Bu yaxınlarda “CAN” Norveç-Azərbaycan təşkilatının sədri, Norveçdə yaşayan Şervin Nəcəfpur mənimlə qəribə bir fakt paylaşdı. Oslo yaxınlığındakı Nersnes şəhərində, Asker bələdiyyəsində Skandinaviya ölkəsi üçün qeyri-adi - Bakı adlı avtobus dayanacağı və ona bitişik bir ərazi var.
Hər şeyi bilmək həvəsi üstün gəldi və o, yerli sakinlərdən dayanacağın niyə Azərbaycanın paytaxtının şərəfinə adlandırıldığını soruşmaq qərarına gəlib.
Yerli əhalinin ehtimallarına görə, bu ad orada hələ 1940-1950-ci illərdə Bakıdan strateji yanacağın tədarük edildiyi yaxınlıqdakı zavodun sahibinin təşəbbüsü ilə meydana gələ bilərdi.
Bu faktları təsdiqləmək üçün Şervin Nəcəfpurla biz Nersnes sakinləri Arne Mürvang və Rune Hartvig Pettersen ilə əlaqə saxladıq, onlar “Röyken” yerli tarixi cəmiyyətinin üzvləridir. Rune Pettersen həmçinin “Fro-ga-mo” avtosalonun müdiridir.
Arne Mürvang: Dayanacaq haqqında məlumat azdır, lakin adının hardan yarana biləcəyi aydındır. “AS Bakubensin” şirkəti 1933-cü ildə Oslodan Hartviq və Alf Monrad Petersen qardaşları tərəfindən yaradılıb. Artıq o zaman onlar avtomobil satışı ilə məşğul idilər, təmir emalatxanası və “Fro-Ga-Mo” (Frogner-Garasje-Motor AS) yanacaqdoldurma stansiyasına sahib idilər. 1935-ci ildə qardaşlar Nersnes şəhərində neft idxalı müəssisəsi yaratmağa icazə alıblar. Əvvəlcə neft və benzin Bakıdan gəlirdi, daha sonra “Gulf” brendi ilə yayılmağa başladı.
Rune Pettersen: Kompleks ümumi tutumu 6 min ton yanacaq olan üç rezervuara malik idi və öz benzindaşıyan maşınları ilə Gulf stansiyalarına müntəzəm çatdırılmanı təmin edirdi.
İkinci Dünya Müharibəsi başlamazdan əvvəl “AS Bakubensin”də dörd sürücü və birbaşa obyektdə iki əməkdaş işləyirdi. Müharibə illərində burada alman mühafizə postu yerləşirdi, ona sahilə 100 metr məsafədə yaxınlaşan istənilən gəmiyə atəş açmaq əmri verilmişdi. Həmçinin sakinlərə mümkün qədər obyektdən və quru tərəfdən uzaq durmağa təkidlə tövsiyə olunurdu.
Arne Mürvang: Burada yanacaq boşaldan ən böyük gəmi 1963-cü ildə limana gələn təxminən 20 min tonluq “MT Norsk Viking” tankeri olub. Onun uzunluğu təxminən 200 metr təşkil edirdi. Tankerlərin adətən yedəyin köməyinə ehtiyacı olurdu. Cəmi 8-10 metr eni olan yanaşma şlanqlarla işləmək üçün nəzərdə tutulmuşdu və yan alma üçün nəzərdə tutulmamışdı.
Tankerlər burnu şimal tərəfə yanalmışdılar. Qabaq tərəfdən lövbərdən istifadə edilirdi, eləcə də troslar sahilə çəkilirdi. Arxa tərəfdən “Bakı siqnal üzgəci” (Bakubøya) və troslardan istifadə olunurdu. Bu bərkitmələri indiyə qədər görmək olar. Troslar Nersnesdən qayıqla gətirilərək sahilə çəkilib uzadılırdı.
Rune Pettersen: “AS Bakubensin” şirkəti 1969-cu ildə fəaliyyətini dayandırdı, ondan sonra müəssisə “Gulf” brendi adı ilə fəaliyyətini davam etdirdi. 1978-ci ildə “Norske Shell” “Gulf” aldı, tezliklə obyekt qısa müddətə “Fina” şirkətinin sahibliyinə keçdi, 1980-ci illərdə isə tam bağlandı.
Bu gün rezervuarlar sökülüb, ərazi isə şəxsi mülkiyyətdədir. Qaraj binası anbar kimi istifadə olunur. Beləliklə, Bakı adı bu terminala idxal edilən və sonradan Gulf brendi ilə yayılan Bakı nefti ilə bağlıdır.
Arne Mürvang və Rune Pettersen ilə söhbətdən məlum olduğu kimi, İkinci Dünya Müharibəsi illəri Norveçə neft tədarük edilməyib. Bu ad 1920-1930-cu illərdə Skandinaviyada Bakı-Ölje kimi tanınan Bakı yataqlarından müharibədən əvvəl neft tədarükünü əks etdirir. Bu neft, digərləri ilə yanaşı, Alman hərbi texnikası və donanması üçün istifadə olunurdu. Almaniyanın SSRİ-yə hücumu ilə bütün tədarüklər dayandırıldı, 1940-cı ildən Almaniyanın işğalı altında olan Norveç isə yanacaq anbarı kimi xidmət edirdi və Bakı nefti artıq oraya göndərilmirdi.
Bu gün Bakı avtobus dayanacağı xəritədə sadəcə bir nöqtə deyil, tarixi yaddaşın kiçik, lakin mühüm simvoludur.
Ümid var ki, tezliklə Bakı avtobus dayanacağı yaxınlığında Norveç və Azərbaycanı birləşdirən qırılmaz tarixi bağlar haqqında indiki və gələcək nəsillərə bir xatırlatma kimi məlumat lövhəsi quraşdırılacaq.
