İlk olaraq onu qeyd etmək lazımdır ki, Prezident İlham Əliyevin rəhbərlik etdiyi prinsipial diplomatiya, regiona sabitlik, təhlükəsizlik və rifah gətirmə istəyi artıq real nəticələr verir. Bunu bəyannamənin mətnində də təsdiqləmək mümkündür. Belə ki, bəyannamə regionda uzun illər davam edən münaqişənin sülh yolu ilə həllinə dair yeni bir mərhələnin başlanğıcı kimi qiymətləndirilə bilər. Çünki bu sənəd yalnız iki ölkə arasında münasibətlərin normallaşması üçün əsas yaratmır, həm də regional təhlükəsizlik, iqtisadi inkişaf və beynəlxalq əməkdaşlıq baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır.
Birgə bəyannamədə ilk diqqət çəkən məqam Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh və dövlətlərarası münasibətlərin təsis olunması haqqında sazişin paraflanmasıdır. Bu, uzun illər davam edən və çox sayda insan itkisi, dağıntı və qarşılıqlı etimadsızlıqla müşayiət olunan münaqişənin rəsmi şəkildə sülhə doğru irəliləməsinin mühüm göstəricisidir.
Paraflanan mətnin imzalanması və ratifikasiyası istiqamətində müvafiq addımlar davam edəcək. Bununla hər iki tərəf sülhə sadiqliyini nümayiş etdirir. Belə ki, imzalanacaq sənəd regionun gələcək təhlükəsizliyi üçün strateji əhəmiyyət daşıyır və qarşılıqlı etimadın bərpasında əsas rol oynayacaq. Bu isə yekun sülh sazişinin imzalanmasını sürətləndirəcək.
ATƏT-in Minsk qrupu və ona bağlı strukturların ləğvinə dair bəyannamədəki çağırış da kifayət qədər diqqət çəkir. Bu, xüsusilə Azərbaycanın sülh sazişindən kənar irəli sürdüyü və icrasını tələb etdiyi mühüm bir detaldır. Belə ki, ATƏT-in Minsk qrupu onsuz da uzun müddətdir fəaliyyət göstərmir. Onun əsas missiyası münaqişənin sülh yolu ilə tənzimlənməsi üçün vasitəçilik etmək idi. Tərəflər öz aralarında sülh müqaviləsinin əsas şərtlərini razılaşdırdıqlarını və münaqişəni bağlamağa qərar verdiklərini açıq şəkildə bəyan edirlərsə, Minsk qrupunun legitim əsasları və əhəmiyyəti avtomatik olaraq itmiş olur. Ona görə də iştirakçı dövlətlərin bu qərarı qəbul etməsi mühümdür. Bu, həm də beynəlxalq ictimaiyyətin regionda davamlı sülhün təmininə yeni bir yanaşmaya keçməsi demək olacaq. ABŞ isə vasitəçi kimi prosesin bundan sonrakı mərhələlərində daha aktiv iştirak edəcək.
Razılaşdırılan məqamlardan biri də kommunikasiyaların açılması və nəqliyyat əlaqələrinin təmin olunmasıdır. Bu təşəbbüs yalnız ölkələr arasında sərhədlərin açılması deyil, həm də iqtisadi əməkdaşlığın gücləndirilməsi, ticarətin artması və nəqliyyat infrastrukturlarının modernləşdirilməsi üçün zəmin yaradır. Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə Azərbaycanın əsas hissəsinin maneəsiz bağlantısı, Ermənistanın beynəlxalq və ölkədaxili əlaqələrinin bərpası regionun iqtisadi həyatına yeni nəfəs verəcək. Bu, həmçinin iqtisadi asılılıqların azaldılması və bölgəmizin beynəlxalq ticarət marşrutlarında rolunun artması deməkdir.
Ən diqqət çəkən məqamlardan biri, şübhəsiz, "Beynəlxalq Sülh və Rifah naminə Tramp Marşrutu" (TRIPP) layihəsidir. Bu layihə Ermənistanın Rusiya təsirindən uzaqlaşması və Qərbə inteqrasiyasının sürətlənməsi baxımından vacibdir. ABŞ ilə əməkdaşlıq, xüsusilə bu məsələni sürətləndirə bilər. Azərbaycan aspektindən baxdıqda isə marşrut vasitəsilə maneəsiz hərəkət təmin edildiyi təqdirdə məqbul sayıla bilər. Amma risk faktorları da qaçınılmazdır.
Bəyannamədə xüsusi vurğulanan başqa bir mühüm məqam BMT Nizamnaməsi və 1991-ci il Almatı Bəyannaməsinə uyğun olaraq keçmiş münaqişənin bitməsi və gələcəyə yönəlmiş münasibətlərin qurulmasıdır. Bu, düşmənçilik səhifəsinin bağlanması və qarşılıqlı qisas cəhdlərinin rədd edilməsi kimi prinsipləri təsdiq edir. Belə açıq bəyanatlar qarşılıqlı etimadsızlıq mühitinin aradan qaldırılması və regionda uzunmüddətli sülhün təmin olunması üçün vacibdir.
Prinsipcə, Bakı Almatı Bəyannaməsinə hər zaman sadiq qalıb. Bunu vaxtı ilə pozan məhz Ermənistan olmuşdu. Lakin gələcəkdə bu hadisə təkrarlanarsa, artıq Vaşinqton prosesə müdaxilə edəcək.
Ümumilikdə, bu bəyannamə region üçün həm tarixi dönüş, həm də çətin və mürəkkəb proseslərin başlanğıcıdır. Tərəflərin üzərinə hələ çox iş düşür. Ən önəmlisi isə iki ölkə xalqları arasında dərin ədavətin aradan qaldırılmasıdır. Nifrət və şübhə davam edərsə, sülhün təmin olunması mümkün deyil. Buna görə də sülhə nail olmaq üçün davamlı dialoq və dəstək vacibdir.
Prosesin uğurlu olması isə hər şeydən öncə Prezident İlham Əliyevin prinsipial və qətiyyətli mövqeyindən, həmçinin ABŞ Prezidenti Donald Trampın sələflərindən fərqli olaraq konstruktiv yanaşmasından asılıdır. Proses sonrakı müddətdə də bu templə davam edərsə, Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi sona çata və sülh əldə edilə bilər.
Turan Rzayev
