12 avqust – Xəzər Günü 2006-cı ildə Azərbaycan, İran, Rusiya, Türkmənistan və Qazaxıstan liderləri tərəfindən təsis edilib. Bu sahilyanı beş dövlət Xəzər dənizinin ekoloji mühitinin qorunmasına dair Çərçivə Konvensiyasını imzalayaraq, dünyanın ən böyük qapalı su hövzəsini qorumağa söz veriblər.
Bu tarix sadəcə təqvimdəki bir gün deyil, Xəzər dənizinin biomüxtəlifliyinin üzləşdiyi kritik təhlükələri yada salan təcili xatırlatmadır. Xəzər dənizi milyonlarla insanı və saysız-hesabsız növü dəstəkləyən mühüm resurs kimi həm ekoloji, həm də mədəni bir təməl rolunu oynayır. Ətraf mühitin davamlı şəkildə çirklənməsi bənzərsiz ekosistemin və regionun mühüm irs elementinin geri dönüşü olmayan itirilmə riskini daşıyır.
Xəzər dənizi böhranda
Son onilliklərdə Xəzər dənizinin su səviyyəsi təhlükəli dərəcədə azalmaqdadır və 2025-ci ildə ən aşağı tarixi səviyyəsinə çatıb. Alimlər qarşıdakı on ildə daha 4 metr azalma olacağı barədə xəbərdarlıq edirlər ki, bu da iqlim dəyişikliyi, temperaturun artması, çay axınlarının azalması və dayanıqlı olmayan insan fəaliyyəti ilə bağlıdır.
Çirklənmə – sənaye tullantıları, təmizlənməmiş kanalizasiya, neft sızmaları və plastik tullantılar suyu zəhərləyib. Xəzərin şirin suyunun 80 faizini təmin edən Volqa çayı getdikcə daha çox kənd təsərrüfatı, su elektrik stansiyaları və sənaye istifadəsi üçün yönləndirilir. Eyni zamanda, sahilboyu şəhərsalma və sənaye inkişafı təbii yaşayış yerlərini məhv edərək, növləri yox olma həddinə çatdırır.
Xəzərdə nəsli kəsilməkdə olan növlər
“Azərbaycan Respublikasının Qırmızı Kitabı”na əsasən, Xəzər nərə balığı, Xəzər suitisi, Xəzər foreli, Şip nərəsi və Fars nərəsi (Qafqaz/Kür nərəsi) Xəzər dənizinin ya "Tənəzzül Həddində" (CR), ya da "Təhlükə Altında" (EN) növlərinə aiddir.
Xəzər Suitilərini Qoru (SCS): Yaşamaq uğrunda mübarizə
Suitilərin sükutu
Xəzər suitisi (Pusa caspica) yalnız Xəzər dənizində yaşayan nadir, incə quruluşlu dəniz məməlisidir. XX əsrin əvvəllərində onların sayı təxminən 1 milyon idi. Bu gün isə bu rəqəm cəmi 70 – 100 min arasındadır. Sənaye çirklənməsi, brakonyerlik, balıqçı torlarında boğulma, buz yaşayış yerlərinin itməsi və virus infeksiyaları bu azalmanın əsas səbəbləridir. Bu tendensiya davam edərsə, Xəzər suitiləri tamamilə yox ola bilər.
Suitilərin sayının azalması sadəcə bir növün itirilməsi deyil. Onlar Xəzər dənizinin qida zəncirində mühüm halqadır. Onların yoxluğu balıqlar, xərçəngkimilər və planktonlar arasında tarazlığı pozur. Məsələn, suitilərin azalması sprat balığının həddindən artıq artmasına, digər növlər üçün qida azalmasına və ekosistemdə zərərli dəyişikliklərə səbəb ola bilər.
Bu zərif məxluqların səsləri yox olmadan əvvəl onları müdafiə etməliyik
Fateh Arif Kərimlinin təsis etdiyi “Xəzər suitilərini qoru” təşəbbüsü, Xəzər suitisinin qorunması istiqamətində aparılan mübarizənin ön sıralarında yer alır.
“Xəzər suitilərini qoru” təşəbbüsü maarifləndirmə, təhsil, tədqiqat və gənclərin fəallığı vasitəsilə Pusa caspica-nın azalmasını dayandırmağa həsr olunub. Təşkilatın missiyası aydındır: bu nəsli kəsilməkdə olan növü qorumaq, Xəzər ekosistemində tarazlığı bərpa etmək və gənc nəsli ekoloji ədalət uğrunda fəaliyyətə ruhlandırmaq.
Hazırkı “Xəzər suitilərini qoru” layihələrinə daxildir:
– Suitilərin acınacaqlı vəziyyətini göstərən güclü mini-sənədli film;
– Minlərlə insana faktlar çatdıran və hərəkətə keçməyə çağıran sosial media kampaniyası;
– İctimaiyyətə Xəzəri necə qorumağı öyrədən ekoloji seminarlar;
– İnsanların öyrənməsi, iştirak etməsi və mühafizəyə qoşulması üçün ictimai tədbirlərdə maarifləndirmə guşələri.
Bu səylər vasitəsilə “Xəzər suitilərini qoru” alimləri, fəalları, siyasətçiləri və adi vətəndaşları birləşdirərək, Xəzər suitilərinin sadəcə sağ qalması deyil, həm də saylarının artması üçün təşəbbüs yaradır.
Sizin Xəzəri qurtarmaqda rolunuz
Fəaliyyətə çağırış: Xəzərin səsi susmasın!
Suitiləri qorumaq yalnız bioloji vəzifə deyil, bu həm də mənəvi və insani məsuliyyətdir. “Xəzər suitiərini qoru” olaraq hər kəsi bu təşəbbüsə qoşulmağa çağırırıq. Əgər gənclər, alimlər, QHT-lər, hökumətlər və özəl sektor birlikdə çalışsa, Xəzərin səsi – suitilərin səsi – susmayacaq.
Ən yaxşı təcrübələri nəzərə alaraq biz – “Xəzər suitilərini qoru” könüllüləri - Xəzər suitiərinin qorunması üçün aşağıdakı həlləri təklif edirik:
– Ən çox suitisi olan Abşeron yarımadası ərazilərində qorunan zona yaratmaq;
– Ətraf mühit üzrə qanunvericiliyi gücləndirmək;
– Suitilər üçün reabilitasiya mərkəzləri və sığınacaqlar yaratmaq;
– Maarifləndirmə və ekoturizmi təşviq etmək.
Xəzər dənizini qorumaq, gələcək nəsillər üçün sualtı irsimizi qorumaq deməkdir. Bu günün səssiz faciəsini görməzlikdən gəlməyək. Bu gün atdığımız addımlar sabahın təbiətini formalaşdıracaq.
Əlaqə və dəstək üçün:
Bizi sosial şəbəkələrdə izləyin: @SaveCaspianSeals
Kampaniyalarımıza qoşulun, Xəzər dənizi və onun canlıları üçün səsinizi ucaldın! #CaspianDay #SaveTheSeals #CaspianSeals
