ABŞ-ın Avropa üçün artıq etibarlı bir təhlükəsizlik təminatçısı olmaması fonunda, Avropa İttifaqı (Aİ) özünün təhlükəsizlik sistemini sürətlə gücləndirir və Amerika olmadan müdafiə hazırlıqlarını artırmağa çalışır.
Politico qəzetinin məlumatına görə, ABŞ prezidenti Donald Trampın Avropa İttifaqını daim hədəf alması, Avropa liderlərini indiyə qədər düşünülməmiş bir gələcək ilə üz-üzə qoyur: Amerika artıq onların əsas təhlükəsizlik təminatçısı olmayacaq və Avropa öz müdafiəsini təşkil etməli olacaq.
Avropa İttifaqı liderləri artıq bu ehtimal üzərində ciddi düşünür və Aİ-yə liderlik edən ölkələr, xüsusilə Böyük Britaniya və Fransa, həmçinin Almaniya arasında daha sıx əməkdaşlıq üçün “koalisiya” formalaşdırmağa başlayıb. Avropa, “Böyük Britaniya rəhbərliyindəki Birgə Ekspedisiya Qüvvələri” çərçivəsində daha dərin koordinasiyanı müzakirə edir, həmçinin Parisin dəstəklədiyi “Avropa stolu” ideyasını gücləndirərək, Berlinin də buna dəstək verməsi üçün hazırlıqlar aparılır.
Lakin, əsas məsələ artıq Avropanın əsas müdafiə yükünü üzərinə götürüb-götürməyəcəyi deyil, bunun nə zaman baş verəcəyidir. ABŞ-ın dövlət katibi Marko Rubio-nun son NATO xarici işlər nazirləri görüşündə iştirak etməməsi, Aİ daxilində narahatlıqların artmasına səbəb olub.
Trampın rəhbərlik etdiyi ABŞ administrasiyasının yeni Milli Təhlükəsizlik Strategiyasına (NSS) əsasən, ABŞ artıq dünya nizamının qorunmasında əsas rolu üzərinə götürməkdə maraqlı deyil. Strategiya sənədində qeyd olunur ki, zəngin və inkişaf etmiş ölkələr öz regionlarının təhlükəsizliyini təmin etmək məsuliyyətini üzərlərinə götürməlidirlər. Avropada, xüsusən də miqrasiya böhranı səbəbindən, qitənin gələcəkdə necə göründüyü və onun iqtisadiyyatı ilə bağlı narahatlıqlar ortaya çıxır. Tramp, “Avropa artıq dağılıb və məqsədsizdir, onun liderləri zəifdir və nə edəcəklərini bilmir” – deyə Avropaya hücum edərək, onun daxili problemlərini vurğulayıb.
Avropa, ABŞ-ın NATO-dan çəkilməsi ehtimalına qarşı hazırlıqlarını sürətləndirir. Aİ Müdafiə Komissarı Andryus Kubilyus, “Bizim üçün sual artıq yalnız “NATO-nun 5-ci maddəsi tətbiq olunarsa nə edəcəyik?” deyil, “Əgər bu maddə tətbiq olunmazsa, necə hazırlıqlı olacağıq?” olmalıdır. Bu məsələni tam olaraq növbəti bir ildə dəqiqləşdirmək istəyirik,” – deyə bildirib.
Avropada təhlükəsizlik məsələlərində ABŞ-ın mövqeyi dəyişməyə davam edir. Trampın yeni təhlükəsizlik strategiyası, ABŞ-ın Avropada strateji mövqeyini zəiflətdiyini və bu zəifliyin Avropanı müstəqil təhlükəsizlik tədbirləri almağa məcbur etdiyini göstərir. Avropa, öz təhlükəsizliyini təmin etmək üçün, ilk növbədə öz müdafiə potensialını artırmalı və bunun üçün müvafiq mexanizmləri hazırlamalıdır.
Bəzi analitiklər hesab edir ki, ABŞ-ın Avropadakı mövqeyinin zəifləməsi, gələcəkdə Avropanın müdafiə gücünü artırmasına səbəb olacaq. Lakin, bu, böyük maliyyə və təşkilati dəyişiklikləri tələb edir və sosial xərclərin azalmasına yol aça bilər ki, bu da hökumətlərin çöküşünə gətirib çıxara bilər.
Almaniya və Fransa arasında müdafiə siyasəti ilə bağlı müzakirələr davam edir. Berlindəki yeni rəhbərlik, Parislə birgə müzakirələr aparır və Fransa nüvə potensialını Avropa təhlükəsizliyini gücləndirmək üçün daha fəal istifadə etməyi təklif edir. Ancaq bu dəyişikliklər hələ çox böyük struktural dəyişiklikləri tələb edir və bu da asan olmayacaq.
ABŞ-ın Avropadakı mövqeyinin zəifləməsi, Avropa üçün böyük bir təhlükəsizlik boşluğu yaradır. Bu boşluğu doldurmaq üçün Avropa ölkələri birlikdə daha çox resurs və əməkdaşlıq tələb edəcək. Lakin, hazırda ABŞ ilə Avropa arasında NATO çərçivəsində əlaqələrin nə qədər davam edəcəyi və ABŞ-ın Avropadakı mövqeyinin nə zaman dəyişəcəyi aydın deyil.
Sonda, Avropa, ABŞ-ın NATO-dan çıxması ilə bağlı təzyiqlərə qarşı öz müdafiə sistemini gücləndirərək, yeni təhlükəsizlik strategiyalarına doğru irəliləyir. Bu, həm də ABŞ ilə münasibətlərin gələcəkdə necə olacağını və Aİ-nin öz müdafiəsini necə quracağını müəyyən edəcək.
