İfrat sağçı Argentina liderinin dəstəyi azalır: fabriklər bağlanır, iqtisadiyyat dayanır, qarşıda isə həlledici aralıq seçkilər gözlənilir...
The Wall Street Journal nəşri
Təxminən iki il əvvəl Argentina prezidenti Xavyer Mİley Uoll-stritdən Ağ Evə qədər radikal iqtisadi liberallaşma vədlərinə görə alqış qazanmışdı. Lakin söz verilən “V formalı bərpa” baş tutmadı: iqtisadiyyat daralır, işsizlik artır, mağazalar bağlanır, maliyyə bazarlarında isə qeyri-sabitlik güclənir. The Wall Street Journal yazır ki, ölkənin siyasi-iqtisadi mənzərəsi Mİleyin kursu üzrə faktiki referendum olacaq mühüm aralıq parlament seçkiləri öncəsi bu cür görünür.
Austeriya, amma nəticəsiz
Sərt büdcə qənaəti proqramı on minlərlə iş yerinin bağlanmasına gətirib çıxarıb və bu vakansiyalar geri qayıtmır. Buenos-Ayresin Kilməs şəhərciyində yerləşən kiçik toxuculuq fabrikinin sahibi Marko Meloni işlərini “yarım güclə” davam etdirdiyini, işçilərinin üçdə birini ixtisar etdiyini, anbarının isə satılmayan parça rulonları ilə dolduğunu bildirir: “Biz heç nə satmırıq… Çox zəif vəziyyətdəyik.”
Rəsmi göstəricilər də nikbin deyil. İkinci rübdə iqtisadiyyat əvvəlki üç ayla müqayisədə geriləyib. İşsizlik Mİley hakimiyyətə gələndəki 5,7%-dən 7,6%-ə yüksəlib. Ümumi iş yerlərinin sayı isə 200 min azalıb. Pensiyaçılar və müəllimlər dolanışıqda ciddi çətinliklərdən şikayətlənir, mağazaların vitrinləri boşalır.
Ümid işartısı və bazarlarda gərginlik
Həftənin əvvəlində ABŞ maliyyə naziri Skott Bessent prezident Donald Tramp administrasiyasının Argentinaya maliyyə dəstəyi göstərə biləcəyini açıqlayıb. Bu xəbər fonunda bazarlar canlanıb: Argentina səhm qiymətləri artıb, peso isə 2% möhkəmlənib. Mİley Nyu-Yorkda BMT Baş Assambleyası çərçivəsində Tramp ilə görüşməyi planlaşdırır.
Lakin qısamüddətli nikbinlik tezliklə şübhələrlə əvəzlənib. ABŞ yardım xəbərləri öncəsi səhm və istiqrazlar ucuzlaşır, mərkəzi bank isə pesonu saxlamaq üçün bir həftədə 1 milyard dollardan çox xərcləməli olurdu. İnvestorlar indi “eksperimentin davamlı olub-olmayacağı” sualını daha sıx verir.
İnflyasiya nəzarətdə, amma böyük bədəllə
Mİley tərəfdarlarının əsas arqumenti – üçrəqəmli inflyasiyanın cilovlanmasıdır. Avqustda qiymət artımı 1,9%-ə enib (2023-cü ilin dekabrında 26%-lik pik göstəricidən sonra). Prezident deyir ki, “ən ağır dövr arxada qaldı”, amma qəbul edir: bu uğurun faydaları hələ ki, çox ailəyə çatmayıb.
Eyni zamanda bəzi iqtisadçılar səhv addım kimi pesonun süni şəkildə dollar qarşısında möhkəmləndirilməsini göstərir. Bu, qiymət artımını cilovlasa da, valyuta ehtiyatlarının yığılmasını və ixrac rəqabətliliyini zəiflədir. Brookings-in iqtisadçısı Robin Bruks bunu belə izah edir: “Əslində, Argentina öz ayağına çətinlik daşı qoyur.”
Siyasi fon: Buenos-Ayresdən xəbərdarlıq siqnalı...
Oktyabr seçkiləri öncəsi Mİley öz sözləri ilə desək, “siyasi panika” ilə üzləşib. Ən çox seçici səsinə sahib Buenos-Ayres vilayətində onun “Azadlıq irəliləyir” partiyası ciddi məğlubiyyət alıb. Vilayətin qubernatoru Aksel Kisilof çıxışında bildirib: “Xalq ayağa qalxdı. Milyonlarla insan sərt qənaət siyasətinə və amansızlığa yox dedi.”
Daha kasıb bölgələr əvvəlcə dövlət aparatını “motorlu mişarla kəsmək” vədi ilə Mİleyi dəstəkləsələr də, indi səbrlərini itirirlər: iş yerləri yoxa çıxır, nəqliyyat bahalaşır, pensiyaların alıcılıq gücü düşür. Paytaxtın kənar məhəllələrində fəaliyyət göstərən keşiş Rodriqo Sarasaqa bildirir: “Sehr dağıldı… Aşağı və orta təbəqə artıq dözmür.”
Sorğular prezidentin reytinqində geriləmə göstərir: dəstək təqribən 40%-ə düşüb (ötən il 50%-ə yaxın idi). D’Alessio IROL-un məlumatına görə, argentinlilərin 60%-i iqtisadiyyatın ötən ildəkindən daha pis vəziyyətdə olduğunu düşünür.
Sosial kəsim: çörək növbələri və bağlı dükanlar...
Həyat reallığı isə daha kəskindir. La-Matansa şəhərində metallurgiya zavodunu üç ay əvvəl bağlayan 52 yaşlı Karlos Verqara işsiz qaldığını deyir: “Ailəni təmin edə bilmirəm… Pulum yoxdur.” Yaxındakı çörəkbişirmə sexində hər gün 300 nəfərlik növbə yaranır. Pekar Seliya Sisneros isə əlavə edir: “Çoxları 75 sentlik subsidiya olunmuş çörəyi belə ala bilmir. Bəzən bu, onların gün ərzində yeganə yeməyi olur.”
Turizmə bağlı xidmət sektoru da “güclü peso”nun təsirini hiss edir. Paytaxtda gözəllik salonu sahibi Vivian Villegas biznesini bağlayıb, eyni zamanda kiçik dəri geyim dükanındakı işçilərini də ixtisar edib: “Mİley sirli fiqur idi, hamımız dəyişiklik ümidilə ona güvəndik… Amma hələ də heç nə hiss olunmur.”
İdxal bumu, amma inşaat dayanır
Ticarət məhdudiyyətlərinin götürülməsi və pesonun möhkəmlənməsi idxalın partlayışına səbəb olub: avtomobil şinlərindən tutmuş geyim və gündəlik mallara qədər hər şey xaricdən gəlir. Lakin daxili inşaat və sənaye sektoru dirçəlmir. İşini itirmiş fəhlə Qustavo Murgia qısa deyir: “Mən işləməliyəm, amma edə bilmirəm… Ölkə geri gedir.”
Nə gözlənilir?
Oktyabr seçkilərində zəif nəticə Mileyin islahatlarını əngəlləyə və onun liberal iqtisadi eksperimentini dayandıra bilər. Prezident “tunelin sonunda işıq” göründüyünü deyir və geri çəkilməməyə çağırır. Amma seçicilər və bazarlar artıq nəzəriyyə yox, praktiki nəticələr — iş yerləri, real gəlirlər və sabitlik hissi tələb edirlər.
The Wall Street Journal yazır ki, Argentina hazırda ABŞ-dən maliyyə dəstəyi və yeni investisiya planları ümidləri ilə, çörək növbələrinin iş yerlərindən uzun olduğu acı gündəlik həyat arasında iki reallıq arasında sıxışıb.
Poliqon.info
