Bakı. Trend:
Müasir dövrdə cəmiyyətin inkişaf səviyyəsi, təhsilin əlçatanlığıvə bərabərliyi ilə birbaşa bağlıdır. Bu baxımdan inklüziv təhsilanlayışı ali təhsil sistemində də getdikcə daha aktual və zərurihal alır.
Universitetlərdə inklüziv təhsil üçün şəraitin yaradılması,müxtəlif bacarıq və imkanlara malik gənclərin təhsilə bərabərçıxışını və tamhüquqlu iştirakını təmin etmək məqsədi daşıyır. Bu,təkcə fiziki məhdudiyyətli tələbələrin deyil, eyni zamanda sosial,iqtisadi, psixoloji və mədəni baryerlərlə üzləşən fərdlərin dənəzərə alınması deməkdir.
Azərbaycanda universitet mühitində inklüziv təhsilin mövcudvəziyyəti necədir? Həssas qrupa daxil olan, sağlamlıq imkanlarıməhdud tələbələr üçün universitetlərdə hansı şərait və güzəştlərtəmin edilir?
Mövzu ilə bağlı Elm və Təhsil Nazirliyindən Trend-ə verilənaçıqlamada bildirilib ki, orqanizmin funksiyalarının 61-100 faizpozulmasına görə, habelə 18 yaşınadək əlilliyi müəyyən edilmişAzərbaycan Respublikasının ali təhsil müəssisələrində bakalavriatvə magistratura (əsas (baza ali) tibb təhsili və rezidentura)təhsil səviyyələrində, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasınınmagistratura səviyyəsində ödənişli əsaslarla təhsil alan şəxslərüçün təhsil haqqı ödənişində güzəştlər edilir:
“Mövcud qanunvericiliyə əsasən, ali təhsil müəssisələrindəödənişli əsaslarla təhsil alan və bu kateqoriyaya aid olantələbələr təsdiqedici sənədləri təqdim etməklə, təhsil haqqınıödəməkdən azad olunurlar”.
Qeyd edilib ki, digər güzəştlər universitetlərin daxili qərar vəqaydalarına əsasən dəyişir.
Bəs ayrı-ayrı universitetlərdə vəziyyət necədir?
UNEC İnklüziv Təhsil Mərkəzinin direktoru Sevinc Məhsimovaaçıqlamasında qeyd edib ki, bu il UNEC-də inklüziv təhsilə cəlbolunan tələbələrin sayı bir qədər azalıb:
“Bu il bütün kurslar üzrə həm əyani, həm qiyabi təhsil alan 74tələbəmiz var. Həssas kateqoriyadan olan tələbələr üçünuniversitetimizdə müxtəlif xidmətlər göstərilir. İnklüziv TəhsilMərkəzi bütün fakültələr və ixtisaslar üzrə təhsil alan tələbələrintəhsil prosesini koordinasiya edir. Monitorinqlər aparılır, lazımixidmətlər göstərilir. İlk növbədə, universitetdə ehtiyacı olantələbələrə psixoloji xidmət və sosial iş xidməti göstərilir. Tədrismateriallarının təminatında da kömək edirik. Görmə məhdudiyyətlitələbələr üçün bəzi mühazirələr və dərs materialları onlaynformatda elektron kitabxanadan təmin olunur. Yeni layihəmizəsasında universitetdə bütün müəllimlər mühazirələrini auidoformatda qeyd edib təqdim edirlər və bu mühazirələri kitabxanalaraverilir”.
Sevinc Məhsimova qeyd edib ki, həssas kateqoriyadan olantələbələr universitetdə digər tələbələrə təqdim olunan bütünimkanlardan istifadə edə bilirlər:
“Tələbə təşkilatlarında iştirak edirlər, müxtəlif seminar,konfrans, vebinar və müxtəlif layihələrdə aktiv iştirak edəbilirlər. Hətta şahmat turnirlərində də iştirak edən, təlimləraparan həssas qrupdan olan tələbələrimiz də var. Həssas qrupdanolan tələbələr arasında xüsusi istedadlı şəxslərin istedadlarınıüzə çıxarmaq üçün də onlara dəstək veririk. Məsələn, şeir vədetektiv roman yazan tələbələrimiz var. Biz onların əsərlərininnəşrinə, sərgilər keçirilməsinə dəstək veririk. Qeyd edim ki,təşkil etdiyimiz sərgilərdə həm bizim tələbələrin, həm də tələbəmizolmayan əlil şəxslərin iştirakına da şərait yaradılır. UNEC-də ilərzində 4-5 dəfə bu cür sərgilər təşkil edilir.
UNEC İnkluziv Təhsil Mərkəzi ölkə üzrə bir çox QHT vətəşkilatlar, dövlət qurumları ilə əməkdaşlıq edir. Eyni zamanda,digər universitetlərdə maarifləndirmə kampaniyaları keçirilir. Ötənhəftə inklüziv təhsillə əlaqədar bir neçə rayonda olmuşuq. Eynizamanda, tələbələrin Erasmus plus proqramlarına qatılmağına dadəstək verilir. Bəzi tələbələr bu kimi proqramlarla xaricdə birsemestr ərzində təhsil alıb qayıdırlar. Bu da onlar üçün müsbət birtəcrübədir. UNEC Təcrübənin Təşkili Mərkəzi ilə əməkdaşlıqsayəsində həssas qrupa daxil olan tələbələri onlara uyğun yerlərətəcrübələrə göndərə bilirik. Digər universitetlərdən tələbələr dəbizim mərkəzdə təcrübə keçmək imkanı qazanır.
DOST Mərkəzi, Sosial Xidmətlər Agentliyi, Dost İnklüziv İnkişafMərkəzi kimi qurumlarla da əməkdaşlıq edirik. Əlilliyi olantələbələrin və məzunların işlə təmin edilməsi sahəsində də dəstəkolmağa çalışırıq. Fikrimcə, işimizdə “ən zəif bənd” məhz buqismdir. Ölkədəki ümumi vəziyyəti nəzərə alsaq, həssas qrupdan olanməzunların işlə təmin edilməsi ən çətin işdir. Ona görə də, bizdaha çox bu istiqamətə yönəlməyə başladıq.
Universitetin ara imtahanları və əsas imtahanları keçirməqaydalarında da dəyişiklik etmişik: Ehtiyac olduğu zaman, xüsusilə,görmə məhdudiyyətli tələbələr üçün yazılı imtahanları və testimtahanlarını şifahi formada təşkil edirik. Yaxud, yazılı imtahanıtestə çeviririk, və ya test imtahanı şifahi formada verilir. Həssasqrupdan olan tələbələr üçün belə çevik bir sistem yaratmışıq.Əslində, universitetin bütün strukturları birgə işləyir, artıqoturuşmuş bir sistem var. Maarifləndirmə və xüsusi hazırlıqtəlimlərinin keçirilməsinə də xüsusi yer ayrılıb. İnküziv AliTəhsil kitabı da hazırlanıb. Bu kitabda universitet müəllimləriüçün əlilliyi olan tələbələrlə işləmək üçün köməkçi vasitədir”.
Bakı Dövlət Universitetindən isə bildirilib ki, hazırda BDU-dasağlamlıq imkanları məhdud 46 tələbə təhsil alır:
“Universitetdə təhsil alan sağlamlıq imkanları məhdud tələbələrüçün bütün şərait yaradılıb və bu tələbələrə qanunvericilikləmüəyyən olunmuş bütün güzəştlər tətbiq olunur”.
Azərbaycan Tibb Universitetindən isə bildirilib ki,universitetdə təhsil prinsiplərini nəzərə alaraq hazırdauniversitetə qəbulda sağlamlıq imkanları məhdud şəxslər iştiraketmir.
Azərbaycan Dillər Universitetindən də bildirilib ki, ADU-da bugünə qədər sağlamlıq imkanları məhdud 10 tələbə təhsil alıb.Hazırda universitetdə həssas qrupa daxil olan 3 tələbə təhsilalır:
"ADU-nun Rektoru, akademik Kamal Abdullayevin 30 iyun 2021-ci iltarixli 46 nömrəli əmri ilə universitetdə “İnklüziv Təhsil Mərkəzi”yaradılmışdır. Mərkəz sağlamlıq imkanları məhdud tələbələrin alitəhsilə cəlb olunması, onların təhsil prosesində bərabər imkanlarlatəmin olunması istiqamətində fəaliyyət göstərir.
Mərkəzin fəaliyyəti çərçivəsində “Könüllü Proqramı” həyatakeçirilir, inklüzivlik sahəsində gənc mütəxəssislərə zəruri nəzəribiliklərin verilməsi, praktik bacarıqların formalaşdırılması vətəcrübə proqramlarının təşkili təmin olunur və müxtəlif təlimlər,layihələr və inklüziv fəaliyyətlər mütəmadi olaraq təşkiledilir".
Qeyd edilib ki, sözügedən tələbələr üçün universitetdə portativkompüterli lövhələr, səsə həssas klaviatura və siçan, ekran oxuyucu"Reader HD" proqramı, eşitmə qüsurlu tələbələr üçün eşitməcihazları və xüsusi eşitmə dəstəkləyici avadanlıqlar, işıq sensorluekranlar, notbuklar, məsafədən səs-köməkçi qurğular, görməməhdudiyyəti olan tələbələr üçün xüsusi proqram təminatı, sınanmışkompüter-rabitə proqramları, böyüdücü portativ kameralar (PortableReading Camera) kimi imkanlar yaradılıb:
"Belə kateqoriyaya aid olan tələbələr üçün universitet tərəfindənxüsusi güzəştlər və dəstək tədbirləri mövcuddur. Sağlamlıqimkanları məhdud tələbələr təhsil haqqından azad olunurlar vəuniversitet rəhbərliyi, həmçinin İnklüziv Təhsil Mərkəzi tərəfindənonların vəziyyəti ilə mütəmadi şəkildə maraqlanılır, təhsilprosesində iştiraklarının təmin olunmasına xüsusi diqqətyetirilir".
