Koroner arter xəstəliyi, ürəyi qidalandıran arteriyaların, yəni koroner arterlərin, ateroskleroz adlanan patoloji mexanizm nəticəsində quruluşca pozulması deməkdir.
HİT.az xəbər verir ki, bu quruluş pozuntusu çox vaxt damarda kəskin və ya xroniki daralma və ya tıxanma ilə özünü göstərir və həyatı təhdid edə bilər. Elə ki, müalicə edilməmiş və ya pis idarə olunan koroner arter xəstəliyi; qəfil ürək ölümünə, aritmiyalara və ürək çatışmazlığına səbəb ola bilər. Üstəlik, bütün dünyada və ölkəmizdə, ölüm statistikasında, yoluxucu olmayan xəstəliklər siyahısının birinci sırasında iskemik ürək xəstəliyi (koroner arter xəstəliyinin fərqli bir adlandırılması) dayanır.
Ürək və Damar Cərrahıyyəsi Mütəxəssisi Dr. Ahmet Arif Ağlar, buna görə də koroner arter xəstəliyində risk amillərinə qarşı tədbir görməyin həyati əhəmiyyət daşıdığını vurğulayaraq deyib:
"2019-cu ildə dərc olunmuş bir məqalədə; yaş, cinsiyyət və genetik amillər kimi dəyişdirilə bilməyən amillərin xəstəliyin yaranmasındakı proqnoz performansının 63%-dən 80%-nə qədərini təşkil etdiyi, dəyişdirilə bilən risk amillərinin isə daha məhdud təsirə malik olduğu göstərilmişdir. Bununla belə, dəyişdirilə bilən risk amillərinin nəzarətə alınması ilə koroner arter xəstəliyinə bağlı kliniki hadisələrdə əhəmiyyətli azalma olduğu müşahidə edilmişdir. Nizamlı sağlamlıq yoxlamaları edildiyi və risk amilləri idarə olunduğu təqdirdə koroner arter xəstəliyinə bağlı kliniki hadisələrdə əyanlı azalma əldə etmək olar. Risk amillərini idarə etmək isə yaxşı qidalanmaqdan, kifayət qədər fiziki fəaliyyətdən, siqaretdən uzaq durmaqdan və lazım olduqda dərman müalicəsindən keçir".
Koroner arter xəstəliyi (KAX) çox vaxt heç bir əlamət vermədən irəliləyir. Buna görə də, ürək və damar sağlamlığı baxımından risk yaradan amillərin araşdırılması və lazım olduqda irəli diaqnostik üsullardan istifadə edilməsi üçün heç bir şikayət olmasa belə, ilkin müayinə böyük əhəmiyyət kəsb edir. Ürək və Damar Cərrahıyyəsi Mütəxəssisi Dr. Ahmet Arif Ağlar deyib:
"Buna görə də, 20 yaşında ediləcək həkim müraciətindən sonra izləm məcburiyyəti yaranmasa, kişilər üçün 35 yaşında, qadınlar üçün isə 45 yaşında skrininq müayinəsi tövsiyə olunur. Bu müayinələrdən sonra izləm tezliyi şəxsiyyətcə müəyyən edilir".
KORONER ARTER XƏSTƏLİYİNİN 10 ƏHƏMİYYƏTLİ SƏBƏBİ!
Yaş: Koroner arter xəstəliyinin yayılması həm kişilərdə, həm də qadınlarda 35 yaşından sonra artım göstərir. 40 yaşından sonra KAX inkişaf etdirmə riski kişilərdə 49%, qadınlarda isə 32% təşkil edir. Kişilərdə 45 yaşından, qadınlarda isə 55 yaşından sonra risk əhəmiyyətli dərəcədə artır.
Cinsiyyət: Kişilər qadınlarla müqayisədə daha yüksək koroner arter xəstəliyi riski altındadır.
Ailə anamnezi: Ailə anamnezi də mühüm risk amilidir. Bir tədqiqata görə; atasında və ya qardaşında 55 yaşından, anasında və ya bacısında isə 65 yaşından əvvəl KAX diaqnozu qoyulması risk faktoru sayılır.
Hipertensiya: Arterial hipertensiya, arteriya divarında yaratdığı oksidativ və mexaniki stress vasitəsilə koroner ürək xəstəliyi üçün ən mühüm risk amili hesab olunur. Hər 3 xəstədən təxminən 1-də hipertensiya mövcuddur.
Hiperlipidemiya: Hiperlipidemiya, iskemik ürək xəstəliyi üçün ən geniş yayılmış ikinci risk amilidir. Dünya Səhiyyət Təşkilatına görə, yüksək xolesterol səviyyəsi təxminən 2.6 milyon ölümə səbəb olub.
Diyabet: Prediyabet (qanda şəkər səviyyəsinin normaldan yüksək, lakin diyabet diaqnozu qoyulacaq qədər yüksək olmaması) və diyabet; ürək xəstəliyi və insultuna səbəb ola bilən əhəmiyyətli risk amillərindəndir.
Piylənmə (Obezite): Obezite koroner ürək xəstəliyi üçün müstəqil risk amilidir və eyni zamanda hipertensiya, hiperlipidemiya və diyabet kimi digər risk amillərinin inkişaf riskini də artırır.
Siqaret çəkmə: FDA-ya görə, kardiovaskulyar xəstəliklər ildə 800 min ölümə və 400 min erkən ölümə səbəb olur. Bu ölümlərin təxminən beşdə biri və üçdə biri siqaret istifadəsi ilə əlaqələndirilir.
Pis qidalanma: Doymuş yağlar və trans yağlar, həmçinin təmizlənmiş şəkərlər, qırmızı və emal edilmiş ət məhsullarının həddindən artıq istehlakı əsas risk amilləri kimi qeyd olunur.
Gərəksiz həyat tərzi (Sedanter həyat tərzi): Hərəkətsiz həyat tərzi, xüsusilə də ürək-damar sistemi üçün böyük təhlükə yaradır. Mütəmadi fiziki fəaliyyət koroner arter xəstəliyinin qarşısının alınmasında qoruyucu amildir.
Nə etməli?
* Nizamlı müayinə: 20 yaşında ilkin müayinə, sonradan riskdən asılı olaraq (kişilərdə 35, qadınlarda 45) skrininq tövsiyə olunur.
* Risk amillərinin idarə edilməsi: Düzgün qidalanma, kifayət qədər fiziki fəaliyyət, siqaretdən uzaq durma və lazım olduqda dərman müalicəsi əsas tədbirlərdir.
* Şübhəcilik: Heç bir şikayət olmasa belə, risk qruplarında nizamlı yoxlamalar vacibdir.
Samir
