Kulis.az Xalq artisti Arif Quliyevin oğlu Rövşən Quliyevlə müsahibəni təqdim edir.
– Rövşən bəy, Arif bəy necə ata idi?
– Arif Quliyev ilk növbədə sevilən sənətkar, amma bizim üçün ata idi. O, həm ciddi, həm də yumorla dolu bir insan idi. Evdə çox qayğıkeş idi, uşaqları ilə maraqlanır, dərslərimizə nəzarət edirdi. Amma hər şeydən öncə bizə dürüstlük, insani dəyərlər, zəhmətkeşlik aşılayırdı. O bizim üçün həm güldürən, həm düşündürən bir ata idi.
– Uşaqlığı internatda çətinliklə keçib. Özü bu haqda danışırdı?
– Bəli, çox danışardı. Deyirdi ki, internatda keçən illər onu həm möhkəmləndirib, həm də həyatın sərt üzünü öyrədib. “Yaxşı ki, o həyatı yaşamışam” deyərdi. Orada həm acı, həm dostluq, həm də təkliyin nə olduğunu dərk edib. O illərdən heç vaxt utanmazdı. Əksinə, fəxr edirdi ki, çətinliklərə baxmayaraq, zirvəyə çatıb.
– Uşaq evinə veriləndə neçə yaşı olub? Həmin hadisəni necə xatırlayırdı?
– 5 yaşı tamam olmamışdı. Həmişə deyirdi ki, anasının yoxluğu onu çox erkən böyütdü. O günü aydın xatırlayırdı – soyuq bir gün, yad bir otaq və tanımadığı uşaqlar. Amma deyirdi ki, o an qərar verdi: həyatda heç vaxt aciz olmayacaq.
– Onun soyadı da olmayıb. Bəs “Quliyev” necə yaranıb?
– Doğrudur, əvvəlcə soyadsız idi. Sonra sənədləşmə zamanı uydurulmuş şəkildə “Quliyev” soyadı verilib. Deyirdi ki, mən bu soyadı özümdən sonra tanıtdım, indi isə milyonlarla insan onu tanıyır.
– Sonradan internat yoldaşları ilə görüşürdü?
– Əlbəttə, onların bir çoxu ilə əlaqəni itirməmişdi. Aradabir zəngləşərdilər, bəzən görüşərdilər. Deyirdi ki, o insanlar həyatının ən saf dövrünü bölüşdüyü insanlardır.
– Bir internat uşağı televiziyaya necə ayaq açdı? Kim əlindən tutdu onun?
– Bu onun inadkarlığı, zəhmətkeşliyi və istedadının nəticəsi idi. Tələbəlik dövründən müəllimləri onu fərqləndirirdi. Elə ilk dəfə səhnəyə çıxanda hər kəs başa düşdü ki, bu uşaq qeyri-adidir. Onun istedadını ilk dəyərləndirənlərdən biri Xalq artisti Əliağa Ağayev olmuşdu.
– Deyilənə görə, ananızdan əvvəl bir qızı istəyib, ancaq qızın anası “artistə qız vemərəm” deyib. Ancaq məşhurlaşandan sonra razı olub, onda da atanız razı olmayıb.
– Doğrudur. Gənclik illərində bir qıza vurulmuşdu. Amma o zaman “artist” sözü yaxşı qarşılanmırdı. Qızın anası icazə vermədi. Sonradan məşhurlaşanda həmin qadın özü razılıq verdi, amma bu dəfə də atam geri çəkildi. Qürurlu idi.
– Ananızla necə tanış olublar?
– Tamaşalardan birində tanış olublar. Anam həkim idi. Arif bəyin çıxışına baxmağa gəlmişdi. Orada tanış oldular. Atam deyirdi ki, səhnədən düşəndə gözüm bircə onu axtarırdı. Tanışlıq dostluğa, dostluq sevgiyə çevrildi.
– Adətən, komediya aktyorları həyatda çox ciddi, sərt olurlar. Arif bəy də belə idi?
– Çox. Səhnədə güldürsə də, həyatda ciddi, məsuliyyətli və tələbkar idi. Ədalətsizliyə dözməzdi. Evdə də, işdə də ciddi prinsipləri vardı.
– Anasını axtarırdı? Deyilənə görə doqquz qadın müxtəlif vaxtlarda onun yanına gəlib anası olduğunu deyib? Özü niyə üstünə düşmürdü?
– Onun uşaqlığı bilinmədiyi üçün bir çox qadın gəlib “mən sənin ananam” deyirdi. Amma o, heç birinə tam inanmırdı. Deyirdi ki, əgər doğrudan da anam gəlsəydi, hiss edərdim. İçində bir boşluq vardı.
– Bu qədər problemlərin üstünə qardaşınızın həbs olunması və sonra vəfatı ona daha pis təsir eləyirdi. Qardaşınız niyə həbs olunmuşdu?
– Əlbəttə. Atam üçün ailə çox vacib idi. Qardaşımın həbs olunması, sonra vəfatı onun ruhunu sındırdı. Gözlə baxanda hiss olunmurdu, amma içində sükutla ağlayırdı.
– Vərəmə elə həbsxanada yoluxdu, yoxsa çıxandan sonra?
– Həbsxanada. Qapalı mühit, zəif qidalanma, stres… Bədəni zəif düşdü. Çıxandan sonra artıq gec idi.
– Qardaşınızın vəfatı Arif bəyə necə təsir elədi? Nələri müşahidə edirdiniz onda?
– Sanki bir parçası getdi. O gündən sonra artıq əvvəlki kimi zarafat etmirdi. Daxili bir qüssəsi vardı. Bəzən susurdu, heç nə demədən bir küncdə oturub fikrə gedirdi.
– Evinizə sənət dünyasından kimlər gəlib-gedirdi? Dostları kimlər idi?
– Evimiz demək olar ki, sənət adamlarının toplaşdığı bir məkana çevrilmişdi. Xüsusilə, Ramiz Novruz, Ramiz Əzizbəyli, Hacıbaba Bağırov, Yaşar Nuri, Fuad Poladov, Qorxmaz Əlilicanzadə, Telman Adıgözəlov, Mirzə Babayev, Eldəniz Zeynalov kimi dostları tez-tez qonağımız olardı. Onlar təkcə iş yoldaşı deyildilər, ailəvi dost idilər. Atam üçün dostluq müqəddəs idi, kimisə dost deyə qəbul edirdisə, onu heç vaxt yarı yolda qoymazdı.
– Son illərində sanki diqqətdən kənarda qalmışdı...
– Atam heç vaxt diqqətdən kənarda qalmayıb – nə dövlətin, nə də xalqın gözündə. Hətta əksinə, ömrünün son illərində belə onunla maraqlananlar, onu sevənlər azalmamışdı. Dövlət ona zamanında bütün dəyərləri verdi – “Əməkdar artist” adı, “Xalq artisti” fəxri adı, Prezident təqaüdü, evlə təmin olunması, yubileylərinin keçirilməsi... bütün bunlar göstərirdi ki, Arif Quliyev dəyərsizləşdirilən sənətkarlardan deyildi. Onun adı yaşadığı müddətdə əsl dəyərlə əhatə olunmuşdu.
Əlbəttə, hər dövrün öz estetikası, efir üzü, dəbi olur. Yeni nəsil sənətə gəlir, texnologiyalar dəyişir. Amma bu o demək deyil ki, köhnə nəsil unudulur. Arif Quliyev elə sənətkarlardandır ki, onun adı sadəcə bir aktyor kimi yox, xalqın ruhunun daşıyıcısı kimi yadda qalıb. Hər kəs onu tanıyırdı – küçədə qarşısını kəsib şəkil çəkdirmək istəyənlər, səhnədə gördükdə ayaq üstə alqışlayanlar, sosial şəbəkədə onun parodiyalarını paylaşan gənclər… bu nə diqqətsizlikdi axı?
Həm də o, elə bir sənətkar idi ki, diqqətə möhtac deyildi. O özü diqqət idi. Səhnəyə çıxanda zal susurdu, bir mimika ilə zalı güldürə bilirdi. Bu Allah vergisidir. Və bu istedad heç vaxt unutulmur.
Atam özü də bunu anlayırdı. Bir dəfə oturub dedi: “Oğlum, mənə Allah da, dövlət də, xalq da yetərincə sevgi verib. Qalanı mənim öz borcumdur – bu sevgiyə layiq olmaq.” Bu sözləri deyərkən üzündə bir minnətdarlıq vardı, amma heç bir giley yox idi.
Yəni bəli, Arif Quliyev heç zaman diqqətdən kənarda qalmadı. O, həm sənətdə, həm insanların qəlbində yer tutmuşdu. Və bu yer o qədər dərindi ki, oradan heç kim onu çıxara bilməz.
– Onu nə əsəbiləşdirə, özündən çıxara bilərdi?
– Yalan, ikiüzlülük və sənətə sayğısızlıq onu çox əsəbiləşdirirdi. Əgər kimsə sənətə məsuliyyətsiz yanaşırdısa, onu bağışlamazdı. Həmçinin ailəsində kiminsə xətrinə dəymək, haqsızlıq etmək onun üçün dözülməz idi.
– Evdə qayda-qanunları, olar-olmazları var idimi?
– Çox sərt deyildi, amma öz prinsipləri vardı. Məsələn, süfrəyə hamı birlikdə oturmalı idi. Ədəb, hörmət, böyüyə sayğı onun üçün əsas idi. Həmişə deyirdi: “Evdə səs-küy ola bilər, amma hörmətsizlik ola bilməz.”
– Üç övlad olmusunuz? Hansınız ona daha yaxın idiniz? Və hansınız ona xasiyyətcə daha çox oxşayırsınız?
– Biz üç övladı arasında ata ilə xüsusi bağım var idi. Ola bilsin ki, ortancıl olduğum üçün onu daha çox müşahidə edirdim. Xasiyyətcə də deyirlər ki, mən ona çox oxşayıram — həm təmkin, həm də duyğusallıq baxımından.
– Sənət adamaları qastrollarda olurlar. Adətən, evdə tapılmırlar. Arif bəy necə, sizə vaxt ayıra bilirdi?
– Həmişə çalışırdı ki, ailəsinə vaxt ayırsın. Uzun səfərlərdən gələndə ilk işi bizə sarılmaq olurdu. Bizi qucaqlayıb deyirdi: “Tamaşaçı məni alqışladı, amma sizin baxışınız mənim üçün ən böyük alqışdır.”
– Sizi özü ilə çəkilişlərə aparırdı?
– Bəli, bir neçə dəfə studiyaya və teatrlara aparmışdı. Çəkiliş meydançasında necə də ciddi, məsuliyyətli olduğunu görürdüm. Hər dəfə yanına getdikdə, sanki başqa bir Arif Quliyev olurdu – tamaşaçının Arifi.
– Arif bəy çox məşhur idi. Heç ananız onu qısqanırdı?
– Anam çox güclü qadın idi. Qısqanclıq yox, sadəcə narahatlıq olurdu. Məşhurluqla birlikdə məsuliyyət də artır. Anam isə atamın ən güclü dayağı idi – həm ailədə, həm də sənət yolunda.
– Deyirlər, bir dəfə 5 saat liftdə qalıb.
– Hə, bu hadisə əfsanəyə çevrilib artıq! Düzdür, qalmışdı – tam 5 saat! Amma bir adam təsəvvür eləyin ki, liftdə qalıb, amma liftdəkilər yox, bütün bina onunla əylənib! Sonradan zarafatla deyirdi: “O 5 saatda üç yeni obraz yaratdım, bir monoloq yazdım, iki dəfə özü-özümə gülüb palatanı da silkələdim!” Liftdə deyirmiş: “Ay bala, mən səhnədə bir saatda 500 nəfəri güldürürəm, indi 5 saatdır burda bir dənə mühafizəçi də gülmür. Bu nə liftdi, nə publika var, nə alqış!”
Ən gülməlisi odur ki, çıxanda heç kimə əsəbləşmədi. Dedi: “Ə, bu lift elə bil mənim həyatımı simvolizə edirdi – gah qalxıram, gah düşürəm, amma zarafatım yerindədi!” Sonra əlavə elədi: “Əgər yuxarıya getmək bu qədər çətindirsə, mən aşağıda yaxşıyam!”
O lift hadisəsini elə danışırdı ki, elə bil stand-up göstərirdi. Hətta deyirdi ki, bir dəfə lift də mənimlə tanış olmaq istəyibmiş, içində 5 saat saxladı!
– Vəziyyəti necə oldu pisləşdi? Necə xəbər tutdunuz?
– Əvvəlcə zəiflik hiss edirdi, sonra xəstəxanaya yerləşdirdilər. Koronavirusa yoluxmuşdu. Telefonla danışdıq, amma hiss edirdim ki, səsi zəifləyir. Bir neçə gün sonra vəziyyəti ağırlaşdı. Həkim zəng edəndə, içimdən nəsə qopdu...
– Son söhbətiniz, dialoqunuznecə oldu?
– Mənə dedi ki, özünə yaxşı bax, sən mənim davamçımsan. Son cümləsi bu oldu: “Sən də xalqını sevməyi unutma.” Bu sözlər ömrüm boyu mənimlədir.
– Son günləri necə keçdi?
– Xəstəxanada idi, amma hər zəngə cavab verməyə çalışırdı. Son günlərdə çox danışmırdı, sadəcə dinləyirdi. Gözləriylə çox şey deyirdi...
– Vəfat xəbərini necə aldınız?
– Həmin gün səhər saatlarında zəng gəldi. Qəlbimdə bir boşluq yarandı. Elə bil dünya susdu. Səs, işıq, rəng — hər şey dayandı.
Arif Quliyevin son şəkli
– Ondan sonra həyatınız necə keçdi? Ən çox hansı anlarınız xatırlayırsınız onu?
– İlk zamanlar çox çətin idi. Hələ də hər dəfə səhnədə onun səsini eşidəndə gözlərim dolur. Ən çox isə axşamlar, ailə süfrəsində onun yerinin boş olduğunu görəndə xatırlayıram.
– Ananız necə vəfat elədi? Yanında idiniz vəfat eləyəndə?
– Anam da səssiz getdi. Onun ölümünü qəbul etmək daha çətin idi, çünki atamdan sonra sanki ikiqat itki oldu. Yanında idim, əlini tutmuşdum. Son dəfə gülümsədi və gözlərini yumdu.
– İndi sağ olsaydı, ona nə demək istərdiniz? Demək istəyib deyə bilmədyiniz nələr var?
– Ona demək istərdim ki, sən bizim qürurumuzsan. Bir də deyə bilmədiyim bir şey var – çox vaxt sevgimi göstərməkdə gecikmişəm. Kaş daha çox sarılaydım, daha çox “səni sevirəm” deyəydim...
