Dünya mediası, müxtəlif siyasi və ictimai fəallar həyəcan təbili çalır - sürətlə silahlanma dövlətlərin prioritet siyasətinə çevrilir. Əksəriyyətin fikrincə, dünyada yeni toqquşmalar riski artır. Bu, ABŞ və Çin arasında, yaxud Avropa və Rusiya arasında açıq müharibə, eləcə də daha kiçik münaqişələr seriyası ola bilər.
ABŞ yenə liderdir
Yeni qlobal hesabata əsasən, 2025-ci ildə ən yüksək hərbi xərclərə malik ölkələrin siyahısına 962 milyard dollarlıq büdcə ilə ABŞ başçılıq edir. Bu rəqəm, ikinci yerdə qərarlaşan Çinin hərbi büdcəsini (246 milyard dollar) təxminən dörd dəfə üstələyir. Bu iki ölkə birlikdə qlobal hərbi xərclərin böyük bir hissəsini çəkirlər. Ümumilikdə ilk 15 ölkənin hərbi büdcəsi iki trilyon dolları ötür ki, bu da dünyadakı ümumi müdafiə xərclərinin təxminən 75 faizinə bərabərdir. ABŞ və Çindən sonra Rusiya, Almaniya və Böyük Britaniya da ilk beşlikdə yer alırlar. İlk onluğu Hindistan, Səudiyyə Ərəbistanı, Yaponiya, Ukrayna və Fransa tamamlayır. Polşa və Avstraliya isə siyahının son sıralarındadır. Rusiya-Ukrayna müharibəsinin təsiri ilə Avropa ölkələri müdafiə xərclərini kəskin şəkildə artırıblar. Almaniya xüsusi modernləşmə fondu ilə birlikdə hərbi büdcəsini 109 milyard dollara çatdıraraq Avropada liderliyə yüksəlib. Böyük Britaniya 81 milyard dollar, Polşa isə 35 milyard dollar xərcləməklə NATO daxilində ÜDM-nin 4 faizini müdafiəyə ayıran ilk ölkələr olub. Səudiyyə Ərəbistanı (78 milyard dollar) və İsrail (37 milyard dollar) də artan regional gərginliklər fonunda hava hücumundan müdafiə və dəqiq zərbə qabiliyyətlərini artırmaq üçün büdcələrini genişləndiriblər. Çin hərbi büdcəsini 7,2% artıraraq 246 milyard dollara çatdırıb. Yaponiya (55 milyard dollar) və Avstraliya (34 milyard dollar) isə uzaq mənzilli raketlər və sualtı qayıqlar sahəsinə böyük investisiyalar yönəldiblər. Hindistan 79 milyard dollarlıq müdafiə büdcəsi ilə beşinci yerdə qərarlaşıb. Ölkə bu vəsaitin 33 faizini yerli istehsala yönəltməyi planlaşdırır.
“Təhlükəsizlik dilemması" yenidən gündəmdə
Beləliklə, "təhlükəsizlik dilemması" yenidən gündəmə gəlib. Bu fikir 1950-ci ildə amerikalı mütəfəkkir Con Herz tərəfindən irəli sürülmüş beynəlxalq münasibətlərin realist məktəbinin konsepsiyasıdır. Hər hansı bir ölkə müdafiə potensialını artırmağa qərar verir və bunun üçün daha çox silah istehsal etməyə başlayır. Hərbi büdcəsini artırır və ordusuna daha çox əsgər cəlb edir. Bu, onun qonşularını və strateji rəqiblərini təhdid hiss etməyə məcbur edir, çünki onlar ölkənin yalnız müdafiə olunmaq istədiyinə, hücuma hazırlaşmadığına əmin ola bilməzlər. Onlar özləri də yenidən silahlanmağa başlayırlar. Gərginliyin artmasına, toqquşmalara və nəticədə müharibəyə gətirib çıxaran bir spiral yaranır. Bu vəziyyətdən heç bir dövlət qalib çıxmır. "Tarixi icmal və son təcrübəmiz göstərir ki, yeni toqquşmalar riski artır. Bəlkə də Üçüncü Dünya müharibəsini və ya ABŞ ilə Çin arasında, Avropa və Rusiya arasında açıq müharibəni deyil, daha kiçik münaqişələr seriyasını gözləmək lazımdır", - deyə Stokholm Beynəlxalq Sülh Tədqiqatları İnstitutunun (SIPRI) direktoru Den Smit “El Periódico”ya müsahibəsində deyib.
Krımın işğalı ilə başlayan proses
