“Hazırda Almaniya, Çin, Macarıstanda, Polşada təhsildaha əlçatandır. Çünki bu ölkələrdə təqaüd proqramları ilə təhsil almaq nisbətən daha rahatdır. Türkiyə azərbaycanlı tələbələrin təhsil almaq üçün ən çox müraciət etdiyi ölkə olaraq hələ də qalır. Səbəb isə mədəni, coğrafi yaxınlıq, uyğun qiymətə keyfiyyətli təhsil almaq fürsəti, eyni zamanda Türkiyə universitetlərin ölkəmizdə və regiondakı nüfuzunun yüksək olması ilə bağlıdır. Ümumiyyətlə, Azərbaycanlı tələbələr üçün təhsil sonrası yerli iş bazarına inteqrasiya baxımından Avropa və Amerikada geniş imkanlar var. Tələbə məzun vizası vasitəsilə bir müddət artıq daha qalaraq iş vizasi əldə etmək fürsəti qazanır. Hətta Avstralya məzunlarına əlavə iş tapmaq üçün 2-4 il müddətində möhlət verir. Böyük Britaniyada isə bu müddət iki ildir. Xüsusilə də doktorantura məzunlarının iş tapmaq imkanları genişdi. Bəzi ölkələrdə məsələn Polşada isə, tələbə vizası ilə orda təhsil alan gənclər iş tapıb, çalışa bilirlər. Amerika və Avropada mühəndislik, səhiyyə və tədqiqat sahələrində ixtisaslı kadra ehtiyac böyükdür. Azərbaycanlı tələbələr üçün Kanada, Almaniya, Niderland, Avstraliya və İngiltərə kimi inkişaf etmiş ölkələrdə həm təhsil sonrası qalmaq, həm də iş bazarına inteqrasiya baxımından ən əlverişli ölkələr hesab olunur. Türkiyə isə daha çox dil və mədəni uyğunluq üstünlüyü baxımından praktik seçimdir, lakin rəsmi prosedurlar 2020 ci ildən etibarın daha sərtləşdirilmişdir. Elə ona görə, artıq Türkiyədə rəsmi işləyən həmvətənlilərimizin sayı azalmaqdadır”. Rəşad Abbasov qeyd edib ki, xaricdə təhsil almış şəxslər təhsili yüksək reytinqli universitetdə və praktik yönümlü ixtisasda alınıbsa, işəgötürənlər üçün bu ciddi üstünlük sayılır: “Xaricdə təhsil almaq tələbələrə yalnız akademik bilik qazandırmır, həm də beynəlxalq sertifikatlara çıxışı asanlaşdırır. ACCA, PMP, CFA, TOEFL, IELTS kimi sertifikatlara xaricdə təhsil zamanı daha rahat şəkildə hazırlaşmaq və imtahanlara qatılmaq mümkündür. Bu sertifikatlar həm qlobal karyera, həm də yerli əmək bazarında uğur qazanmaq üçün mühüm "açar" rolunu oynayır.Eyni zamanda, fərqli ölkələrdə təhsil almaq tələbələrdə mədəni uyğunlaşma bacarığını formalaşdırır. Bu bacarıq isə beynəlxalq şirkətlərdə işləmək istəyənlər üçün vacib üstünlükdür. Xaricdə fəaliyyət göstərən universitetlərdə praktiki yanaşma və geniş təcrübə imkanları mövcuddur. Xüsusilə mühəndislik, tibb, biznes və informasiya texnologiyaları (İT) sahələrində bu cür təcrübə həyati əhəmiyyətə malikdir. Magistratura və doktorantura səviyyəsində isə tədqiqat yönümlü tədris, tələbələrin akademik analiz, elmi məqalə yazımı və problemləri həll etmə bacarıqlarını əhəmiyyətli dərəcədə inkişaf etdirir. Universitetlərdə həyata keçirilən layihələr və komanda əsaslı fəaliyyətlər, tələbələrdə liderlik, əməkdaşlıq və məsuliyyət hissini gücləndirir. Nəticə etibarilə, xaricdə təhsil həm şəxsi inkişaf, həm də karyera baxımından insanı bir neçə pillə yüksəldən dəyərli bir təcrübədir”. Xaricdə təhsil almağı planlaşdıran hər bir gənc seçdiyi ölkə və universitetlə yanaşı, həmin təhsilin Azərbaycanda hüquqi tanınma şərtlərini də öncədən araşdırmalıdır. Bu məsələyə də münasibət bildirən Rəşad Abbasov qeyd edib ki, xaricdə təhsil almağı planlaşdıran hər bir gənc oxuyacağı universitetin rəsmi akkreditasiyasının olub-olmadığını mütləq yoxlamalıdır: “Xaricdə əldə olunan diplomların Azərbaycanda tanınması prosesi Təhsilin Tanınması və Ekvivalentliyinin müəyyən olunması adlanır və bu prosesə Təhsildə Keyfiyyət Təminatı Agentliyi (TKTA) məsuldur. TKTA-nın yaradılması ilə bu prosedur daha sistemli və şəffaf şəkildə həyata keçirilməyə başlanıb. Əsas şərtlərdən biri, yalnız akkreditə olunmuş universitetlərdən alınmış diplomların tanınmasıdır. Təhsil əyani formada həyata keçirilməlidir və tələbə təhsil aldığı dövrdə həmin ölkədə fiziki olaraq iştirak etməlidir. Bu iştirak sərhəd keçid möhürləri, yaşayış icazəsi, viza və ya immigrasiya arayışları ilə təsdiqlənməlidir. Bundan əlavə, məzun tələbə diplom və diplom əlavəsini təhsil aldığı ölkədə “apostil” etdirməlidir. “Apostil” sənədi diplomun beynəlxalq hüquqi qüvvəyə malik olduğunu təsdiqləyən mühüm sənədləşmə addımıdır. Bəzi ixtisaslar üzrə – xüsusilə tibb, hüquq, müəllimlik və mühəndislik sahələrində – TKTA tərəfindən müsahibə mərhələsi də tələb oluna bilər. Digər ixtisaslarda isə, sənədlər tam və düzgün təqdim olunarsa, müsahibəyə ehtiyac olmadan diplom tanına bilər”. Ekspertin fikrincə, xaricdə olduğu kimi, Azərbaycanda da əmək bazarında tələb görən ixtisaslar demək olar ki, eynidir. O bildirib ki, tibb və səhiyyə sahəsinə aid ixtisaslar ənənəvi olaraq əmək bazarında daha sabit və geniş iş imkanları ilə seçilir. Bu sahələr üzrə mütəxəssislərin iş tapması, digər sahələrlə müqayisədə daha asan və sürətli baş verir: “Mobilləşən dünyamızda ağıllı şəhərlərin aktuallaşması, mühəndislik sahələrinə olan tələbatı ciddi şəkildə artırıb. Bu tendensiya fonunda elektrik mühəndisliyi, inşaat mühəndisliyi və avtomatika mühəndisliyi kimi sahələrə maraq nəzərəçarpacaq dərəcədə yüksəlib. Eyni zamanda, kompüter mühəndisliyi və onunla əlaqəli sahələr – xüsusilə kiber təhlükəsizlik və süni intellekt – əmək bazarında həm yüksək tələb, həm də geniş iş imkanları ilə seçilir. Bu ixtisaslar üzrə mütəxəssislərin iş tapması daha asan və sürətlidir. Ölkəmizdə Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin yaradılması qida mühəndisliyi və keyfiyyətin idarəolunması (kalite yönətimi) sahələrinə olan marağı artırmış, bu istiqamətlər üzrə kadr ehtiyacını ön plana çıxarmışdır. Bundan əlavə, "Temu", "Trendyol" kimi beynəlxalq e-ticarət platformalarının Azərbaycana daxil olması logistika və yükdaşıma ixtisaslarına olan tələbatı da artırıb. Son dövrlərdə psixologiya və genetika kimi sahələrə də artan maraq müşahidə olunur. Gənclər bu ixtisasları yalnız əmək bazarına çıxış baxımından deyil, həm də insan davranışını və sağlamlığını daha dərindən anlamaq məqsədilə seçirlər. Qeyd olunan ixtisaslar xaricdə fəaliyyət göstərən universitetlərdə də yüksək səviyyədə və müasir yanaşmalarla tədris olunur ki, bu da onları tələbələr üçün daha cəlbedici edir”. Pişəvəri adına Respublika Humanitar Fənlər Gimnaziyasının direktor müavini Günel Vahabzadə Metbuat.az-a açıqlamasında bildirib ki, bu gün gənclərimizin xaricdə təhsilə maraq göstərməsinin bir sıra mühüm səbəbləri var. Onun sözlərinə görə, bu marağın əsas motivlərindən biri dünyanın nüfuzlu universitetlərindən diplom əldə etməkdir:
“Belə bir diplom, gənclərə qlobal miqyasda tanınmaq, rəqabətli əmək bazarında yer tutmaq və karyera imkanlarını genişləndirmək baxımından ciddi üstünlük qazandırır. Beynəlxalq diplom yalnız təhsilin keyfiyyət göstəricisi deyil, həm də beynəlxalq standartlara uyğun bilik və bacarıqların sübutudur. Xaricdə təhsil alanlar, xüsusən də müasir texnologiya və innovasiya yönümlü ixtisaslar ilə maraqlanır və bu, əmək bazarında üstünlük təmin edir. Təhsilin keyfiyyəti, müasir texnologiyalar və müxtəlif mədəniyyətlərlə tanışlıq, gənclərin şəxsi inkişafına böyük təsir göstərir. Xaricdə təhsil almaq təcrübəsi, özünəinam və sosial mühitdə daha sərbəst hərəkət imkanı verir. Gəlirlərin və həyat şəraitinin yaxşılaşa biləcəyi ölkələrə diqqət artıb və məqsəd birbaşa olaraq güclü və dayanıqlı gəlir təmin etməkdir. Hazırda yeniyetmələr arasında İngiltərə, ABŞ, Almaniya və Sinqapur kimi ölkələrdə təhsil almaq populyarlığını qoruyur. Onların maraq göstərdiyi əsas sahələr isə İKT və texnologiya, biznes və maliyyə, həmçinin tibb və biotibb sahələridir ki, bu da əmək bazarının tələbləri və innovativ inkişafla birbaşa əlaqəlidir. Düşünürəm ki, həm bazar tələbləri, həm də trendlər və sosial təsirlər gənclərin seçimlərinə təsir edir”. Günel Vahabzadə qeyd edib ki, valideynlər və müəllimlər gənclərin xaricdə təhsil seçimində əsas istiqamətverici qüvvə kimi çıxış edir, onların sabit və gəlirli sahələrə yönəlməsində mühüm rol oynayırlar. “Bu, onların əmək bazarına dair bilik və təcrübəsi düzgün qərarların verilməsinə şərait yaradır. Eyni zamanda, xaricdə təhsil alan gənclərin vətənə qayıtmaq istəyinin formalaşması üçün iqtisadi təşviqlər, yerli imkanların gücləndirilməsi və vətənpərvərlik dəyərlərinin aşılanması olduqca vacibdir”.Gülbəniz Hüseynli / Metbuat.azMəqalə Medianın İnkişafı Agentliyinin (MEDİA) maliyyə dəstəyi ilə “Elmi-kütləvi, mədəni-maarif, təhsil proqramlarının hazırlanması” mövzusu üzrə dərc olunub.
