Bakı. Trend:
Siyasi səhnəyə yenidən qayıdan Ermənistanın sabiq prezidentiRobert Köçəryan hakimiyyətə alternativ olmaq cəhdi ilə növbəti dəfəgündəmə gəlib. Ermənistanın "5-ci kanal"ında səsləndirdiyi sonaçıqlamalarında o, baş nazir Nikol Paşinyanı sərt tənqid edib, guya"geosiyasi reallığa" istinadını vurğulayıb və Rusiyanın himayəsinəbel bağladığını açıq deyib.
Fəqət bu ritorikanın arxasında gizlənən sadə həqiqət var: RobertKöçəryan artıq siyasi keçmişin simvoludur və onun hakimiyyətəqayıtmaq ehtimalı sıfıra bərabərdir. Bu, təkcə onun keçmişfəaliyyəti, yaşamı və qərarları ilə deyil, həm də Ermənistanınsosial, geosiyasi və seçki konfiqurasiyasının dəyişməsi iləbağlıdır.
Əgər "proqram" sözünü ciddi qəbul etsək, Köçəryanın təklifetdiyi xətt 1990-cı illərin sonlarındakı baxışların bu gününqorxularına uyğunlaşdırılmış xülasəsidir. Türkiyə və Azərbaycanınguya "qarşısını almaq" üçün Rusiya hərbi mövcudluğuna arxalanmaq,"sərt geosiyasət"i təkid etmək və qonşu regionlarla iqtisadiinteqrasiyanın imkanlarını kiçik görmək - bütün bunlar müasirerməni cəmiyyətinin maraqlarına uyğun deyil.
Əhalinin beynində hərbi düşüncənin kök salması və beynəlxalqtəcridin davam etməsi artıq bezdirici hal alıb. Köçəryanınavtoritar idarəçiliyi dövrü - məhkəmə və siyasi sistemin zəbtolunması, iqtisadiyyatın oliqarxlaşması, represiyalar - ictimaiyaddaşda alternativsizliyin və klan korrupsiyasının simvolunaçevrilib. Bu dövrə qayıtmaq Ermənistana zamanı geri çevirməyitəklif etməklə eynidir. Bu isə təkcə qeyri-mümkün deyil, həm dətəhlükəlidir.
Köçəryanın əsas səhvlərindən biri də Ermənistanın siyasihəyatında baş verən transformasiyanı yetərincədəyərləndirməməsidir. Təbii, ermənilər arasında mövcudhakimiyyətdən narazılıq var. Amma postsovet avtoritarizminin"ikinci buraxılışı" əksər seçicilər tərəfindən geriyə atılmış addımkimi qəbul olunur. Gənc nəsil, hansı ki, seçici kütləsinin mühümhissəsini təşkil edir, sovet imperiya şablonları ilə deyil, azad,texnoloji və postmilitarist Ermənistanla maraqlanır. Köçəryanınistinad etdiyi "Azərbaycanın iştəhası" və ya "türk təhdidi" kimiqorxular bu nəslə yad gəlir. Bu şüarlar təkcə ona görə işləmir ki,köhnəlib, həm də ona görə ki, səmimi deyil. Hamı anlayır: 2020-ciildə Ermənistan Köçəryan mirasının nəticəsi olaraq stratejiməğlubiyyətə uğradı və bu məğlubiyyətin nəticələrindən hələ dəqurtula bilməyib.
Köçəryan köhnə sxemə güvənir: guya Rusiya Ermənistanın yeganətəhlükəsizlik zəmanətçisidir. Amma reallıq dəyişib. Rusiya CənubiQafqazda keçmiş təsir imkanlarını itirib. Ermənistanın özündəMoskvanın "zəmanətçi" rolu ilə bağlı məyusluq artır. Rusiyasülhməramlıları Qarabağdan müqavimətsiz çıxıb, Gümrüdəki Rusiyahərbi bazası gələcəyin yox, keçmişin simvoluna çevrilib. Kremlinregionda nəqliyyat dəhlizlərindən tutmuş iqtisadi razılaşmalarınreallaşmasına qədər heç bir prosesi idarə edə bilməməsi Köçəryanınritorikasını hətta ənənəvi Rusiya tərəfdarı elektorat üçün dəinandırıcılıqdan uzaq edir.
Köçəryanın ümid bəslədiyi müxalifət düşərgəsinin özündə dəkonsensus yoxdur. "Küçə mübarizəsi" çağırışları uğursuzluqlanəticələnir. Paşinyanın impiçmenti isə hüquqi və parlament əsasdanməhrum olan siyasi xəyaldır. Köçəryanın özünü "təcrübəli xilaskar"kimi təqdim etmək cəhdi müxalifət daxilindəki çəkişmələr və şəxsiambisiyalar fonunda batır. Ermənistan müxalifətinin parçalanmışşəraitində Köçəryan lider yox, sadəcə, qalan legitimliyi sarsıtmağaçalışan, amma əvəzində heç bir konstruktiv alternativ təklifetməyən fiqur kimi görünür.
Köçəryanın xüsusi vurğuladığı mövzulardan biri Zəngəzur dəhliziməsələsidir. O, bu məsələni Paşinyanın "diplomatik uğursuzluğu"adlandırır və iddia edir ki, danışıqların aparılması Syunikvilayətini "mübahisəli əraziyə" çevirir. Bu iddialar heç birtənqidə dözmür.
Əvvəla, kommunikasiyaların, o cümlədən Syunik üzərindən keçənnəqliyyat marşrutlarının açılması 10 noyabr 2020-ci il tarixliüçtərəfli bəyanatda əks olunub. Köçəryan bu hüquqi faktı bilərəkdəngözardı edir və beynəlxalq öhdəliyi isterik konspirasiya iləəvəzləyir.
İkincisi, ekspert dairələrində müzakirə olunan "yolun icarəsi"ideyası Ermənistanın suverenliyinin itirilməsi demək deyil. Söhbəthəm Azərbaycan, həm də Ermənistan üçün iqtisadi fayda gətirəbiləcək logistik marşrutun yaradılmasından gedir. Köçəryanın "yolpolisi", "məhkəmə yurisdiksiyası" ilə bağlı etirazları isəcəmiyyəti əsassız təhdidlərlə qorxutmaq cəhdidir. Belə tranzitmexanizmləri dünyanın bir çox ölkəsində, o cümlədən Avropadafəaliyyət göstərir və suverenliyə heç bir xələl gətirmir.
Nəqliyyat blokadasında olan Ermənistan artıq regionda iqtisadiinteqrasiyanın yolunu açan bütün təşəbbüsləri ideoloji səbəblərlərədd etmək lüksünə sahib deyil. Köçəryanın mövqeyi - İrəvana bahabaşa gəlmiş geoixtisar siyasətinin davamıdır. O, dəhlizinaçılmasını "təhlükə" adlandırır, amma Ermənistan iqtisadiyyatınıninkişafı üçün real heç bir alət təklif etmir. Onun yeganə çıxışyolu hərbi xarici patronajdan asılılığın davamıdır. Bu isəErmənistanın gələcəyini deyil, yalnız keçmişin siyasi fantomlarınıifadə edir.
Robert Köçəryan həm də Ermənistan Apostol Kilsəsini (EAK)“qorumaq” şüarı ilə çıxış edir və iddia edir ki, guya Paşinyanruhani quruma qarşı mübarizə aparır. Ancaq bu ritorika dinidəyərlərin müdafiəsi ilə deyil, hələ də kilsəni dini simvol deyil,siyasi institut kimi qəbul edən seçici qalıqlarını səfərbər etməkniyyəti ilə diktə olunur.
Baş nazirin Eçmiədzində keçirdiyi mitinqi “imanımıza hücum” kimitəqdim etmək cəhdi - sadəcə siyasi manipulyasiyadır. Bu, kilsənimənəvi nüfuz mənbəyi yox, təzyiq aləti kimi istifadə etməküsuludur. Halbuki, məhz Köçəryan prezident olduğu illərdə kilsədənaktiv şəkildə siyasi alət kimi istifadə edirdi. İndi isə sanki“müqəddəsliyi” təhdid altındaymış kimi davranır. Halbuki Ermənistancəmiyyəti, xüsusən də şəhərlərdə yaşayanlar, bu cürmanipulyasiyalara getdikcə daha az reaksiya verir.
Köçəryan Rusiyanı bu gün dünyanın “gündəmi diktə edən üçölkəsindən biri” kimi təqdim edəndə, o, Ermənistanın maraqlarındanyox, öz dünyagörüşündən danışır. Bəlkə də bu baxışlar 2008-ci ildəaktual idi. Amma 2025-ci ildə bu cür bəyanatlar həm sadəlövh, həmdə arxaik səslənir. Rusiyanın öz daxilindəki böhran, beynəlxalqtəcridi, Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqazda nüfuz itirməsi fonundaonu “yeganə məhdudlaşdırıcı qüvvə” kimi təqdim etmək - regionalreallıqları tamamilə görməzdən gəlmək deməkdir.
Köçəryan Ermənistana inkişaf modeli təklif edə bilmir. Onuntəklif etdiyi yeganə şey - qorxu modelidir: Azərbaycan qorxusu,Türkiyə qorxusu, Qərb qorxusu, islahat qorxusu. Amma gələcəyindənqorxan ölkə, keçmişdəki səhvləri təkrar etməyə məhkumdur.
Robert Köçəryanın böyük siyasətə qayıtmaq imkanlarınıqiymətləndirmək üçün sadəcə bir neçə obyektiv göstəriciyə - seçki,sosioloji, demoqrafik və siyasi faktlara baxmaq kifayətdir. Bufaktların hamısı eyni qənaətə gəlməyə imkan verir: Köçəryanrevanşına ümid bağlamaq - təkcə səhv deyil, həm də siyasiözünüaldatmadır.
2021-ci il 20 iyun növbədənkənar parlament seçkilərində RobertKöçəryanın lideri olduğu “Ermənistan” bloku cəmi 21,1% səs topladı.Halbuki Paşinyanın rəhbərlik etdiyi “Vətəndaş Müqaviləsi” partiyası53,9% səs qazandı. Seçici fəallığı təxminən 50% təşkil edirdisə,bu, Köçəryana cəmi 300 minə yaxın seçicinin səs verdiyini göstərir- 2,6 milyondan çox seçicinin qeydiyyatda olduğu ölkədə.
Bu seçkilər 2020-ci il müharibəsindən cəmi bir neçə ay sonrakeçirilmişdi - yəni Paşinyanın hökuməti hələ reputasiya böhranıyaşayırdı. Amma xalq yenə də Köçəryanı seçmədi. Bu, son dərəcəmühüm siyasi siqnaldır. Əgər siyasətçi hökumətin ən zəif anındabelə seçkini uduzursa, bu o deməkdir ki, o, hətta böhran dövründədə alternativ sayılmır.
Beynəlxalq Respublikaçılar İnstitutunun (IRI) 2025-ci ilin martayında apardığı sosioloji sorğuya əsasən, Robert Köçəryana inamsəviyyəsi cəmi 5%-dir. Müqayisə üçün: Paşinyanın reytinqi 22%,müdafiə naziri Suren Papikyanın - 14%, İrəvan meri Tsarukyanın -11%. Hətta keçmiş prezident Serj Sarqsyan belə - 4% göstərici iləKöçəryanın nəfəsini hiss etdirir.
Bu göstəricilər açıq şəkildə göstərir ki, Köçəryan öz dar vəmarjinal elektorat çərçivəsindən kənara çıxa bilmir. Bu elektoratəsasən yaşlı, keçmiş SSRİ dövrünə nostalgiya ilə baxan vəRusiyayönümlü təbəqədən ibarətdir. Onlar isə əsasən bölgələrdə vəİrəvanın bəzi hissələrində cəmlənib.
Ermənistan cəmiyyəti gəncləşir və bu, seçici strukturunda açıqgörünür. Bu gün Ermənistan seçicilərinin 30%-dən çoxu 18-35 yaşaralığında olan gənclərdir. Məhz bu qrup islahatların, sərbəsthərəkət imkanlarının, Avropa ilə inteqrasiyanın və iqtisadiyenilənmənin əsas tərəfdarıdır. Onlar üçün Köçəryan nəinki “lider”deyil, o, köhnəlmiş və korrupsiyalaşmış siyasi sistemin simvoludur- elə bir sistem ki, orada polis represiya aləti idi, korrupsiyaisə gündəlik norma.
Sosioloji sorğulara görə, Ermənistan gənclərinin 62%-dən çoxu2018-ci ilə qədər ölkəyə rəhbərlik edən siyasi fiqurların - ocümlədən Köçəryan və Sarqsyanın - siyasi səhnəyə qayıtmasınıistəmir. Bu, siyasi mühakimə deyil, açıq-elektorat hökmüdür.
Bəli, Köçəryan hələ də mühüm maliyyə resurslarına və oliqarxdairələrlə əlaqələrə sahibdir. Ona bağlı bəzi media qurumları - ocümlədən “Beşinci kanal” və bir sıra Telegram resursları - hələ dəfəaliyyət göstərir. Lakin onların üslubu 2000-ci illərinmetodikasından çıxmır: qorxutma, sui-qəsd nəzəriyyələri, Qərbədüşmən münasibət və “qardaş Rusiya”ya sığınmaq.
Amma bu media resurslarına olan ictimai inam da sürətlə azalır."Media Initiatives Center"in araşdırmasına görə, Rusiyayönlü vəoliqarxik telekanallara etibar səviyyəsi 12%-dən aşağıdır. İnsanlargetdikcə rəqəmsal informasiya mənbələrinə üstünlük verirlər. Buplatformalarda isə Köçəryanın ritorikası süni və qeyri-ciddisəslənir.
Robert Köçəryan Rusiyaya arxalanmaq siyasətini açıq şəkildəetiraf edir və Moskvanı “yeganə məhdudlaşdırıcı güc” kimi təqdimedir. Lakin 2025-ci ilin reallıqları göstərir ki, Rusiya artıqCənubi Qafqazda arbitr rolunu itirib. 2025-ci ilin aprelində Rusiyasülhməramlılarının Qarabağdan faktiki olaraq çıxması Moskvanın nəAzərbaycanı “saxlamaq”, nə də Sünikdə baş verən proseslərə müdaxiləetmək niyyətində olmadığını sübut etdi.
Bu, Köçəryanın bütün geosiyasi konstruksiyasını - “Moskvayaarxalanmaq” strategiyasını - birbaşa efirdə darmadağın etdi. Rusiyadəstəyi nə Qarabağda, nə də nəqliyyat dəhlizlərinin açılmasıməsələsində Ermənistanın mövqeyinə heç bir fayda vermədi.Ermənistan daxilində hətta ənənəvi Rusiyayönlü dairələr belə artıqehtiyatla danışırlar - cəmiyyətin nəticə verməyən asılılıqdanbezdiyini anlayırlar.
Köçəryanın 2021-ci il parlament seçkilərinə qatılmaq üçünyaratdığı “Ermənistan” siyasi bloku isə dayanıqlı təşkilati bazayamalik olmayan süni quruma çevrildi. Bu blok dağınıq qüvvələrdənibarətdir - Daşnaksütyun Partiyasının sabiq funksionerləri,ayrı-ayrı populistlər və köhnə elitanın qalıqları. Bu təşkilat birsiyasi platforma deyil, yalnız Paşinyana qarşı müvəqqəti narazılığıbir arada saxlayan təsadüfi koalisiyadır.
2021-ci il seçkilərindən sonra “Ermənistan” bloku faktiki olaraqpassiv parlament mövcudluğuna qədər tənəzzül etdi. Onun nə aydınproqramı var, nə ideoloji nüvəsi, nə də bölgələrdə cidditəşkilatlanması. Ermənistanın Parlament Fəaliyyətinin KoordinasiyaKomitəsinin məlumatına görə, “Ermənistan” fraksiyası 2022–2024-cüillər ərzində cəmi üç qanunvericilik təşəbbüsü irəli sürüb vəonların heç biri qəbul olunmayıb.
Bu isə o deməkdir ki, Köçəryanın bloku hətta müxalifət kimi dəsəmərəsiz, passiv və bacarıqsızdır. Onlar nə islahatlarınalternativ modelini, nə milli təhlükəsizlik konsepsiyasını, nə dəiqtisadi inkişaf proqramını təklif edə bilirlər. Hakimiyyətəqayıtmaq istəyən siyasətçi təkcə tənqidçi yox, həm də gündəmidaşıyan şəxs olmalıdır. Köçəryan isə bu gündəmdən məhrumdur.
Robert Köçəryan 1998–2008-ci illərdə prezident olarkən postsovetməkanının ən oliqarxik idarəetmə sistemlərindən birini qurdu. Onunhakimiyyəti dövründə iqtisadi monopoliyalar yaxın qohumları vəçevrəsinin nəzarəti altında formalaşdı. Şəkər, tütün, yanacaq vədərman idxalı - bütün bu sahələr Prezident Administrasiyasına yaxınolan azsaylı biznesmenlərin nəzarətində idi.
"Transparency International" və "Freedom House"un həmindövrlərdəki hesabatları Ermənistanda sistemli korrupsiyanı, məhkəməsisteminə siyasi təzyiqləri və hüquq-mühafizə orqanlarının tamşəkildə prezident aparatına tabe etdirilməsini qeydə alırdı.2008-ci il prezident seçkilərinin saxtalaşdırılması və Köçəryanrejiminin müxalifət mitinqini zorakılıqla dağıtması nəticəsində 10nəfər öldü, yüzlərlə insan həbs edildi.
Bu hadisələr - Ermənistanın siyasi yaddaşında “1 mart” kimiqalan faciə - hələ də sağalmayan yaradır. Robert Köçəryanınsiyasətə qayıtmaq cəhdi təkcə indiki hakimiyyətə yox, həm də onunavtoritar idarəçiliyi dövründə zülm çəkmiş insanlara qarşı atılmışbir təhqirdir. Cəmiyyət, ziyalılar və erməni diasporası bu adamamart ayının qanını heç vaxt bağışlamayacaq.
Erməni diasporası, xüsusilə ABŞ və Fransada, müxtəlif dövrlərdəİrəvandakı siyasi fiqurların legitimləşdirilməsində mühüm roloynayıb. Lakin Robert Köçəryan heç zaman bu diaspor çevrələrindəgeniş dəstəyə sahib olmayıb. Xüsusilə 2008-ci ilin qanlıhadisələrindən sonra ANCA (Armenian National Committee of America)və "Armenian Assembly of America" kimi təşkilatlar İrəvanla məsafəsaxladılar. 2018-ci ildən sonra isə bu təşkilatlar əksinə, yenihökumətlə yaxınlaşdılar.
Diplomatik mənbələrin qeyri-rəsmi məlumatlarına görə,2024–2025-ci illərdə Köçəryan Los-Anceles və Parisdəki erməni icmaliderləri ilə görüş təşkil etməyə cəhd göstərib, lakin əksərhallarda rədd cavabı alıb. Bunun səbəbi aydındır: onun keçmişi,nüfuzu və ictimai reputasiyası siyasi baxımdan toksik hesabolunur.
Robert Köçəryan - Ermənistan cəmiyyətinin artıq arxada qoyduğubir epoxanın səsidir. Onun qorxular, təhdidlər və geosiyasi miflərüzərində qurulmuş ritorikası seçicidə əks-səda doğurmur, çünki buxalq - xüsusilə də gənc nəsil - keçmişin rejimlərini diriltməyəyox, yenilənməyə və inkişaf etməyə can atır.
Heç bir fərdi cazibə, heç bir mediakampaniya Köçəryana keçmişhakimiyyətini qaytara bilməz, çünki onun ən vacib kapitalı -gələcəyi yoxdur. Onun "proqramı" - əslində tarixi geri çəkməyəyönəlmiş səyidir. Amma tarix, məlum olduğu kimi, öz axarına qarşıçıxanları sevmir.
Robert Köçəryan - milləti olmayan, proqramı olmayan və zamanauyğunlaşa bilməyən bir siyasətçidir. Onun siyasi səhnəyə qayıtmaqcəhdi ictimai tələbatın deyil, itirilmiş təsirin doğurduğu şəxsiambisiyanın məhsuludur. Ermənistan cəmiyyəti - bütün çətinliklərə,səhvlərə və ziddiyyətlərə baxmayaraq - irəliləyir. Köçəryan isə buirəliləyişin qarşısında qoyulmuş köhnə bir lövbərdir. O,Ermənistanı qorxuya, korrupsiyaya və müstəqilliyin imitasiyaedildiyi dövrlərə qaytarmaq istəyir.
Onun hakimiyyətə qayıtmaq şansı? Statistik səhv həddindənaşağıdır.
