Dünya müharibəni statistik rəqəmlərlə tanıyır: itkilər, generallar, əməliyyat planları... Amma savaşın əsl simasını bizə göstərənlər - jurnalistlərdir. Onlar dünyanın gözü, xalqın qulağıdır. Qələm və kamera ilə silahlanmış bu insanlar həqiqət uğrunda savaşan səssiz qəhrəmanlardır. Onlar nəinki öz missiyasını yerinə yetirdi, həm də bir millətin ağrısını, qürurunu, mübarizəsini tarixə həkk etdilər.
Milli.Az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:
Bugünkü yazımız o qəhrəmanlara həsr olunur. Qorxusuzca həqiqətin arxasınca gedənlərə. Qarabağda həyatını itirən jurnalistlər - onların hər biri peşəsinə və Vətəninə sonsuz sədaqətin rəmzidir.
Qarabağ müharibəsinin (1988-1994) qurbanları sırasında təkcə əsgərlər yox, həm də informasiya cəbhəsinin döyüşçüləri var idi. Onlar əllərində avtomat yox, diktofon və kamera tuturdu. Amma düşmənin gülləsi onları da seçmirdi. Bu jurnalistlər Qarabağda baş verənləri dünya ictimaiyyətinə çatdırmaq üçün həyatlarını riskə atırdı. Onlar susanda həqiqət də susurdu.
Gəlin, onları bir daha xatırlayaq.
Salatın Əsgərova: ön cəbhənin ilk şəhid xanımı
1961-ci ildə Bakıda dünyaya gəlmiş Salatın Əsgərova - təkcə jurnalist yox, həm də mərdlik simvoludur. "Azərbaycan Gəncləri" qəzetində çalışarkən müharibə başlayanda kabinetdə oturmağa vicdanı yol vermədi. Könüllü şəkildə cəbhəyə yollandı, hərbi müxbir kimi fəaliyyət göstərməyə başladı. Onun reportajlarında insan taleyi, yurd sevgisi və əyilməz iradə vardı.
Salatın Qarabağ savaşının qızğın nöqtələrində qadın olaraq çalışmaqla tarix yazdı. Əsgərlərlə çiyin-çiyinə olan bu xanım, dağıdılmış kəndləri, evsiz-eşiksiz qalmış insanları, onların ruh yüksəkliyini lentə alırdı. O, jurnalistika adına fədakarlığın zirvəsidir.
1991-ci il yanvarın 9-da, cəmi 29 yaşında, Salatın Əsgərova Ləçin istiqamətində hərəkətdə olan avtomobilində Ermənistan silahlı birləşmələri tərəfindən atəşə tutuldu. Maşın içində olanların hamısı həlak oldu. "Əgər mən deməsəm, kim deyəcək?" - bu sözlər ona məxsusdur və bu gün də gənc jurnalistlərin şüarına çevrilib. Salatın Əsgərovaya ölümündən sonra "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adı verildi. Onun adını daşıyan küçələr, məktəblər və hərbi gəmi var.
Qarakənd faciəsi: həqiqətin susdurulduğu gün
1991-ci il noyabrın 20-si... Azərbaycan jurnalistikası üçün qara tarix. Həmin gün Qarakənd kəndi üzərində uçan Mi-8 vertolyotu vuruldu. Göydə alova bürünən bu helikopterin içində yalnız dövlət rəsmiləri və beynəlxalq müşahidəçilər yox, həm də dörd tanınmış media nümayəndəsi var idi: Əli Mustafayev, Osman Mirzəyev, Fəxrəddin Şahbazov və Arif Hüseynzadə.
Alı Mustafayev: xalqın səsi
1952-ci ildə doğulan Alı Mustafayev AzTV-nin parlament müxbiri idi. Onun reportajları prinsipiallığı, dəqiqliyi və vicdanlı mövqeyi ilə seçilirdi. Kabinet jurnalistikasını kənara qoyub cəbhəyə üz tutan ilk qələm sahiblərindən biri oldu. Alı təkcə xəbəri çatdırmırdı - o, hadisələrin içində yaşayırdı, dərdi özü çəkirdi, acını özü duyurdu.
Alı Mustafayev Qarabağda baş verənləri lentə alaraq xalqın ağrısını, mübarizəsini və ümidini tarixə köçürdü. Onun şəhidliyi - Ermənistan tərəfindən bilərəkdən vurulan vertolyotla baş verdi. Bu, təkcə jurnalistin yox, eyni zamanda xalqın informasiya haqqının qətlə yetirilməsi idi.
Alı Mustafayev ölümündən sonra "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adına layiq görüldü. Onun haqqında belə deyirlər: "O, müharibəni işıqlandırmadı - müharibəni özü yaşadı, özü danışdı, özü çəkdi."
Osman Mirzəyev: söz azadlığını həyat amalına çevirən insan
1937-ci ildə dünyaya gəlmiş Osman Mirzəyev həm sovet dövrünün, həm də müstəqillik yolunda çabalayan Azərbaycanın jurnalistikasının öncüllərindən biri idi. "Azərbaycan Gəncləri" və "Bakı İşçisi" qəzetlərində çalışmış, sonradan televiziyada çalışaraq bütöv bir xalqın inandığı səslərdən birinə çevrilmişdi. Onun verilişləri yalnız məlumat ötürmürdü - o, insanlarda düşünmək, oyanmaq ehtiyacı yaradırdı.
1990-cı ilin sentyabrında Osman Mirzəyev Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin ilk mətbuat katibi təyin edildi. Böhranlı dövrdə dövlətin dürüst danışmalı olduğuna inanırdı və özü şəxsən bu prinsipi hər addımında nümayiş etdirirdi. Qarabağda vurulan vertolyotda həlak olması təkcə diplomatik proseslərə deyil, həm də söz azadlığına endirilmiş ağır zərbə idi. Ölümündən sonra ona "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adı verildi. Onun haqqında belə deyirlər: "O, elə yazırdı ki, sanki azadlıq artıq qazanılıb. Elə yazaraq da onu yaxınlaşdırırdı."
Fəxrəddin Şahbazov və Arif Hüseynzadə: kadr arxasındakı qəhrəmanlar
1950-ci il təvəllüdlü Fəxrəddin Şahbazov AzTV-də operator işləyirdi. Onun üçün kamera sadəcə texniki alət deyildi - bu, cəmiyyətə xidmət, gerçəkliyi sənədləşdirmək və həqiqəti qorumaq vasitəsi idi. O, könüllü olaraq müharibə zonasına yollandı, çünki bilirdi: həqiqəti görmək və göstərmək lazımdır. Onun çəkdikləri qurulmuş səhnələr yox, yaşanmış anların şahidliyidir. Kamera əllərindəykən şəhid oldu və onun obyektivində qalanlar xalqın yaddaşında həkk olundu. Ölümündən sonra Fəxrəddin Şahbazova "Milli Qəhrəman" adı verildi.
1970-ci il doğumlu Arif Hüseynzadə isə AzTV-də işıqçı texnik idi. Onun adı ekranlara çıxmazdı, amma onun işi olmadan çəkiliş də, efir də mümkün deyildi. Arif elə şərait yaradırdı ki, həqiqət görünə bilsin. Hələ 21 yaşı var idi ki, Qarakənd faciəsində həyatını itirdi. Onun şəhidliyi bizə bir daha xatırladır: hər kadra can qoyan insanlar var. Arif Hüseynzadə də ölümündən sonra "Milli Qəhrəman" adına layiq görüldü.
Çingiz Mustafayev: Xocalının şahidi
1960-cı ildə Bakıda doğulan Çingiz Mustafayev peşəkar müstəqil jurnalist, hərbi müxbir idi. Savaş başlayanda səhnədən və məşhurluqdan imtina edərək kamera ilə cəbhəyə yollandı. Onun obyektivi qalxan, çəkdiyi hər görüntü isə ədalətsizliyə atılmış hayqırtı idi.
1992-ci ilin fevralında Çingiz ilk olaraq erməni mövqelərini yararaq Xocalıda törədilən soyqırımının nəticələrini lentə aldı. Bu kadrlar dünya mediasında səs-küy yaratdı, beynəlxalq hüquq müdafiə təşkilatlarının hesabatlarına əsas oldu. Çingiz yalnız müharibəni çəkmədi - o, insanlığa qarşı cinayəti sənədləşdirdi.
1992-ci il iyunun 15-də döyüşlərin getdiyi Naxçıvanik istiqamətinə yollandı. Cəbhə xəttində çəkiliş zamanı düşən mərmi onun həyatına son qoydu. Çingiz Mustafayev kameranı əlindən buraxmadan şəhid oldu. Ona ölümündən sonra "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adı verildi. Onun adı bu gün müstəqil jurnalistikanın, cəsarətin və ləyaqətin rəmzidir. Çingiz Mustafayev adına milli jurnalistika mükafatı təsis olunub. "Çingiz Mustafayev təkcə tarixi çəkmədi - o, bu tarixin səsi və özü oldu" - bu sözlər onun mirasını ən dəqiq ifadə edir.
Elnur Allahverdi-zadə: səsin cəsarəti
1995-ci ildə dünyaya gələn Elnur Allahverdi-zadə peşəkar səs rejissoru kimi bir çox serial, film və reklam layihəsində çalışmışdı. Onun işi kadrları canlandırmaq, ekranı səsin sehrinə bürümək idi. Bu gənc mütəxəssis ekran arxasında qalırdı, amma onun yaratdığı atmosfer olmadan heç bir səhnə təsirli olmazdı.
İkinci Qarabağ müharibəsi başlayanda Elnur da minlərlə həmvətəni kimi Vətən çağırışına səssiz qalmadı. Orduya çağırıldı və artilleriya bölüyündə xidmətə başladı. Döyüş yoldaşları onu belə xatırlayırdı: "Topun arxasında duranda Elnur qorxusuzluğun özü idi. Öz inamı ilə hamıya güc verirdi." 7 noyabr 2020-ci ildə Ağcabədi rayonunun Qiyaməddinli kəndi istiqamətində gedən döyüşlərdə şəhid oldu. Elnur Allahverdi-zadəyə ölümündən sonra "Vətən uğrunda" medalı verildi. O, sülh dövrünün peşə sahibinin müharibədə necə igidliyə çevrildiyinin simvoludur.
Davud Qurbanov: montajdan cəbhəyə - qəhrəman yolu
1996-cı ildə Bakıda doğulan Davud Qurbanov istedadlı montaj ustası idi. Müxtəlif telekanallarda çalışır, çəkilmiş materialları bütöv bir ekrana çevirirdi. Kadrlar onun əllərində canlanır, hadisələr ardıcıllıq və emosional güc qazanırdı.
2020-ci ilin 27 sentyabrında başlayan Vətən müharibəsinin ilk günlərindən etibarən Davud könüllü olaraq cəbhəyə yollandı. Suqovuşanın azadlığı uğrunda döyüşlərdə fədakarlıq göstərdi. O, 3 oktyabr 2020-ci ildə bu istiqamətdə aparılan əməliyyatlar zamanı qəhrəmancasına şəhid oldu. Ölümündən sonra "Vətən uğrunda" və "Suqovuşanın azad olunmasına görə" medalları ilə təltif edildi. Davud Qurbanovun həyat yolu bir daha sübut edir: qəhrəmanlıq təkcə ön cəbhədə yox, hər bir vətəndaşın öz torpağını qorumağa hazır olmasında başlayır.
Qarabağda həqiqətin izinə düşən xarici jurnalistlər
Qarabağ münaqişəsində həyatını itirənlər təkcə azərbaycanlı jurnalistlər olmadı. Münaqişəni işıqlandırmaq üçün bölgəyə gələn xarici media nümayəndələri də qurbanlar sırasında idi. Onların faciəvi sonu bir daha göstərdi ki, həqiqətin sərhədi yoxdur - amma onun axtarışı çox zaman həyati təhlükə ilə müşayiət olunur.
Leonid Lazareviç: Moskvanın səsi Qarabağda susdu
1943-cü ildə Moskvada doğulan Leonid Pavloviç Lazareviç tanınmış "Mayak" radiosunun təcrübəli şərhçisi idi. 1991-ci ilin sonlarında Qarabağ zonasında reportaj hazırlamaq məqsədilə bölgəyə yollandı. Xankəndi yaxınlığında yerləşən Kərkicahan kəndində redaksiya tapşırığını yerinə yetirərkən Ermənistan silahlı birləşmələrinin açdığı atəş nəticəsində ağır yaralandı. 28 dekabr 1991-ci ildə, hadisədən bir gün sonra, aldığı xəsarətlərdən dünyasını dəyişdi. Onun ölümü Qarabağ münaqişəsində jurnalistlərin ilk qurbanlarından biri oldu və peşəkar cəsarətin simvoluna çevrildi.
Valeri Dementyev: Permdən gələn həqiqət səfiri
1967-ci ildə Perm şəhərində anadan olan Valeri Ivanoviç Dementyev "Molodaya Qvardiya" qəzetinin istedadlı müxbiri idi. 1991-ci ildə Qarabağdan reportaj hazırlamaq üçün Azərbaycana ezam edilmişdi. Tərtər-Kəlbəcər yolunda hərəkət edən zaman Ermənistan silahlı qüvvələrinin qurduğu pusquya düşdü və ağır yaralandı. Bütün tibbi müdaxilələrə baxmayaraq, 13 avqust 1991-ci ildə Bakıda yerləşən xəstəxanada vəfat etdi. O, Azərbaycanda jurnalist fəaliyyəti zamanı şəhid olan ilk rusiyalı jurnalistlərdən biri kimi tarixə düşdü.
Cinayət susdurulmamalıdır: beynəlxalq hüquq baxımından məsuliyyət
Kütləvi informasiya vasitələrinin nümayəndələrinin Qarabağda qətlə yetirilməsi təkcə Azərbaycanın deyil, bütün beynəlxalq ictimaiyyətin gündəmində olmalı məsələlərdəndir. Bu hadisələr tək-tək faciələr yox, sistematik şəkildə həyata keçirilmiş beynəlxalq cinayətlərdir.
1949-cu il Cenevrə konvensiyaları və 1977-ci il I Əlavə Protokolun 79-cu maddəsi açıq şəkildə bildirir ki, silahlı münaqişə zonasında çalışan jurnalistlər mülki şəxslər hesab olunur və mülki əhalinin müdafiəsi ilə eyni hüquqa malikdirlər. Onların qəsdən öldürülməsi beynəlxalq humanitar hüququn kobud pozuntusudur.
Salatın Əsgərova, Əli Mustafayev, Çingiz Mustafayev, Osman Mirzəyev və digər jurnalistlərin bilə-bilə hədəfə alınması, mülki şəxslərin aktiv olduğu ərazilərdə mina yerləşdirmək kimi məqsədli hərəkətlər Roma Statutunun 8-ci maddəsinə əsasən müharibə cinayətidir. Bu eyni zamanda insanlığa qarşı cinayət kimi də qiymətləndirilə bilər - xüsusilə də bu aktlar genişmiqyaslı və sistematik hücumun tərkib hissəsi olaraq həyata keçirilibsə.
Erməni silahlı birləşmələrinin jurnalistləri hədəfə alması, media nümayəndələrinin ard-arda həlak olması, mina xəritələrinin təqdim olunmaması və informasiya axınının bilərəkdən boğulması - bunlar həqiqətin üzərinə çəkilmiş qanlı pərdədir. Bu pərdə qaldırılmalı, günahkarlar beynəlxalq tribunal qarşısında cavab verməlidirlər.
Ermənistanın mina siyasəti: hüquqi məsuliyyətsizlikdən ölümcül silaha
İkinci Qarabağ müharibəsi bitib, amma Ermənistanın mülki əhaliyə qarşı yönəlmiş minalama siyasəti hələ də insan həyatlarını məhv etməyə davam edir. İlkin baxışda bu, sadəcə səhlənkarlıq təsiri bağışlaya bilər. Amma hüquqi reallıq başqadır: bu, beynəlxalq cinayətdir. Ermənistan illərlə beynəlxalq təşkilatların, humanitar qurumların çağırışlarına baxmayaraq, mina sahələrinin dəqiq və tam xəritələrini Azərbaycana təqdim etməkdən boyun qaçırdı. Bu isə yalnız Ottava Konvensiyasının - piyada minalarının qadağan olunmasına dair beynəlxalq razılaşmanın - deyil, həm də beynəlxalq humanitar hüququn elementar prinsiplərinin pozulmasıdır.
Məqsədli səssizlik - qəsdən törədilmiş cinayət
Məhrəmm İbrahimovun, Sirac Abışovun, Zibeydə Adilzadənin faciəvi ölümü heç də "təsadüfi partlayışlar" deyildi. Bu qətllər Ermənistanın mina siyasətinin və hibrid müharibə metodlarının birbaşa nəticəsidir. Beynəlxalq hüquq baxımından bu, ölümə aparan cinayətkar səhlənkarlıq deyil, silahlı münaqişə şəraitində qəsdən mülki şəxslərə zərər yetirmək məqsədilə həyata keçirilmiş cinayətlərdir.
Ermənistanın mina xəritələrini verməkdən imtina etməsi, minaların mülki şəxslərin istifadə etdiyi yollarda və kəndlərdə gizlədilməsi, mina təhlükəsi barədə xəbərdarlıq edilməməsi - bunların hər biri beynəlxalq hüquqa görə müharibə cinayətidir. Bu cür hərəkətlərin davam etməsi təkcə hüquqi məsuliyyət doğurmur, həm də yeni qurbanların qarşısını almaq baxımından fövqəladə beynəlxalq təciliyyət tələb edir.
Azərbaycanın tələb etdiyi ədalət hüquqi bazaya söykənir
Azərbaycan, beynəlxalq hüquqa əsaslanaraq, qətiyyətlə tələb edir:
Qarabağda həlak olmuş jurnalistlərin ölümü ilə bağlı dərhal beynəlxalq araşdırmaların aparılması. Bu işdə əsas rol BMT-nin İnsan Hüquqları Şurası, BMT-nin İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarlığı, UNESCO, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi (BCM), Jurnalistləri Müdafiə Komitəsi (CPJ), Sərhədsiz Reportyorlar (RSF) və ATƏT-in üzərinə düşür.
Bu hərəkətlərin beynəlxalq cinayət kimi tanınması və müvafiq tribunalarda məhkəmə araşdırmasına cəlb edilməsi.
BMT və ya Beynəlxalq Jurnalistlər Federasiyasının nəzdində beynəlxalq istintaq qrupunun yaradılması və Qarabağda medianın hədəf alınması faktlarının sənədləşdirilməsi.
Ermənistanın jurnalistlərə qarşı törətdiyi müharibə cinayətlərinə görə məsuliyyətə cəlb olunması, o cümlədən bu məsələnin Haaqa Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinə çıxarılması.
Hər bir jurnalistin istintaqsız, cavabsız ölümü təkcə Azərbaycan üçün yox, bütün beynəlxalq ictimaiyyət üçün utancverici bir susqunluqdur. Bu susqunluq - cinayətə razılıq vermək deməkdir. Cəzasızlıq isə - yeni cinayətlərin zəmanətidir.
Beynəlxalq qurumlara açıq çağırış
Azərbaycan beynəlxalq ictimaiyyəti konkret addımlar atmağa çağırır:
Avropa Şurasının İnsan Hüquqları Komissarı Maykl O'Flaherti - jurnalistlərin qətlinə və Ermənistanın bu məsələdəki cinayətkar səssizliyinə hüquqi-siyasi qiymət verməlidir;
UNESCO - həlak olmuş azərbaycanlı jurnalistləri informasiya azadlığı uğrunda şəhidlər kimi tanımalı, onların adlarını beynəlxalq memorial siyahıya daxil etməlidir;
Beynəlxalq Jurnalistlər Federasiyası (IFJ) - jurnalistlərin qətli ilə bağlı xüsusi qətnamə qəbul etməli və ədalətin bərpası üçün səslənməlidir;
Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi - Avropa Konvensiyasının 2-ci (yaşamaq hüququ) və 10-cu (ifadə azadlığı) maddələrinin pozulması ilə bağlı iddiaları qəbul etməli və Ermənistanın məsuliyyətini tanımalıdır;
Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi (BCM) - bu əməlləri Roma Statutunun 8-ci maddəsinə əsasən müharibə cinayəti, 7-ci maddəsinə əsasən isə insanlığa qarşı cinayət kimi qiymətləndirməlidir.
Bu ədalət çağırışı emosiyaya deyil - hüquqa əsaslanır
Azərbaycanın tələbi nə qəzəbdən, nə qisas hissindən doğur. Bu tələbin təməli beynəlxalq hüququn özüdür. Və o vaxta qədər ki, günahkarlar adları ilə tanınmayıb, beynəlxalq ictimaiyyət bu məsələni rəsmi gündəminə çıxarmayıb, jurnalistlər təhlükə altında qalmaqda davam edəcək. Həqiqəti işıqlandıran obyektivlər - cəzasızlığın qaranlığında sönməyə davam edəcək.
Biz buna yol verməyəcəyik.
Jurnalistlərin çəkdiyi işıq, göstərdiyi yol - bizim vicdan borcumuzdur. Və bu yolda beynəlxalq ədalət sükut edə bilməz. Əgər bu gün susularsa, sabah cinayətlər danışacaq.
Onlar getdi... amma əbədi qaldılar: qaranlıqdan çıxan işığın salnaməsi
Bir jurnalist öldükdə, təkcə bir insan yox, bir səs kəsilir. Kamera dayanır, qələm susur, dünya ilə həqiqət arasında olan incə bağ qopur. Amma elə ölümlər var ki, onlar son yox, başlanğıcdır. Elə bir sükut var ki, ən gur səsdən də bərk danışır - qanın, ağrının və ləyaqətin içindən doğulan həqiqətlə.
Bu, sadəcə faciə deyil. Bu - Azərbaycanın müasir tarixinə qanla yazılmış salnamədir. Mikrofonu, kamerası və vicdanından başqa heç nəyi olmayan insanlar, alova doğru getdilər. Onlar sadəcə jurnalist deyildi - onlar həqiqətin yol yoldaşları, Vətənin ürəyinə çevrilmiş insanlardı.
Onlar müxtəlif idilər. Kişilər və qadın. İnananlar və şübhə edənlər. Az gülənlər və ölümün özünə gülümsəyənlər. İndi adları arxivlərdə yox - küçələrin nəfəsində, anaların göz yaşında, həmkarlarının səssiz ehtiramında yaşayır. Onlar üçün həqiqət - romantik ideal yox, yaşamaq və ölmək borcu idi.
Salatın Əsgərova. O, mina sahəsində ölmədi - o, biganəliyi partlatdı. Qarabağ cəbhəsində həqiqət naminə həyatını verən ilk qadın jurnalist oldu. Onun gözləri qara-ağ kadrlarda qaldı, səsi isə elə arxivlərdə yaşayır ki, onları dua kimi dinləməliyik.
Əli Mustafayev. Onunla danışmağa heç kimin cəsarət etmədiyi adamlar danışırdı. Ona həm əsgərlər, həm də generallar inanırdı. Hər sözün dəyərini bilirdi və bu dəyəri - canı ilə ödəyirdi. O, qəhrəmanlıq axtarmırdı - sadəcə, peşəsini yerinə yetirirdi. Necə ki, inanan insan duasını oxuyur.
Osman Mirzəyev. Sadəcə müxbir yox - xalqın ağrı və ümid salnaməsini yazan bir müdrik idi. Gölgədə qala bilərdi, amma həqiqətin işığını seçdi - parlaq, yandırıcı, ölümcül işığı. Onun yazdıqları məqalə deyildi - gələcək nəsillərə vəsiyyət idi. Unutmamaq üçün yazılmış vəsiyyət.
Fəxrəddin Şahbazov. Həyatda sakit, təvazökar - ölümdə isə nəhəng. O, kameranı qalxan kimi tuturdu və çəkirdi - göy yerə çökənə qədər. Onun kadrları salnamə deyil - hərəkətdə olan ağrıdır. Onun qurbanlığı - "həqiqət ucuz olur" deyənlərə verilən cavabdır.
Arif Hüseynzadə. Səsini heç vaxt qaldırmazdı, amma yazdıqları ildırım kimi çaxırdı. Hər cümləsində xalqın nəbzi, narahatlığı və ümid vardı. Arif gedəndə arxasında boşluq yox - güc buraxdı.
Çingiz Mustafayev. O, dünyanın baxmaq istəmədiyini çəkdi. İnsanlığın üz çevirdiyi həqiqəti lentə aldı. Xocalı... Onun kadrlari səssizliyin hökmünə çevrildi. Çingiz güllə ilə yox, sivilizasiyanın xəyanəti ilə öldü - dünya görməməzliyə vurduğu üçün.
Məhrəmm İbrahimov və Sirac Abışov. Onlar sonuncu qurbanlar oldular. Onlar bilirdilər hara gedirlər. Amma getdilər. Çünki Vətən pasportda yazı deyil - qəlbin içində yanan hissdir. Onların cəsədləri avtomobilin qalıqlarından tapıldı, amma ruhları - həqiqət göyündə əbədi uçur.
Zibeydə Adilzadə, Elnur Allahverdi-zadə, Davud Qurbanov, Leonid Lazareviç, Valeri Dementyev... Onlar inanırdı ki, jurnalistika peşə deyil - taledir. Onlar şöhrət istəmirdilər. Onları yalnız redaksiyada və cəbhədə tanıyırdılar. İndi isə onlar haqqında səslər titrəyərək danışır - sanki müasir dövrün şəhidləridirlər.
Hər biri sadəcə şəxsiyyət olmadı. Onlar simvola çevrildi. Həqiqətin ölümdən güclü ola biləcəyinin simvoluna. Sözün qalxan ola biləcəyinin, kameranın qılınca çevrilə biləcəyinin simvoluna.
Amma bir sual hələ də illərin içindən keçib gəlir: Biz onların qurbanlığı ilə nə etdik?
Əgər biz unutduqsa - deməli, onlar əbəs yerə öldülər.
Əgər biz susuruqsa - deməli, onların səsləri itib.
Əgər biz biganəyiksə - deməli, qaranlıq qalib gəlib.
Amma əgər bir gənc jurnalist mikrofonu əlinə alanda Salatını, Çingizi və Əlini xatırlayıb, deyirsə ki: "Əgər mən deməsəm, kim deyəcək?", deməli, onlar yaşayır. Deməli, onların ölümü - vicdan toxumuna çevrildi.
Bizim onların xatirəsini satmağa haqqımız yoxdur.
Onların hekayəsini sadəcə tarixə və soyadlara çevirməyə haqqımız yoxdur.
Çünki bu - qanla yazılmış Vətən sevgisinin dastanıdır.
Bu - hər gün təkrar etməli olduğumuz bir duadır.
Və onların hər biri sonuncu dəfə cəbhəyə yollanarkən sanki tək bir cümlə deyirdi: "Əgər mən deməsəm - kim deyəcək?"
Milli.Az
