Təl-Əviv Universitetinin professoru Tal Dvirin rəhbərlik etdiyi bir qrup tədqiqatçı İsrailin “Matriself” biotexnologiya şirkəti ilə birlikdə dünyada ilk dəfə olaraq laboratoriyada insan onurğa beynini yetişdirib.
Oxuməni.az xəbər verir ki, təcrübələrin nəticələri “Advanced Science” jurnalında dərc olunub.
Texnologiya fərdi yanaşmaya əsaslanır: xəstədən qan və yağ hüceyrələri götürülür, sonra onlar induksiya edilmiş kök hüceyrələrə çevrilir. Bu hüceyrələr onurğa beyninin təbii inkişafı prosesini təqlid edən xüsusi yaradılmış bioloji gelə inteqrasiya olunur. Nəticədə, itirilmiş əlaqələri bərpa etmək və sinir siqnallarını ötürmək üçün zədələnmiş əraziyə transplantasiya üçün nəzərdə tutulmuş üç ölçülü toxuma əmələ gəlir.
Heyvanlar üzərində aparılan preklinik sınaqlarda texnologiya yüksək effektivlik nümayiş etdirib: iflic olmuş sınaq siçovullarının 80%-dən çoxu yerimək qabiliyyətini bərpa edib.
Bu məlumatlara əsasən, İsrail Səhiyyə Nazirliyi insanlar üzərində klinik sınaqlara keçidi təsdiqləyib.
Xəstələri əhatə edən ilk araşdırma gələn il üçün planlaşdırılır. İlkin mərhələdə son vaxtlar onurğa beyni zədəsi bir ilədək olan şəxslər seçiləcək. Sonrakı mərhələlərdə texnologiya xroniki zədələrə də tətbiq oluna bilər.
Professor Dvir tərəfindən 2019-cu ildə qurulan “Matriself” şirkəti fərdi sinir implantlarının yaradılması üzrə ixtisaslaşıb. 2025-ci ilin yanvar ayında GLP (Good Laboratory Practice) şərtləri altında 166 siçovul üzərində genişmiqyaslı preklinik sınaq proqramı başladıldı. Bu tədqiqatlar təhlükəsizliyi yoxlamaq, şiş böyüməsi riskini aradan qaldırmaq və implantın paylanmasını qiymətləndirmək məqsədi daşıyır. İlk nəticələr 2025-ci ilin üçüncü rübündə, yekun nəticələr isə 2026-cı ilin əvvəlində gözlənilir.
2025-ci ilin yazında Şiba Tibb Mərkəzindəki Helsinki Komitəsi tam onurğa beyni zədəsi olan xəstələrdən implantların hazırlanması üçün biomaterialların toplanmasına icazə verdi. Yayda Toronto, Mayami, Cons Hopkins universitetlərinin və Şiba Mərkəzinin ekspertlərinin daxil olduğu beynəlxalq klinik məsləhət şurası yaradıldı. İyul ayında “Matriself” əlavə tədqiqat aparmaq üçün Britaniyanın “Walk Once More” Fondundan qrant aldı. Bundan əlavə, Amerikanın “Cellino” şirkəti ilə FDA-ya müraciət etməyə hazırlıq üçün induksiya edilmiş kök hüceyrələrin istehsalını genişləndirmək üçün müqavilə imzalanıb.
Tərtibatçıların fikrincə, əgər klinik sınaqlar uğurlu olarsa, texnologiya ağır onurğa beyni zədələri olan xəstələrin müalicəsi üçün əsas ola bilər və minlərlə iflic olan insanların hərəkətliliyini bərpa edə bilər.
Almaz Həsənli
