Son illərdə Gəncədə baş verən və ölümlə nəticələnən hadisələrin kökündə bir neçə mühüm sosial, iqtisadi və mənəvi amil dayanır. Digər rayon və şəhərlərlə müqayisədə Gəncədə belə halların daha çox müşahidə olunması, şəhərdə kriminogen vəziyyətin zaman-zaman gərginləşməsi təsadüfi deyil. Bu, həm sosial mühit, həm də ailə və tərbiyə sistemindəki çatışmazlıqlarla sıx bağlıdır. Gəncə Azərbaycanın ikinci böyük şəhəri olmaqla yanaşı, tarixi, sosial və iqtisadi baxımdan strateji mövqeyə malikdir. Əhalinin sıx yaşaması, iqtisadi imkanların bəzən məhdudluğu, işsizlik və sosial bərabərsizlik kimi problemlər bir çox gənclərin cinayətə meylini artırır. Boş vaxtın düzgün təşkil olunmaması, gənclər üçün idman və asudə mərkəzlərinin azlığı, ailə nəzarətinin zəifləməsi və mənəvi dəyərlərin arxa plana keçməsi bir çox hallarda faciəvi nəticələr doğurur.
Bununla yanaşı, son illər Gəncədə və ətraf bölgələrdə narkotik və psixotrop maddələrin qanunsuz dövriyyəsi, bu vasitələrdən istifadə edən şəxslərin sayının artması da təhlükəli bir tendensiyaya çevrilib. Narkotik təsiri altında törədilən hadisələrin çoxu nəzarətsizlik, aqressiya və psixoloji sabitliyin pozulması nəticəsində baş verir. Bu isə bəzən qətllərə, bəzən ailə faciələrinə, bəzən də ictimai qaydaların pozulmasına gətirib çıxarır. Belə hallarda narkotik maddə istifadəçiləri yalnız özlərinə deyil, cəmiyyətin təhlükəsizliyinə də ciddi təhdid yaradır. Gəncədə bir çox ailələr bu bəlanın qurbanına çevrilib. Ən təhlükəlisi isə odur ki, bəzi gənclər və yeniyetmələr bu maddələri “modernlik”, “rahatlıq” və ya “stressdən qurtulmaq” vasitəsi kimi görürlər, halbuki nəticə çox zaman fəlakətli olur.
Bu vəziyyətdə azyaşlıların və yeniyetmələrin rolu da narahatedicidir. Son illər bəzi azyaşlılar böyüklərin təsiri altında cinayət fəaliyyətlərinə cəlb olunur, narkotik vasitələrin daşınması, satışı və ya istifadəsi ilə bağlı hallarda vasitəçi rolunu oynayırlar. Bu, həm ailə nəzarətinin zəifliyindən, həm də məktəblərdə və sosial mühitdə maarifləndirmə işlərinin kifayət qədər aparılmamasından qaynaqlanır. Azyaşlıların erkən yaşda cinayətkar qruplara meyil etməsi gələcək nəsil üçün ciddi təhlükədir. Onların mənəvi tənəzzülə uğramaması üçün ailə, məktəb və hüquq-mühafizə orqanları arasında birgə fəaliyyət zəruridir.
Gəncədə baş verən hadisələr göstərir ki, təkcə maddi və iqtisadi problemlər deyil, həm də mənəvi boşluq və məsuliyyətsizlik faciələrin başlıca səbəblərindəndir. Bəzi gənclər nüfuz qazanmaq, ya da özlərini təsdiqləmək üçün zorakılığa, qisas almağa, bəzən də “kriminal avtoritet” mədəniyyətinə meyl edirlər. Bu isə Gəncədə sosial sabitliyə ciddi təsir göstərir. Şəhərdə baş verən bir çox insidentlər şəxsi münasibətlər zəminində, qısqanclıq, borc, yaxud kiçik mübahisələr fonunda yaranır və sonda ölümlə nəticələnir. Bu, həm hüquqi maarifin aşağı səviyyəsini, həm də emosional idarəetmənin zəifliyini göstərir.
Digər tərəfdən, yol-nəqliyyat hadisələri də Gəncədə ölüm hallarının artmasında xüsusi yer tutur. Yolların vəziyyəti, sürət həddinin pozulması, avtomobil parkının texniki nasazlığı və sürücülərin diqqətsizliyi bir çox faciələrin əsas səbəblərindəndir. Kriminogen durumun formalaşmasında həm də bir vaxtlar Gəncədə mövcud olmuş “kriminal avtoritetlərin” təsiri danılmazdır. Onların arasında gedən rəqabət və qarşıdurmalar şəhərdə təhlükəsizlik mühitini pozmuş, zorakılıq mədəniyyətinin kök salmasına şərait yaratmışdır. Hüquq-mühafizə orqanları bu istiqamətdə ardıcıl tədbirlər görsələr də, sosial problemlərin kökündən həll olunmaması vəziyyəti tam stabilləşdirməyə imkan vermir.
Digər şəhərlərlə müqayisədə Gəncədə kriminogen durumun fərqli olması həm də regionun sosial-psixoloji mühitindən qaynaqlanır. Burada bir çox insanlar emosional davranışlara daha meylli olur, bu isə bəzən nəticəni faciəyə çevirir. Bütün bunların qarşısını almaq üçün təkcə cəza tədbirləri deyil, həm də sosial və mənəvi profilaktika vacibdir. İnsanların hüquqi savadının artırılması, ailə dəyərlərinin qorunması, gənclər üçün məşğulluq və mədəni fəaliyyət imkanlarının genişləndirilməsi, narkomaniyaya qarşı geniş maarifləndirmə işlərinin aparılması, həmçinin yol təhlükəsizliyinin təmin olunması istiqamətində tədbirlərin gücləndirilməsi Gəncədə bu cür hadisələrin sayının azalmasına səbəb ola bilər.
Cəmiyyətin rifahı və təhlükəsizliyi üçün yalnız qanunların sərtliyi deyil, həm də ədalət, mərhəmət və mənəvi dəyərlərin insanlarda möhkəmlənməsi əsas şərtdir.
Əli İbrahimov, hüquqşünas
