Yaxın Şərqdə vəziyyətin kəskinləşməsi beynəlxalq iqtisadiyyatın bir sıra məsələlərinə təsir edir və nəqliyyat sektoru da istisna deyil. Bu kontekstdə hansı risklərin olması barədə Dünya İqtisadiyyatı və Siyasəti İnstitutunun eksperti Lidiya Parxomçik bildirib ki, əsas məqsədi Avrasiya regionunun Qlobal Cənub ölkələri ilə qarşılıqlı əlaqəsini təmin etmək olan “Şimal-Cənub” beynəlxalq nəqliyyat dəhlizi hücuma məruz qalır.
Hafta.az-ın yazdığına görə, ekspert deyib ki, İranla İsrail arasında iyunda gərginləşmədən əvvəl nəhayət ki, Şimal-Cənub marşrutu üzrə sabit nəqliyyat hərəkəti başlayıb. 2024-cü ilin yekunlarına görə, dəmir yolu ilə 13 milyon ton, avtomobil nəqliyyatı ilə təxminən 5,4 milyon ton, dəniz nəqliyyatı ilə isə 8,5 milyon ton yük daşınıb.
Onun sözlərinə görə, marşrut üzrə əsas dəmir yolu hərəkəti Azərbaycandan keçən qərb qolunda cəmləşib və bu, Rəşt-Astara hissəsində dəmir yolu seqmentinin olmaması ilə bağlıdır. Bu ilin aprelində Rusiya və İran bu hissənin tikintisinə dair sazişin icrasına başlayıb. Ekspert hesab edir ki, dəhlizin gələcəyi Yaxın Şərqdə mövcud böhran kontekstində həqiqətən də sual altındadır.
“Klassik formatı, həm daxili, həm də xarici siyasət amillərinə görə iki münaqişəli ölkənin danışıqlar masasına əyləşəcəyini gözləyə bilmərik. Lakin buna baxmayaraq, biz əminik ki, beynəlxalq vasitəçilər adlandırılan format formalaşacaq, onların arasında bir neçə regional blokun nümayəndələri də ola bilər. Birgə səylər sayəsində onlar qaynar fazaya, yəni aktiv hərbi fəaliyyətə son qoymaq üçün hansısa güzəşt variantına nail ola biləcəklər. İqtisadi təsirlərə gəlincə, təbii ki, logistik gecikmələr olacaq, sərhədlərdə tıxac yarana bilər. Ekspeditorlar öz logistik marşrutlarını tənzimləmək, buna görə də qiymət siyasətini və son çatdırılma müddətini dəyişmək zərurəti ilə üzləşəcəklər” deyən ekspert əlavə olaraq bildirib ki, marşrut artıq daşıma qiymətinə “risk mükafatı” deyilən məbləği əlavə edib.
L.Parxomçik xatırladıb ki, ötən il Rusiya, Qazaxıstan, Türkmənistan və İran arasında 2024-2025-ci illər üçün marşrutun şərq qolunun potensialının inkişafının sinxronlaşdırılması üzrə Yol Xəritəsi imzalanıb. Məqsəd 2027-ci ilədək dəhlizin ötürücülük qabiliyyətini 15 milyon tona, 2030-cu ilə qədər isə 20 milyon tona çatdırmaqdır.
“Etiraf etmək lazımdır ki, Qazaxıstan üçün şərq qolu boyunca ticarət dövriyyəsinin ümumi həcminin azalması o qədər də əhəmiyyətli olmaya bilər. Faktiki yükə əsaslansaq, görürük ki, hətta pik illərdə də yükdaşımalar 2 milyon tonu ötmürdü. Hörmüz boğazı bağlanarsa, vəziyyət daha çox risklər qazanacaq, çünki Şimal-Cənub marşrutu üçün İran dəniz limanları Pakistan, Hindistan və digər Cənubi Asiya tərəfdaşlarımıza dəniz yolu ilə yüklərin daşınması üçün qovşaqlardır. Bu qovşaqlara girişin bloklanması əslində bizi qlobal miqyasda ixrac üstünlüyündən məhrum edir. Amma ümumilikdə bu ssenari enerji ixracatçılarını daha çox narahat edir: bu marşrutla keçən gəmilər üçün yüklərin qiyməti dəfələrlə artıb. Bəzi gəmiçilik şirkətləri 46 min dollara qədər qiymət etiketi irəli sürürlər ki, bu da Covid dövrünün rəqəmləri ilə müqayisə oluna bilər və bu, dəniz nəqliyyatı marşrutlarında nəqliyyatın çökməsi demək olardı”, - deyib ekspert.
