü ildə İraqa hücumundan sonra rejim dəyişikliyindən sonrakı dövrə hazırlıqsızlığı ilə müqayisə edirlər.
Bəzi analitiklər xəbərdarlıq edirlər ki, Maduro rejimi süqut edərsə, Venesuela zorakılığa və qeyri-sabitliyə yuvarlana, bu da geniş yayılmış qaçqın böhranına səbəb ola bilər. Lakin vəziyyətin ciddiliyinə baxmayaraq, Venesuelanın hazırkı vəziyyətinin müharibədən sonrakı Bağdaddan tamamilə fərqli olduğu qeyd olunur.
Bu arada, Maduroya təzyiqi artıra biləcək bir inkişaf baş verib. Venesuelanın müxalifət lideri Maria Korina Maçado ölkədəki gizləndiyi yerdən çıxaraq Osloya gedib. Daha əvvəl qızı onun adından Nobel Sülh Mükafatını qəbul etmişdi.
Maduro hökuməti bildirmişdi ki, Maçado Venesuelanı tərk edərsə, o, "ədalətdən qaçan" hesab ediləcək. Lakin onun ölkə xaricində ictimaiyyət qarşısında yenidən peyda olması Tramp administrasiyasına Maçadonun vəziyyətinə diqqət çəkmək və beynəlxalq dəstəyi artırmaq üçün yeni imkanlar təqdim edə bilər.
ABŞ "Skipper" tankerini ələ keçirdi. Baş prokuror Pam Bondiyə görə, bu hərəkət Venesuela və İrandan sanksiyalara məruz qalan əvvəlki neft daşımaları ilə əlaqədar verilən axtarış və müsadirə orderi çərçivəsində həyata keçirilib. Bondi əməliyyatın Federal Təhqiqat Bürosunun (FTB), Daxili Təhlükəsizlik Təhqiqat İdarəsinin (HSI) və ABŞ Sahil Mühafizəsinin iştirakı ilə Müdafiə Nazirliyinin dəstəyi ilə həyata keçirildiyini bildirib.
Tankerin ələ keçirilməsi bölgədəki digər gəmi kapitanlarına Venesuela limanlarından yük götürmək və ya onun sularında üzmək riskləri barədə dolayı xəbərdarlıq kimi qəbul edilir. Bu, həmçinin İran kimi ölkələrə sanksiyalı neft qaçaqmalçılığı edən "paralel tanker donanmasına" ciddi zərbə vurur.
Venesuela dünyanın ən böyük xam neft ehtiyatlarından birinə sahibdir. Neftin qanunsuz satışı hökumət üçün əsas gəlir mənbəyidir. Trampın birinci və ikinci administrasiyaları, eləcə də Bayden administrasiyası, rejimin demokratiyaya qarşı basqılarına görə Maduro rejiminə, o cümlədən dövlət neft və qaz şirkəti PDVSA-ya qarşı çoxqatlı sanksiyaları davam etdirib.
Karakas hökuməti tankerin ələ keçirilməsini pisləyərək, bunun Trampın basqı kampaniyasının əsl məqsədini ortaya qoyduğunu bildirib. Hökumətin bəyanatında deyilir: “Bu, immiqrasiya, narkotik qaçaqmalçılığı, demokratiya və ya insan hüquqları ilə bağlı deyil. Bu, həmişə təbii sərvətlərimiz, neftimiz, enerjimiz və yalnız Venesuela xalqına məxsus olan resurslarımızla bağlı olub”.
Digər tərəfdən, ABŞ-ın keçmiş yüksək vəzifəli kəşfiyyat rəsmisi Bet Sanner CNN-ə verdiyi müsahibədə Venesuela tankerlərinin ələ keçirilməsinin “sanksiyalara məruz qalan neftin daşınmasının qarşısını almaq üçün tamamilə təbii bir addım” olduğunu söyləyib.
Lakin Konqresdəki demokratlar administrasiyanın Venesuela məsələsində atdığı hər hansı bir addıma son dərəcə ehtiyatla yanaşırlar. Nümayəndələr Palatasının Silahlı Qüvvələr Komitəsinin üzvü Krissi Houlahan ABŞ-ın Venesuela ilə müharibənin astanasında olub-olmadığı ilə bağlı suala belə cavab verib: “Necə də olmaya bilərik? Əsgərlərimizi helikopterlə başqa bir ölkənin bayrağı altında üzən mülki tankerlərə endiririk. Bu, tamamilə eskalasiyadır və başqa cür təsvir edilə bilməz”. Houlahan vurğulayıb ki, əgər Tramp rejimi hərbi güclə dəyişdirməyi hədəfləyirsə, Konstitusiyaya əsasən Konqresdən icazə almalıdır. Lakin o, bunun ABŞ-ın xeyrinə olmayacağını bildirdi.
Senatdakı Demokrat azlıq lideri Çak Şumer Trampın açıqlamalarının o qədər qeyri-müəyyən olduğunu və əsl niyyətlərini anlamağın demək olar ki, mümkün olmadığını söyləyib. "Prezident Tramp bir çox məsələyə müxtəlif yollarla toxunur, hətta onun nədən danışdığını belə başa düşmürsünüz. Maduro öz istəyi ilə qaçsaydı, hamı xoşbəxt olardı. Tramp hər istiqamətdə yelləndiyi üçün "Mən bunu dəstəkləyirəm" deyə bilməzsiniz", - Şumer deyib.
Trampın ikinci müddətindəki bir çox məsələdə olduğu kimi, Prezidentin məqsədləri ilə bağlı ictimaiyyətin diqqətində şəffaflıq demək olar ki, yoxdur. Məqsədlər əsasən şəxsi şıltaqlıqlardan asılıdır. Tramp tez-tez gözlənilməzliyi tərifləyir və Amerika ictimaiyyətinə Venesuela sahillərində niyə bu qədər çox əsgərin yerləşdirildiyinə və ya bu bahalı hərbi mövcudluğun nəyə nail olduğuna dair heç bir izahat verməyib. Əgər Tramp Maduronu devirməkdə və Venesuelanı demokratiyaya aparmaqda müvəffəq olarsa, böyük siyasi qələbə qazana bilər. O, həmçinin Amerika təsirini Qərb yarımkürəsinə yaymaq məqsədini gücləndirəcək ki, bu da onun bu yaxınlarda elan etdiyi milli təhlükəsizlik strategiyasına uyğundur. Bu, həmçinin Trampın Latın Amerikasını öz vizyonuna və MAGA layihəsinə uyğun olaraq yenidən formalaşdırmaq cəhdinin və bölgədə Çin və Rusiyanın təsirinə qarşı mübarizə aparmaq üçün ənənəvi strategiyasının davamı kimi qəbul edilir.
Lakin tarix göstərir ki, diktator rejimləri, hətta ən çətin şəraitdə belə, kənardan gələnlərin düşündüyündən daha dözümlüdürlər. Venesuela hökuməti tez-tez çoxqatlı cinayətkar təşkilatla müqayisə olunur, yüksək vəzifəli məmurların geniş maliyyə maraqları onları nəyin bahasına olursa olsun hakimiyyətlərini qorumağa sövq edir. Bir çox kənardan gələnlər Trampın təzyiqinin qanuni demokratik liderliyi hakimiyyətə gətirəcəyinə ümid etsələr də, heç nə dəqiq deyil. Buna baxmayaraq, tankerin ələ keçirilməsi Maduroya təzyiqi yeni səviyyəyə qaldırdı və Trampı şəxsi nüfuzuna və siyasi nüfuzuna təhlükə yaradacaq qaçılmaz qarşıdurmaya bir addım daha yaxınlaşdırıb.
