Nəqliyyat qəzaları müasir dövrün ən ciddi sosial və humanitar problemlərindən biri olaraq qalır. Hər il minlərlə insan bu qəzalarda həyatını itirir və ya ağır bədən xəsarətləri alır. Qlobal miqyasda yol-nəqliyyat hadisələri ölüm səbəbləri arasında ilk onluğa daxildir və xüsusilə də gənc yaşlı insanlar arasında bu göstərici daha da yüksəkdir. Nəqliyyat qəzalarının nəticələrinin yüngülləşdirilməsində əsas həlledici amillərdən biri xilasetmə əməliyyatlarının effektivliyidir. Bu, yalnız texniki bilik və bacarıq deyil, həm də saniyələrlə yarışan bir peşəkarlıq, soyuqqanlılıq və koordinasiyadır.
Qəza anı adətən gözlənilmədən baş verir və hadisə yerində yaranan mənzərə çox zaman xaotik olur. Xəsarət alanlar, zədələnmiş nəqliyyat vasitələri, partlayış və yanğın riski, həyəcan və panika içində olan insanlar – bütün bunlar xilasetmə əməliyyatının mürəkkəbliyini daha da artırır. Belə vəziyyətlərdə hər saniyə insan həyatının dəyəri qədər qiymətlidir. Məhz bu səbəbdən xilasetmə xidmətlərinin operativliyi və peşəkarlığı həyati əhəmiyyət daşıyır. Hadisə barədə məlumat daxil olan kimi Fövqəladə Hallar Nazirliyi (FHN), təcili tibbi yardım, polis və bəzən də yanğınsöndürmə qüvvələri hadisə yerinə cəlb olunur. İlk məqsəd vəziyyətin qiymətləndirilməsi, təhlükənin aradan qaldırılması və xəsarət alanların təxliyəsidir.
Xilasetmə əməliyyatlarının effektivliyində bir neçə əsas mərhələ var. Birinci mərhələ hadisə yerinə mümkün qədər tez çatmaqdır. Çünki beynəlxalq təcrübəyə görə, qəzadan sonra ilk 10-15 dəqiqə “qızıl zaman” adlanır — bu müddətdə göstərilən ilkin tibbi yardım və xilasetmə tədbirləri ölüm riskini 40%-ə qədər azalda bilər. Hadisə yerinə çatan xilasetmə qrupu vəziyyəti dərhal qiymətləndirərək, təcili təhlükə yaradan amilləri müəyyən edir: yanğın, qaz sızması, elektrik xətləri və s. Əgər hadisə zamanı avtomobil deformasiyaya uğrayıbsa, içəridə sıxılmış və ya huşsuz vəziyyətdə qalmış şəxslərin xilas edilməsi üçün xüsusi avadanlıqlardan — hidravlik kəsici və açıcı alətlərdən, hava yastıqlarından və ya metal bükücü sistemlərdən istifadə olunur.
Bu əməliyyatlar yüksək dəqiqlik və koordinasiya tələb edir. Çünki yanlış hərəkət təkcə xəsarət alanın vəziyyətini ağırlaşdıra bilər, həm də xilasetmə qrupunun üzvlərini təhlükə altına sala bilər. Bəzən avtomobilin mühərrik hissəsində yanğın başlayır, yanacaq sızır və partlayış ehtimalı yaranır. Belə hallarda xilasetmə əməliyyatı sürət və təhlükəsizlik arasında çox incə balans üzərində qurulur. Eyni zamanda, hadisə yerinə gələn tibbi heyətlə xilasetmə qrupunun koordinasiyası da həyati əhəmiyyət daşıyır. Yaralının vəziyyəti sabitləşdirilmədən texniki xilasetmə aparmaq bəzən əlavə risk yaradır, buna görə də tibbi yardım mütəxəssisləri və xilasedicilər birgə qərar verməlidirlər.
Son illərdə Azərbaycanda bu sahədə mühüm irəliləyişlər müşahidə olunur. Fövqəladə Hallar Nazirliyinin Xüsusi Riskli Xilasetmə Xidməti və Dövlət Yanğından Mühafizə Xidməti müasir texniki vasitələrlə təchiz edilib, regionlarda xüsusi xilasetmə qrupları yaradılıb. Bu qruplar beynəlxalq təlimlərdə iştirak edir və mütəmadi olaraq simulyasiya təlimləri keçirirlər. Məqsəd təkcə qəza zamanı sürətli reaksiya vermək deyil, həm də hadisə yerində düzgün qərar qəbul etmək bacarığını təkmilləşdirməkdir.
Xilasetmə əməliyyatlarında psixoloji amil də çox vacibdir. Qəzadan sonra hadisə şahidləri, yaxınlarını itirənlər və ya zədələnənlər emosional şok yaşayırlar. Xilasedicilər və təcili yardım işçiləri təkcə fiziki müdaxilə deyil, həm də psixoloji dəstək göstərmək bacarığına sahib olmalıdırlar. Çünki hadisə zamanı sakitlik və nəzarəti saxlamaq əməliyyatın uğuruna birbaşa təsir göstərir.
Texnologiyanın inkişafı xilasetmə sahəsində də yeni imkanlar yaradıb. Məsələn, bəzi ölkələrdə “ağıllı avtomobil” sistemləri qəza baş verən kimi avtomatik olaraq fövqəladə xidmətlərə siqnal ötürür, hadisə yerinin koordinatlarını göndərir və zərərçəkənlərin sayı barədə ilkin məlumat verir. Bu texnologiyanın tətbiqi Azərbaycanda da müzakirə mərhələsindədir. Gələcəkdə bu sistemlər xilasetmə prosesini daha sürətli və dəqiq edə bilər.
