“Ən böyük problem ondadır ki, İranda yalnız siyasi məsələlərin deyil, iqtisadi məsələlərin də həlli birinci şəxsdən – yəni dövlətin rəhbəri sayılan, Ali dini lider ayətullah Xameneidən asılıdır...”
"Pezeşkian prezident olaraq yalnız Xameneinin qarşısında hansısa sahəyə vəsait ayrılması üçün təşəbbüs qaldıra, təkliflər verə bilər..."
İran həm siyasi, həm də iqtisadi-sosial cəhətdən son illərin ən kritik dönəmini yaşayır. Sosial, iqtisadi və siyasi sahələrdəki dərin problemlər bir-birinə bağlanaraq ölkəni içdən çökdürmək təhlükəsi yaradır. Su böhranı, enerji qıtlığı, iqtisadi tənəzzül, artan narazılıqlar və qarşıdan gələn potensial siyasi silkələnmələr – bunlar artıq Tehranda və digər vilayətlərdə sadəcə narahatlıq deyil, real böhran olaraq yaşanmaqdadır.
Su anbarlarının sürətlə boşalması, əhalinin həyat keyfiyyətinə birbaşa təsir edən elektrik və qaz çatışmazlığı, həmçinin beynəlxalq sanksiyaların yaratdığı ağır yük – bütün bunlar İranda gündəmin əsas mövzusuna çevrilib. Tehran Su Şirkətinin yaxın keçmişdə verdiyi açıqlamaya görə, əgər vəziyyət bu şəkildə davam edərsə, paytaxt bir aya susuz qala bilər. Bəs, onda nə baş verəcək?..
Azərbaycanın İrandakı keçmiş səfiri Abbasəli Həsənovla bu dramatik mənzərəni dəyərləndirdik. O, Moderator.az-a verdiyi müsahibədə İran daxilində sosial-siyasi mühitin hər gün bir qədər də gərginləşdiyini, bütün bu proseslərin yalnız daxili faktorlarla deyil, həm də xarici təzyiqlərlə – xüsusən də İsrailin rejimi dəyişmək yönündəki açıq mesajları və həmin dövlətlə yeni savaş təhlükəsi ilə daha da dərinləşdiyini vurğuladı.
-Abbasəli müəllim, təbii ki, İranın daxili iqtisadi-sosial problemləri də bu ölkə ətrafındakı gərginliyə əlavə yük gətirir. Bu haqda hansı məlumatlarınız var?
- Tamamilə doğrudur. Təəssüf ki, İranın daxilində də sosial-siyasi mühit getdikcə daha da gərginləşir. Bu gərginləşmənin ilk səbəbi də həll olunmamış iqtisadi-sosial problemlərdir. Su çatışmazlığı Tehranda və bir çox şəhərlərdə, ostanlarda, vilayətlərdə əhali üçün əsas və çox ciddi problemə çevrilib. 16 vilayətdə çox kəskin su çatışmazlığı əmələ gəlib…
Bir vaxtlar belə bir söhbət var idi ki, İrana xarici investisiya cəlb ediləcək və ölkənin su probleminə investisiya qoyulacaq və həmin müşkül həllini tapacaq. Mövcud vəziyyətdə, bu şəraitdə ölkəyə investisiya yatırılacağı ehtimalı çox aşağıdır. Bu, real deyil. Bununla bərabər, İran dövləti üzərində olan, qalan embarqolar, sanksiyalar da onun istədiyi kimi neft, qaz məhsullarını, digər məhsullarını dünya bazarına çıxararaq satışını təşkil etməyə böyük əngəl törədir. Sanksiyalar öz işini görür. Belə bir vəziyyətdə gərginlik getdikcə artır, əhalinin sosial problemləri, narazılıq gündən-günə artır. İsrail də hərdən bir hədə-qorxu gəlir ki, ölkədə ümumiyyətlə, rejimi dəyişmək fikrindədir. Bunu da açıq deyirlər...
- İsrail Baş naziri Netanyahunun İran xalqına ölkədəki mövcud rejimi devirmək barədə birbaşa çağırışları da öz təsirini göstərir, sözsüz ki...
- Əlbəttə... Bütün bu səbəblərdən ölkədə gərginlik daha da artır. Bu gərginlik elə bir vəziyyətdə deyil ki, öz-özünə sakitləşsin. Sosial problemlər hələ də yerindədir. Heç bir dəyişiklik baş verməyib. Həmin problemlər əhalinin həyat tərzinə çox ağır təsir göstərir. Təsəvvür edin, məsələn, Tehranda su təchizatı ilə məşğul olan şirkət bu yaxınlarda elan etdi ki, paytaxtın su anbarında qalan su, təxminən, iki ay ərzində tükənə bilər. O vaxtdan artıq bir aya yaxın vaxt keçib. Deməli, bir aydan sonra Tehranda su olmayacaq... Onda nə baş verəcək? Əhali nəyə görə belə sıxıntı yaşamalıdır? Nə etməlidir, hara getməlidir? Şəhərdən nəhəng axınlar başlayacaq, böyük problemlər yaranacaq. Bu cür məsələlər, baxmayaraq ki, kiçik görünə bilər, amma heç də kiçik məsələ deyil...
- Belə məlumatlar var ki, su ilə paralel Tehranda və digər böyük şəhər və ostanlarda ötən qış mövsümündən yaranmış elektrik, işıq, qaz problemləri də yaşanmaqdadır...
- Elədir: İranın xeyli hissəsində elektrik və qaz problemləri də hələ qalmaqdadır. Bilirsiniz, niyə? Yaşayış məntəqəsində elektrik enerjisi çatışmırsa, güc düşür qazın üzərinə, qaz yoxdursa, elektrik enerjisi də təbii olaraq tükənir. Elektrik enerjisi kəsiləndə də, sözsüz ki, suyun verilişində də ciddi problemlər yaranır. Bu üç amil, yəni su, qaz və elektrik enerjisi bir-biri ilə sıx bağlıdır. Birinin olmaması digərlərinə də təsir edir...
- Görəsən, prezident Məsud Pezeşkian bu cür daxili, iqtisadi-sosial problemlərin həlli üçün nəsə etmək iqtidarında deyil?
- Elə ən böyük problem ondadır ki, İranda yalnız siyasi məsələlərin deyil, iqtisadi məsələlərin də həlli birinci şəxsdən – yəni dövlətin rəhbəri sayılan, Ali dini lider ayətullah Xameneidən asılıdır. Bütün məsələlər barədə son qərarı verən şəxs odur. Bayaqdan sadaladığımız problemlərin həlli üçün isə böyük vəsait lazımdır. Həmin vəsaitin ayrılması üçün Xamnei sərəncam verməlidir. O vəsait isə yoxdur... Bir daha deyirəm: ölkədəki iqtisadi-sosial, o cümlədən su, işıq, qaz problemlərinin həllində də Pezeşkiandan zərrə qədər asılı olan bir şey yoxdur...
Ötən həftə Pezeşkian çıxışlarının birində demişdi ki, su ilə bağlı problemlər var, bunları həll etmək üçün suya qənaət etməliyik. Həmin çıxışından sonra mətbuatda onu tənqid etdilər ki, o, Prezident olaraq problemləri həll etməlidir. Yəqin, çoxu hələ də bilmir ki, İran Prezidentinin bu sosial müşkülləri həll etmək üçün əlində heç bir real imkan yoxdur. Onun səlahiyyətləri siyasi sahədə olduğu kimi, iqtisadi sahədə də çox məhduddur. Büdcə məsələləri də bilavasitə Ali dini liderin səlahiyyətindədir. Pezeşkian prezident olaraq yalnız Xameneinin qarşısında hansısa sahəyə vəsait ayrılması üçün təşəbbüs qaldıra, təkliflər verə bilər...
Bütün bunlarla bərabər, sözsüz ki, Prezident Pezeşkian mütərəqqi insandır və həmişə xalqın çətinlikləri ilə maraqlanıb. O cümlədən seçkiqabağı dövrdə də İran xalqının bütün ciddi problemlərini dilə gətirdi. Dediyim kimi, bütün problemlərin həlli üçün müvafiq büdcə olmalıdır. O büdcə isə prezidentdən asılı deyil...
- Azərbaycanlılar yaşayan şəhərlərdə, ostanlarda vəziyyət necədir? Orada da su, işıq, qaz ilə bağlı çətinliklər çoxdur?
- Bəli, belə problemlər hər yerdə var. Eləcə də azərbaycanlılar yaşayan ərazilərdə də vəziyyət çətinləşib, bir çox sosial və iqtisadi problemlər mövcuddur. Təhsil, səhiyyə və digər sahələrdə də ciddi çətinliklər var. Elə bir ostan yoxdur ki, orada hər şey yerində olsun. Düzdür, su təchizatının vəziyyəti Ərdəbil ostanında daha yaxşıdır. Yaxınlıqdakı Savalan dağının zirvələrində qar suları var. Orada da qaz və işıqla bağlı problemlər mövcuddur. İrandakı sosial problemlərin yayılmasında ayrı-seçkilik yoxdur. Yəni, deyək ki, farslar yaşayan bölgələrdəki problemlərin həll edilməsi üçün xüsusi imtiyaz verilmir. Onlar da azərbaycanlılar, ərəblər və sair kimi eyni çətinlikləri yaşayır...
- Yeri gəlmişkən, deyəsən, son vaxtlar İrandakı etnik münasibətlərdə sabitlik hökm sürür? Yəni hələlik, məsələn, küdlər demir, Urmiya bizimdir, bəluclar demir, filan ostanlar bizimkidir...
- Elədir. Etnik münasibətlərdə hələlik müəyyən bir sakitlik var. Bu sakitlik o qədər də davamlı deyil. Hələ ki, hamının başı ciddi iqtisadi-sosial problemlərə qarışıb. Daxildə hiss olunur ki, sanki müharibəyə hazırlıq gedir. Bu, həm də insanlarda ölkənin müharibəyə hazır olub-olmaması ilə bağlı narahatlıqlar yaradır. Eyni zamanda İsraildə də savaşa hazırlıq getdiyi hiss olunur...
Sultan Laçın
