ain.az, Lent az portalına istinadən məlumatı açıqlayır.
Milli-mənəvi dəyərlər – xalqın tarixi, mədəniyyəti, dini inancları, şəhidlərinin xatirəsi və dövlət rəmzləri – hər bir millətin mənəvi dirəyi və birliyinin simvolu hesab olunur. Bu dəyərlərə hörmətsizlik yalnız fərdlərə qarşı deyil, bütövlükdə cəmiyyətə, milli kimliyə və dövlətçilik prinsiplərinə qarşı yönəlmiş təhqir kimi qəbul edilir. Ona görə də, müxtəlif ölkələrdə bu cür hallara qarşı həm hüquqi, həm də ictimai müstəvidə ciddi tədbirlər görülür.
Lent.az Azərbaycanda və başqa ölkələrdə milli-mənəvi dəyərlərin təhqirinə görə tətbiq edilən cəza tədbirlərini təqdim edir.
Ümumi cəza tədbirləri
Dünyada milli-mənəvi dəyərlərə hörmətsizlik hallarında tətbiq edilən cəza tədbirləri əsasən bir neçə istiqamətdə cəmlənir. Bir çox ölkədə belə hallara görə, pul cərimələri nəzərdə tutulur. Bu, həm dövlət simvollarının, həm də tarixi abidələrin təhqirində geniş tətbiq olunan vasitədir. Digər geniş yayılmış cəza azadlıqdan məhrumetmədir. Xüsusilə şəhidlərin, müharibə qurbanlarının və milli liderlərin xatirəsini alçaldan hərəkətlər bir çox ölkədə həbs cəzası ilə nəticələnir. Məhkəməyə qədər tətbiq edilən inzibati məsuliyyət də mövcuddur. Bəzi hallarda inzibati həbs, ictimai işlər və ya müəyyən müddət fəaliyyət qadağaları tətbiq edilir.
Qanuni tədbirlərlə yanaşı, ictimai qınaq və sosial sanksiyalar da mühüm rol oynayır. Bir çox ölkədə sosial mediada linç, ictimai etimadın itirilməsi və vəzifədən kənarlaşdırılma bu cür hərəkətlərə qarşı əsas mexanizmlərdəndir. Qərb ölkələrində isə daha çox maarifləndirici yanaşmalar tətbiq edilir. Hörmətsizlik edən şəxslərə yalnız cəza deyil, həm də təhsil və mədəniyyət yönümlü proqramlarda iştirak öhdəliyi qoyulur.
Hansı cəza tədbirləri tətbiq olunur?
Azərbaycan qanunvericiliyinə görə, şəhidlərin xatirəsini təhqir etmək və ya qəbiristanlıqları dağıtmaq cinayət məsuliyyəti daşıyır. Dövlət rəmzlərinə qarşı hörmətsizlik həm inzibati həbs, həm də cərimə ilə nəticələnə bilər. Azərbaycan cəmiyyətində bu mövzuda ictimai qınaq da çox güclüdür və belə hərəkət edən şəxslər sosial aləmdə ciddi təzyiqlə üzləşirlər.
Türkiyədə milli dəyərlərin qorunması xüsusi qanunlarla təmin olunub. Türk Cəza Qanununun 301-ci maddəsinə əsasən “Türklüyü təhqir etmək” 1 ildən 3 ilə qədər həbs cəzası ilə nəticələnə bilər. Atatürk və onun irsinə qarşı hörmətsizlik isə ayrıca cinayət hesab olunur. Bu məsələlərdə ictimai qınaq da çox sərtdir və media vasitəsilə belə şəxslər geniş şəkildə ifşa olunur.
Rusiyada da qanunvericilik milli-mənəvi dəyərlərin qorunmasına xüsusi diqqət yetirir. Cinayət Məcəlləsinin 354.1-ci maddəsinə əsasən Böyük Vətən Müharibəsi qəhrəmanlarının xatirəsini təhqir edənlər 5 ilə qədər həbs edilə bilərlər. Dövlət simvollarının alçaldılmasına görə isə milyonlarla rublluq cərimələr tətbiq olunur. Cəmiyyət də bu mövzuda dövlətlə eyni mövqedə dayanaraq sərt reaksiya göstərir.
Almaniyada dövlət simvolları və tarixi yaddaş xüsusi qanunlarla qorunur. Cinayət Qanununun 90a maddəsinə görə dövlət rəmzlərini təhqir edənlər 3 ilə qədər həbs və ya cərimə ilə cəzalandırılır. İkinci Dünya Müharibəsi qurbanlarının xatirəsini alçaldan davranışlar isə 5 ilə qədər həbs cəzası ilə nəticələnir. Almaniya bu məsələdə prinsipial mövqeyi ilə seçilir.
Hindistanda da dövlət simvollarına hörmətsizlik ciddi məsuliyyət yaradır. “Prevention of Insults to National Honour Act” adlı qanuna əsasən bayrağa və himnə hörmətsizlik edənlər 3 ilə qədər həbs və ya cərimə ilə cəzalandırıla bilər. Milli qəhrəmanların xatirəsinə təhqir isə əsasən ictimai qınaqla qarşılanır.
ABŞ-da ifadə azadlığı daha genişdir və bu səbəbdən milli simvolları təhqir etmək federal cinayət hesab olunmur. Lakin vandalizm, qəbiristanlıqların dağıdılması və ya şəhidlərin xatirəsini alçaldan hərəkətlər ictimai asayişin pozulması kimi qiymətləndirilir və həm cərimə, həm də həbs cəzası ilə nəticələnə bilər. ABŞ-da əsas sanksiya hüquqi deyil, ictimai qınaqdır.
Avropa və Asiya ölkələri milli-mənəvi dəyərlərə qarşı hörmətsizlikdə daha sərt hüquqi tədbirlərə üstünlük verirlər. Qərb ölkələrində, xüsusilə ABŞ və bəzi Avropa dövlətlərində isə ifadə azadlığı çərçivəsində daha yumşaq yanaşma var və əsasən vandalizm və ictimai asayiş pozuntusu müstəvisində qiymətləndirilir. İslam ölkələrində milli-mənəvi dəyərlərlə yanaşı, dini dəyərlərin qorunması da xüsusi önəm daşıyır.
Milli-mənəvi dəyərlərə hörmətsizlik yalnız hüquqi məsələ deyil, həm də mənəvi və sosial məsələdir. Dünyada tətbiq olunan cəza tədbirləri göstərir ki, bəzi ölkələrdə, məsələn Azərbaycanda, Türkiyədə və Rusiyada həbs və cərimələr üstünlük təşkil edir. Digər ölkələrdə, xüsusilə ABŞ-da ictimai qınaq əsas vasitədir. Qlobal təcrübə sübut edir ki, ən effektiv yanaşma həm hüquqi mexanizmlərin, həm də maarifləndirmə və sosial məsuliyyət tədbirlərinin birlikdə tətbiqidir.
Hadisənin gedişatını izləmək üçün ain.az saytında ən son yeniliklərə baxın.
