Geosiyasi gərginliklər səbəbindən neft bazarında təklif və tələbin həqiqi balansını müəyyən etmək getdikcə çətinləşir. Banker.az xəbər verir ki, bu isə qiymətlərin dəyişkənliyini artırır.
Bugünkü qlobal neft bazarının iki əsas drayveri barədə çox az məlumat var: sanksiyaya məruz qalmış neftin hərəkəti və Çin tərəfindən ehtiyatların yığılması.
Beynəlxalq ticarət müharibələri ilə bağlı qeyri-müəyyənlik də əlavə olunanda, bu, son aylarda Brent xam neftinin qiymətlərinin bir barel üçün $65–$70 civarında nisbətən sabit qalmasını izah edə bilər. Ticarət iştirakçıları bazar əsasları barədə fikir ayrılığı olduqda böyük mərc etməkdən çəkinirlər.
Tələb proqnozlarında fərqlər
Böyük proqnoz agentliklərinin yaxın perspektivdəki neft tələbi proqnozları arasında ciddi fərqlər mövcuddur:
Beynəlxalq Enerji Agentliyi (IEA) 2025-ci ildə tələbin gündə 740 min barrel, 2026-cı ildə əlavə 700 min barrel artacağını gözləyir. OPEC isə 2025-ci ildə gündə 1,3 milyon barrel, 2026-cı ildə isə 1,4 milyon barrel artım proqnozlaşdırır.Bu fərq tarixdə nadir hallarda bu qədər böyük olub.
Üç mötəbər təşkilatın neft proqnozları və fikir ayrılıqları qrafikdə:
Çin faktorları
Son illərdə Çində artım tempi yavaşlasa da, Çin xam neft idxalında dünya tələbinin əsas drayveri kimi qalır. Bu il Çin xam neft idxalı emal gücünü aşaraq ehtiyatların yığılmasına işarə edir. İlk səkkiz ayda orta həddən artıq xam neft həcmi gündə 990 min barrel olub, bu da qlobal tələbin təxminən 1%-ni təşkil edir.
Çin emal müəssisələri avqustda gündə 14,94 milyon barrel ilə yüksək fəaliyyət göstərib. Lakin ölkənin daxili istehlakı barədə məlumat açıqlanmadığı üçün bu fərq ya bazarda ciddi “kor nöqtələrin”, ya da emal müəssisələrinin məhsul ehtiyatlarını yığmasının göstəricisidir.
Qlobal ehtiyatlar və bazar şəffaflığı
Qlobal neft ehtiyatları qiymətlərə böyük təsir edir – ehtiyat artımı artıq təklif, azalma isə çatışmazlıq deməkdir. OECD ölkələrinin məlumatları əsas göstərici kimi istifadə olunsa da, Çin öz ehtiyat məlumatlarını açıqlamır. Analizlərinə görə, ilin əvvəlindən Çin sahilüstü xam neft ehtiyatlarına 73 milyon barrel əlavə edib, bu da ümumi tutumun 60%-i deməkdir. OECD-də isə eyni dövrdə artım 40 milyon barrel olub.
Çin nefti kimdən alır, gündəlik min barellə:
“Gizli” tankerlər
Enerji bazarını izləyənlər üçün əlavə çətinlik yaratmaqla, sanksiyalara məruz qalan ölkələrdən (Rusiya, İran, Venesuela) neft daşıyan “kölgə flotu” tankerlərinin istifadəsi artır. Bu flota qlobal tanker parkının 17%-ni təşkil edir və çox vaxt sığortasızdır. Alıcılar malın mənşəyini gizlətməklə Qərb nəzarətindən qaçırlar. Çin bu çərçivədə əsas alıcılardan biridir və 2022-ci ilin iyunundan İran xam neft idxalını rəsmi gömrük məlumatlarında açıqlamır.
“Kpler”in hesablamasına görə, Çin keçən il gündə 1,24 milyon barrel İran nefti idxal edib, bu da ümumi tədarüklərin 12%-dən çoxudur. IEA bu məsələni etiraf edib və son iki il üçün Çin tələbi proqnozunu bir qədər endirib.
Nəticə nədir?
Son illərdə neft bazarı çox səmərəli və məlumat əsaslı şəkildə işləyir, lakin bazarın kritik hissələrinin görünməzliyi qiymətlərin həqiqi təklif-tələb balansını əks etdirməsini çətinləşdirir. Reuters yazır ki, bu da bazar iştirakçıları üçün böyük risk yaradır və qiymətlərin həqiqi bazar vəziyyətini əks etdirməməsi ehtimalını artırır.
