"Bu hücum təkcə İranın nüvə proqramına deyil, eyni zamanda regionun təhlükəsizlik balansına ciddi təsir göstərir..."
13 iyun 2025-ci il tarixində İsrail Silahlı Qüvvələri İranın ən böyük nüvə obyekti sayılan Nətənz uran zənginləşdirmə mərkəzinə yüksək dəqiqliklə hava zərbələri endirib.
Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə "bbc.com" nəşri yazıb.
Bu hücumlar İsrailin İranın nüvə ambisiyalarına qarşı yönəlmiş ardıcıl hərbi strategiyasının tərkib hissəsidir.
Zərbənin arxasında nə dayanır?
Nəşr yazır ki, təkcə Nətənzdə deyil, digər obyektlərdə də ciddi dağıntılar baş verib. Azı üç yüksək rütbəli hərbi komandir və altı nüvə alimi həyatını itirib. Bundan başqa, hava hücumundan müdafiə sistemləri və İranın ballistik raket proqramına aid infrastruktur da hədəf alınıb.
İsrail baş naziri Benyamin Netanyahu bu hücumları "İranın nüvə silahı yaratmaq cəhdlərinə cavab" kimi təqdim edib. Təl-Əviv açıq şəkildə bəyan edir ki, Tehran silah hazırlığına yaxınlaşıbsa, İsrailin buna səssiz qalmayacağı aydındır.
Zərbələrin təsdiqi və dağıntının sübutları
"BBC Verify" komandası peyk görüntüləri və yerli kadrlar əsasında Nətənzdəki obyektin zərbə aldığını təsdiqləyib. Amerikanın "Umbra Space" şirkəti tərəfindən çəkilmiş radar şəkillərində ən azı dörd binanın ciddi zədələndiyi görünür. Ətrafdakı binaların salamat qalması zərbələrin son dərəcə dəqiq olduğunu göstərir. Bundan başqa, İran dövlət televiziyasının reportajında obyektin üstündən qalxan tüstü aydın müşahidə olunur.
MAQATE də təsdiq edib ki, hücum yerində ölçülən radiasiya səviyyəsi dəyişməyib, amma obyekt daxilində lokal kontaminasiya mümkündür. İran Atom Enerjisi Təşkilatının rəsmiləri dağıntıların əsasən səthi olduğunu, yeraltı hissələrin salamat qaldığını desələr də, beynəlxalq ekspertlər bunun reallığa tam uyğun gəlmədiyini bildirir.
Nətənzin əhəmiyyəti: enerji, yoxsa silah?
Nətənz İranın nüvə proqramında mərkəzi yer tutur. Burada təbii uran-238, xüsusi sentrifuqalar vasitəsilə uran-235 izotopu ilə zənginləşdirilir. Bu proses həm dinc nüvə enerjisi, həm də silah istehsalı üçün eyni texnologiyaya əsaslanır. Fərq yalnız zənginləşdirmə səviyyəsindədir: enerji istehsalı üçün 3-4 faiz, nüvə silahı üçün isə 90 faiz uran-235 tələb olunur.
Tehran hər zaman bəyan edib ki, nüvə proqramı yalnız dinc məqsədlərə xidmət edir. Lakin Qərb ölkələri və xüsusilə İsrail bu açıqlamaları inandırıcı hesab etmir. 2015-ci ildə imzalanan nüvə sazişində İran uranın zənginləşdirilməsi ilə bağlı ciddi məhdudiyyətləri qəbul edib. Lakin 2018-ci ildə ABŞ prezidenti Donald Tramp bu sazişdən birtərəfli qaydada çıxdıqdan sonra İran da öhdəliklərdən geri çəkilib və zənginləşdirmə səviyyəsini kəskin artırıb.
İran nüvə silahına nə qədər yaxındır?
Mütəxəssislər bildirir ki, İran hazırda 60 faiz zənginlikdə 408 kiloqram uran ehtiyatına sahibdir. Bu da təxminən doqquz nüvə başlığı üçün kifayət qədər material deməkdir. Hərçənd ABŞ kəşfiyyatı hesab edir ki, İran hələlik nüvə bombası istehsalı ilə bağlı siyasi qərar verməyib, lakin texniki baxımdan bu məqsədə kifayət qədər yaxınlaşıb.
"Economist" jurnalının analitiki Şaşank Coşi qeyd edir ki, İran nüvə proqramını hələ 1980-ci illərdə başlayıb və 1990-cı illərdə silah hazırlığı istiqamətində araşdırmalara cəhd edib. 2003-cü ildə isə ABŞ-ın İraq və Əfqanıstana hərbi müdaxiləsi fonunda bu proqram dayandırılıb. Lakin son illər İran yenidən nüvə potensialını artırmağa başlayıb.
Regionda gərginlik artır
İsrailin bu hücumu təkcə İranın nüvə proqramına deyil, eyni zamanda regionun təhlükəsizlik balansına ciddi təsir göstərir. Tehran öz növbəsində İsrailin hərbi obyektlərini hədəfə almaqla cavab verə bilər. Bununla da Fars körfəzində və Yaxın Şərqdə yeni hərbi qarşıdurma riski artır.
ABŞ və Avropa ölkələri isə İranı MAQATE ilə daha şəffaf əməkdaşlığa və nüvə obyektlərinə tam nəzarətə çağırır. Əks halda İranın nüvə fəaliyyətləri və bu tip hücumlar regionu yeni bir böhran həddinə sürükləyə bilər.
