Güney Azərbaycanın incisi kimi tanınan Urmiya gölü son illər ciddi ekoloji böhranla mübarizə aparır. Dünyanın ikinci ən böyük duz gölü olan Urmiya gölünün son 20 ildə suyun səviyyəsinin xeyli aşağı düşməsi xüsusilə Güney Azərbaycan türklərini ciddi narahat edir.
Hafta.az-ın yazdığına görə. qlobal istiləşmə, qrunt sularından həddindən artıq istifadə və bənd tikintisi nəticəsində gölün suyunun səviyyəsi sürətlə aşağı düşür, ətrafdakı kənd təsərrüfatı torpaqları şoranlaşır və bölgədə yaşayan Azərbaycan türklərini köç etməyə məcbur edir.
Hatay Mustafa Kamal Universitetinin Beynəlxalq Əlaqələr kafedrasının dosenti Nəzrin Əlizadə Urmiya gölünün qurudulması prosesini şərh edərək, bunun təkcə ekoloji deyil, həm də siyasi problem olduğunu vurğulayıb.
Dr.Əlizadə əvvəlcə Urmiya gölü ilə bağlı əsas məlumatlara toxunub. Gölün tarixən Çiçə gölü, Şahı, Rezaiyə və Urmu gölü kimi tanındığını xatırladan doktor Əlizadə indiki adın sonradan aldığını qeyd edib.
Doktor Əlizadə qeyd edib ki, UNESCO-nun Ümumdünya İrs Siyahısına daxil olan göldə müxtəlif ölçülü 102 ada var. O qeyd edib ki, bu adaların əksəriyyətinin türkcə adları farslaşdırılıb, Arpa vadisi “Covin”, Bəyaz Dağ “Spid”, Sarıtəpə “Zartəpə” olub.
Doktor Əlizadə vurğulayıb ki, duzluluğuna görə dünyanın ən böyük 6 hiperşoran gölündən biri olan Urmiya gölü “Güney Azərbaycanın incisi” kimi tanınır. O, gölün 1995-ci ildə ən yüksək su səviyyəsinə çatdığını, növbəti otuz il ərzində 7 metrdən çox düşdüyün, su sahəsinin 28 faizindən çoxunu itirdiyini deyib.
Doktor Əlizadə İran hakimiyyətinin gölün qurumasını qlobal istiləşmə kimi təbii amillərlə əlaqələndirdiyini, lakin əsl səbəbin insanların yaratdığını vurğulayıb. O, rejimin gölü qidalandıran çaylar üzərində qurduğu bəndlərin bu vəziyyətə ən çox təsir etdiyini bildirərək, “Bu layihələr nəticəsində gölün sahəsi 90 faiz kiçilib. Bundan başqa, Urmiya ilə Təbriz arasındakı məsafəni qısaltmaq üçün gölün üzərindən inşa edilən körpü də şimalda duzluluğu artırıb, cənub bölgəsindəki tarazlığı pozub və mənfi təsir göstərib”.
Doktor Əlizadə İranın su qıtlığının həlli üçün qazılan dərin quyuları digər mühüm amil kimi göstərərək deyib: "Urmiya gölünün çaylar və qrunt suları ilə qidalandığını nəzərə alsaq, bu quyular gölün ehtiyac duyduğu sudan məhrum olub. Ona görə də Urmiya gölünün quruması sadəcə təbii bir proses deyil. Ona görə də gölün qurumasına təkcə ekoloji deyil, həm də siyasi məsələ kimi baxmaq lazımdır”. Bununla belə, Əlizadə Urmiya gölünün qurumasının dövlətin maliyyələşdirdiyi layihələr, qüsurlu su siyasəti və siyasi elita tərəfindən sürətləndirilən bir proses olduğunu bildirib. Doktor Əlizadə İranda ekoloji problemlərin daha çox etnik qrupların yaşadığı ərazilərdə yarandığını, bunun Güney Azərbaycan türklərinə yönəlmiş “ekoloji irqçilik” kimi səciyyələndirildiyini qeyd edib.
Doktor Əlizadə qeyd edib ki, bölgədəki Azərbaycan türkləri vaxtaşırı küçələrə çıxaraq hökumətin siyasətinə etiraz edir və “Urmiya gölü öləcək, parlament qərar verəcək” kimi şüarlarla məsələni beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətinə çatdırmağa çalışırlar.
Gölün qurumasının bölgədəki Azərbaycan türklərinin həyatına birbaşa təsir etdiyini bir daha vurğulayan Dr.Əlizadə təxminən 6 milyon nəfərin bu prosesdən mənfi təsirləndiyini, iqtisadi və ekoloji böhranların miqrasiyaya səbəb olduğunu qeyd edib.
Digər tərəfdən, xanım Əlizadə köçkün türklərin ümumiyyətlə farsların sıx məskunlaşdığı ərazilərə yerləşdirildiyini, kürdlərin və digər etnik azlıqların gölün ətrafında məskunlaşmasının təşviq edildiyini bildirib. Doktor Əlizadə “Beləliklə, bölgənin həm demoqrafik dəyişməsi, həm də ətraf mühitin assimilyasiyası hədəflənmişdi. Bu proses bir tərəfdən Azərbaycan türklərinin farslar arasında mədəni assimilyasiyasına zəmin hazırladı, digər tərəfdən isə Urmiya gölü ətrafında demoqrafik tarazlığın dəyişməsinə xidmət etdi" deyib.
