"Vaşinqton idxalı artırır, lakin gələcəkdə siyasi qərarlar bazarı dəyişdirə bilər..."
2025-ci ilin ilk yarısında ABŞ-ın Rusiyadan zənginləşdirilmiş uran idxalı ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə təxminən iki dəfə artaraq 755,6 milyon dollara çatıb.
Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə "Business FM" nəşri məlumat yayıb.
Məlumatda deyilir ki, ABŞ-ın rəsmi statistikasına görə, bu, illik ifadədə 62,2 faizlik artımdır. Ümumilikdə, yanvar-iyun aylarında ABŞ 2,9 milyard dollar dəyərində zənginləşdirilmiş uran alıb ki, bu da ötən illə müqayisədə 21,3 faiz çoxdur.
Liderlik uğrunda rəqabət
Son illərdə bu sahədə liderlik dəyişib: 2023-cü ilin ilk yarısında birinci yeri Rusiya, 2024-cü ilin eyni dövründə isə Fransa tutub. 2025-ci ildə isə Moskva liderliyini bərpa edib. İlk beşlikdə Rusiyadan sonra Fransa (680,3 milyon dollar), Böyük Britaniya (580,5 milyon), Niderland (502,5 milyon) və Almaniya (197,6 milyon) gəlir. Bundan əlavə, ABŞ Çin (118,5 milyon), Yaponiya (13,8 milyon) və Belçikadan (12,5 milyon) da uran alıb.
Çinin sürpriz girişi
Ekspertlərin diqqətini çəkən əsas məqamlardan biri Çinin bazara daxil olmasıdır. Pekin zənginləşdirilmiş uranı ixrac etməyə çox yaxın zamanda başlayıb, lakin artıq siyahıda öz yerini möhkəmləndirir. Gözlənilir ki, Çin növbəti illərdə bazardakı mövqeyini gücləndirərək bəzi ölkələrin payını azalda bilər. Bu, qlobal nüvə yanacağı bazarında yeni güc mərkəzinin formalaşması demək ola bilər.
Artımın səbəbi və gələcək ssenarilər
"Атоминфо" mərkəzinin direktoru Aleksandr Uvarov hesab edir ki, bu artım uzunmüddətli tendensiya yox, daha çox ötən ilki təchizat gecikmələrinin kompensasiyasıdır. 2024-cü ildə ABŞ və Rusiya arasında sanksiyalar və əks-sanksiyalar səbəbindən tədarük prosesi pozulub.
Əvvəllər uzunmüddətli "baş lisenziya" ilə davam edən ticarət, ötən il qısa müddətli və ayrı-ayrı razılaşmalar əsasında aparıldığı üçün gecikmələr yaşanıb. İndi isə həmin gecikmələr aradan qaldırılır. Uvarov həmçinin bildirir ki, ABŞ uzun müddət Rusiyanın bazardakı payını təxminən 15 faizdə saxlamağa hazır olub və bu model 2040-cı illərə qədər davam edə bilərdi.
Lakin 2024-cü ildə prezident Co Bayden 2028-ci ildən etibarən Rusiyadan zənginləşdirilmiş uran idxalını tam qadağan edən qanun imzalayıb. Bu, Moskvanın payını sıfıra endirəcək. Bununla belə, 2024-cü ilin noyabrında seçilmiş Donald Tramp administrasiyası bu qanunu ləğv edə bilər. Əgər belə olsa, Rusiya yenidən 15 faizlik payını qoruyacaq, əks halda isə bazarda yerini başqa ölkələr - bəlkə də gözlənilməz tədarükçülər, məsələn, Hindistan tuta bilər.
ABŞ üçün strateji əhəmiyyət
Zənginləşdirilmiş uran kommersiya atom reaktorlarının əsas yanacağıdır. Hazırda ABŞ-da 93 reaktor fəaliyyət göstərir və "Rosatom" onların ehtiyacının təxminən 20 faizini təmin edir. Bu mənbədən asılılıq Vaşinqton üçün həm iqtisadi, həm də geosiyasi baxımdan həssas məsələdir. Artan idxal ABŞ-ın enerji təhlükəsizliyi ilə yanaşı, Rusiya ilə münasibətlərində də mühüm strateji amilə çevrilib.
İndi əsas sual odur ki, ABŞ 2028-ci ilə qədər bu asılılığı necə azaldacaq, alternativ tədarükçüləri haradan tapacaq və Çin kimi yeni oyunçular bu bazarı necə dəyişdirəcək. ABŞ-ın qərarı həm nüvə yanacağı bazarında güc balansını, həm də enerji siyasətinin istiqamətini müəyyən edə bilər.
