Ermənistan anormal bir vəziyyətdir, onun ərazisində müxtəlif qlobal güc mərkəzlərinin strukturları var və bunun öhdəsindən necə gəlmək niyyətində olduğu aydın deyil.
Xatırladığım qədər, bu Avropa missiyasının mandatı şərti sərhədlə bağlı müəyyən fəaliyyətlərlə yanaşı, onun müxtəlif sahələrdə Ermənistanın bütün ərazisi ilə bağlı konkret layihələrdə ümumi iştirakını nəzərdə tutur.
Postsovet ölkələrində müəyyən strukturların üstünlük təşkil etməsinə ənənəvi yanaşmalar baxımından Ermənistan çox unikal haldır: biz Avropa missiyasının, orada fəaliyyət göstərən xarici silahlı qüvvələrin - Rusiyanın quru və hava bazası və çoxlu sayda Rusiya sərhədçilərinin olmasını görürük. İndi isə bu strukturlara Zəngəzur dəhlizində təhlükəsizlik strukturları əlavə olunacaq.
Ermənistanın daxili və xarici siyasətinə təsir edən, müxtəlif düşərgələrə və ya qlobal güc mərkəzlərinə aid olan strukturların mövcudluğu var: “Bu, kifayət qədər anormal vəziyyətdir”.
Əgər biz neytrallıqdan danışırıqsa, o zaman Azərbaycanın seçdiyi variant - öz ərazisində xarici hərbi missiyaların, qoşunların və s. olmaması onun ənənəvi formasıdır. Amma qüvvələrin hamısı mövcud olduqda, bu, yeni bir şeydir. Ermənistanın bütün bunları birləşdirib gələcəkdə necə istifadə etməyi planlaşdırdığını söyləmək çətindir, çünki Avropa missiyası, məsələn, dəhlizin təhlükəsizliyini təmin edən özəl hərbi şirkət və ya təhlükəsizlik şirkəti kimi olmayacaq. Bu, təbii olaraq İranda müəyyən narahatlıq doğuran fərqli bir şey olacaq. Paşinyanın qarşısında Ermənistanın gələcək kursunu müəyyən etmək vəzifəsi durur. İki və ya üç kresloda oturmağa çalışmaq siyasi müdriklik deyil, əksinə, son dərəcə yersiz siyasi özünə inam nümayiş etdirir. Ermənistanın bu kontekstdə təlatümlə üzləşməsi fikri mənə qeyri-real görünmür.
Vaşinqtonun Aİ missiyasını Ermənistandan çıxarmaq cəhdindən danışan mənbə bildirib ki, respublika “Rusiya hərbi bazaları ilə daha da ziddiyyətli vəziyyət” yaşayır.
Bu, daha ciddi məsələdir. Və ilk növbədə, biz heç olmasa bu problemi həll etməliyik. Ən azından amerikalılar və avropalılar parçalanmaya və tarixlərinin çətin dövrünə baxmayaraq, eyni Qərb blokundadırlar, çünki biz təhlükəsizlik məsələlərindən və bir sıra iqtisadi problemlərdən xəbərdarıq. Demək lazımdır ki, İran da öz sərhədində Amerikanın olması ilə bağlı olduqca narahat vəziyyətlə üzləşib. Onların sərhədlərinin bir çox yerlərində amerikapərəst rejimlər var, lakin bu halda bu, yeni vəziyyətdir.
Bununla bağlı o, əlavə edib ki, İranın Zəngəzur, türk dövlətləri arasında əməkdaşlıq və sairlə bağlı geosiyasi spekulyasiyalarına baxmayaraq, nədənsə bu gün bu vəziyyətin necə nəticələnəcəyinə sual yoxdur.
Ermənistanın problemlərinin kökündə onun müstəqilliyini bərqərar etdiyi dövrdə apardığı siyasət dayanır. Deməli, bu, onların problemləridir və həlli də onlardır".
İrəvan mütəmadi olaraq qərbyönlü siyasətindən danışır, lakin Rusiyanın öz ərazisində hərbi mövcudluğu məsələsini həll etməkdən yayınır. Qərb öz mövqeyini gücləndirmək üçün ümidsizdir, lakin Ermənistanın həqiqətən də suveren dövlətə çevriləcəyinə ümidi azdır.
Ermənistanın gələcəkdə tam müstəqil siyasətə nail olmasının yeganə yolu qonşuları ilə mehriban qonşuluq münasibətləri qurmaqdır. O zaman geosiyasi təhdidlər problemi reallıqdan çox uzaqlaşacaq. Bu şəraitdə hər hansı "təhlükəsizlik qarantının" olması ağır və lazımsız olacaq.
Bununla belə Ermənistan cəmiyyətində də paralel proseslər gedir - hansı siyasi xəttin seçiləcəyi - mehriban qonşuluq və ya qonşularına qarşı ilhaqçı, revanşist siyasəti davam etdirməklə bağlı müzakirələr gedir.
Ermənistanda mümkün hakimiyyət dəyişikliyi və bunun sülh təşəbbüslərinin həyata keçirilməsinə necə təsir göstərə biləcək?
Burada Azərbaycanın sülh çərçivə sazişinin imzalanması üçün qoyduğu şərtə – Ermənistan konstitusiyasına dəyişiklik edilməsinə toxunmağa dəyər.
Konstitusiyaya dəyişiklik referendumun keçirilməsini, referendum isə geniş ictimai-siyasi müzakirələrin aparılmasını nəzərdə tutur. O zaman biləcəyik ki, Ermənistan cəmiyyəti siyasi amil kimi sülhə hazırdır, ya yox. Bu düzəlişlər uğursuz olarsa, təbii ki, hətta çərçivə sənədinin imzalanmasından da söhbət gedə bilməz.
Görək, Ermənistan ictimaiyyəti nə deyəcək. Bu, onların keçməli olduğu bir imtahan növüdür. Paşinyanın “ev tapşırığının” mahiyyəti budur. Azərbaycanda bunu bilmək istəyirlər.
Bu gün Ermənistan hökumətinin başçısı bir şeyi başqa söz demək üçün gücü və potensialı olmadığı üçün deyir, “sülhü çox sevdiyi üçün yox”.
O, sülhü sevməyə başlayıb; onun sülhlə bağlı bütün bəyanatları ona görə edilir ki, onun ölkəsi sadəcə olaraq köhnə ilhaq siyasətini davam etdirmək potensialına malik deyil. Amma özü "Artsax Ermənistandır, vəssalam!" kimi şüarlarla başlayıb.
Erməni cəmiyyətində geniş yayılmış tezis budur ki, “biz indi zəifik, amma özümüzü gücləndirəcəyik, sonra Qarabağı geri alacağıq”. Belə olan halda Paşinyanın hərəkətlərini vaxt qazanmaq cəhdi kimi səciyyələndirmək olar.
Eyni zamanda, ermənilərin fikrindən dönməyəcəyinə heç bir zəmanətin yoxdur.
Azərbaycan üçün yeganə təminat güclü və sabit dövlət, eləcə də Türkiyə ilə müttəfiq münasibətlərimizdir. Bu, gələcək təhlükəsizliyimizə təminat verir.
Azərbaycan dövləti Ermənistanı zuqzvanq vəziyyətinə salan şərait yaradıb ki, onlar daha ağıllı olduqları üçün deyil, atdıqları addımları atmağa məcburdurlar. Biz həqiqətlə üzləşməliyik. Bütün bunları etmək üçün onları Əbu-Dabi və Vaşinqtona sürükləyiblər. Əgər belə olmasaydı, çox ağır nəticələrlə üzləşəcəkdilər. Bu nəticələr və Azərbaycanın mümkün əks tədbirləri hələ də potensial olaraq mövcuddur. Bu şüur Ermənistanı bu cür hərəkət etməyə məcbur edir. Heç bir illüziyaya qapanmağa ehtiyac yoxdur.
