Azərbaycanın ixrac yönümlü kiçik və orta sahibkarlıq subyektlərini (KOB) dəstəkləmək üçün mövcud mexanizmlər artıq formalaşma mərhələsindədir və dövlət, beynəlxalq donorlar və investisiya-təşviq qurumlarının iştirak etdiyi bir ekosistem mövcuddur. Bu dəstək çərçivəsində AZPROMO və KOBIA kimi qurumlar, xüsusi iqtisadi zonalar, subsidiyalar və beynəlxalq sərgilər üçün təşviq mexanizmləri ilə birlikdə KOB-ların xarici bazarlara çıxışını asanlaşdırmaq məqsədi güdür. Ölkədə akti v KOB-ların təxminən 99 faizdən çoxunu təşkil etməsi, onların ixrac potensialının yüksək olmasını göstərir və buna görə də dəstək mexanizmlərinin səmərəliliyi milli iqtisadiyyatın diversifikasiyası baxımından strateji əhəmiyyət daşıyır.
İnstitusional infrastruktur - investisiya və ixrac təşviqi agentlikləri, beynəlxalq layihələrin texniki dəstəyi və sərgilərə çıxış imkanları - KOB-ların rəqabət qabiliyyətinin artırılmasına mühüm töhfə verir. Məsələn, AZPROMO-nun beynəlxalq sərgilərdə və ticarət missiyalarında iştirakı, KOB-lara yeni biznes əlaqələri qazanmaq və brend tanınmasını artırmaq üçün platforma yaradır. Eyni zamanda, CAREC və digər regional təşəbbüslər AZPROMO-nun institusional qabiliyyətinin gücləndirilməsinə dəstək verib, bu da ixrac təşviqinin peşəkarlaşmasına xidmət edir. Lakin bu institusional dəstəyin firmalara çevik, vaxtında və ölçülə bilən xidmətə çevrilməsi üçün daha sistemli monitorinq və qiymətləndirmə mexanizmləri tələb olunur.
Məhsuldarlıq və ixrac performansı üzərində aparılan empirik çalışmalardan çıxan nəticələr göstərir ki, informasiya, təcrübə və maliyyə dəstəyi kimi kombinə edilmiş müdaxilələr KOB-ların ixrac ehtimalını və ixrac intensivliyini əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Xüsusi ardıcıllıq - əvvəlcə sərgilərə və B2B görüşlərə çıxış, sonra isə ixrac planlarının hazırlanması və davamlı maliyyə dəstəyi - uzunmüddətli uğurun açarı hesab olunur. Bu nəticə Azərbaycandakı proqramların dizaynında nəzərə alınarsa, dövlət və donor resurslarının səmərəliliyi yüksələcək. Belə yanaşma KOB-ların xarici bazarlarda davamlı yerləşməsi və texnologiya transferinin sürətlənməsi üçün vacibdir.
Praktiki səviyyədə səmərəliliyin əsas məhdudiyyətləri maliyyələşmə çatışmazlığı, beynəlxalq standartlara uyğunluq və sertifikatlaşdırma xərcləri, logistika və tranzit xərcləri, habelə bazar məlumatlarına bərabərsə çıxışın olmamasıdır. Azərbaycanda KOB-ların böyük hissəsi mikro və kiçikdir, bu isə miqyas effekti olmayan istehsal və çatdırılma xərclərinin nisbətən yüksək qalmasına gətirib çıxarır. Bu problemin aradan qaldırılması üçün hədəflənmiş kredit xəttləri, loqistika-ortaq mərkəzlərin yaradılması, ixrac klasterlərinin təşviqi və sertifikatlaşdırma üçün subsidiyaların verilməsi praktik və ölçülə bilən nəticələr verə bilər. Beynəlxalq təcrübə göstərir ki, klasterləşmə və paylaşılan infrastruktur şirkətlərin bir sıra sabit xərclərini azaldır və ixrac həcmini artırır.
Rəqəmsal transformasiya və innovasiya dəstəyinin inteqrasiyası KOB-ların xarici bazarlara çıxışı üçün strateji komponentə çevrilir. Elektron ticarət platformalarına çıxış, rəqəmsal ödəniş həlləri, elektron sertifikatlaşdırma və logistika idarəetməsi KOB-ların bazar genişləndirməsini sürətləndirir. Həmçinin, yüksək əlavə dəyər yaratmaq üçün texnoloji və dizayn imkanlarının artırılması - məhsulun qiymət və brend dayağını gücləndirir. Dövlətin və donorların ənaciz təlim proqramları və sübut edilmiş pilot layihələri prioritetləşdirərək bu sahəyə yönəldilməsi, xüsusilə kənd təsərrüfatı və emal sektoru üçün yüksək təsirli nəticələr verə bilər.
Maliyyə alətləri baxımından səmərəli mexanizm həm qrant, həm geri ödəməli kredit və həm də əlverişli zəmanət şərtlərini özündə birləşdirən qarışıq modelləri tələb edir. EBRD və digər maliyyə institutlarının təcrübəsi göstərir ki, yerli banklar vasitəsilə subsidiya edilmiş kredit şərtləri və risk paylaşımı mexanizmləri KOB-ların investisiya və ixrac imkanlarını real şəkildə artırır. Bununla yanaşı, ixrac kredit agentlikləri və alətlərinin inkişafı, ticarət sığortası imkanlarının genişləndirilməsi xarici bazarlara çıxış riskini azaldır və uzunmüddətli müqavilələrə girilməsinə şərait yaradır. Azərbaycan kontekstində bu alətlərin genişləndirilməsi, həmçinin KOB-ların maliyyə savadlılığının artırılması prioritet olmalıdır.
