Yekaterinburqda baş verən son hadisələr, xüsusilə azərbaycanlılara qarşı həyata keçirilən zorakılıq, Rusiyada son illərdə müşahidə olunan mənzərənin yalnız kiçik bir parçasıdır. Bu kimi olaylar birbaşa təsadüf deyil, ümumi tendensiyanın, köklü bir siyasi və sosial baxışın nəticəsidir. Hüquq-mühafizə orqanlarının davranışında, istər OMON-un, istərsə də digər strukturların fəaliyyətində müşahidə edilən sərtlik, artıq cinayətkarlıqla mübarizədən çox, müəyyən xalqlara qarşı yönəlmiş aqressiyanın ifadəsinə çevrilib. İnsanların yalnız etnik mənsubiyyətinə görə sıxışdırılması, incitməsi, zorakılığa məruz qalması, dövlətin rəsmi ritorikasında ifadə olunmasa belə, praktikada özünü aydın göstərir.
Rusiya tarixən çoxmillətli imperiya olub və bu müxtəlifliyin idarə olunması üçün zaman-zaman sərt metodlara əl atılıb. SSRİ dönəmindən miras qalan bu münasibət tərzi indi daha açıq, daha sistemli şəkildə təzahür edir. İndi artıq klassik qəliblər və formal qanunlarla maskalanmağa belə ehtiyac qalmayıb – vəziyyət elə bir səviyyəyə çatıb ki, hüquq-mühafizə orqanlarının təzyiqi, məhdudlaşdırmaları və bəzən zorakı müdaxilələri sadəcə adi hal kimi qəbul olunur. Bəzən bu davranışlar cəmiyyətin müəyyən təbəqələri tərəfindən də susqunluqla qarşılanır, bəzən isə açıq dəstək alır.
Ən narahatedici məqam isə odur ki, bu münasibətin yalnız bir hissəsi hüquqi və inzibati tədbirlər şəklində özünü göstərmir. Rusiya cəmiyyətində illərlə formalaşdırılan ideoloji zəmində “qeyri-rus” obrazı təhlükə, problem və sabitliyi pozan ünsür kimi təqdim olunub. Bu isə həm ictimai qavrayışda, həm də hüquq-mühafizə orqanlarının əməli fəaliyyətində nəticəsini verir. Burada məqsəd fərdi hüququn qorunması deyil, müəyyən etnik və dini qrupların sərhədlənməsi, idarə olunması, lazım gəldikdə isə aradan qaldırılmasıdır.
Ukrayna ilə bağlı baş verənlər də bu mənzərənin tərkib hissəsidir. Eyni dini, oxşar dili və tarix boyu sıx bağlılığı olan bir xalqa qarşı belə ağır hərbi müdaxilə həyata keçirildiyi halda, mədəniyyətcə və mənşəcə daha fərqli xalqlara – Orta Asiyadan, Qafqazdan gələn insanlara qarşı münasibətin necə olacağı artıq sual doğurmur. Bu davranış yalnız siyasi maraqlarla izah oluna bilməz. Burada daha dərin – tarixi, ideoloji və hətta psixoloji motivlər axtarmaq lazımdır.
Rusiyada bəzi anlayışlar son illərdə xüsusilə önə çıxarılıb – məsələn, “etnocinayətkarlıq”. Bu ifadə hüquqi termin kimi təqdim edilsə də, onun altında dayanan məntiq təhlükəlidir. Bu, əslində müəyyən xalqları və ya etnik qrupları potensial təhlükə kimi qələmə verərək onlara qarşı sərt tədbirləri əsaslandırmaq cəhdidir. Beləliklə, qanunvericilik çərçivəsində azlıqda olan xalqlara qarşı sosial və hüquqi təzyiq mexanizmi yaradılır. Bu, uzunmüddətli perspektivdə cəmiyyətin daxilində daha dərin parçalanmalara, qarşıdurmalara yol açır.
Bütün bu proseslərdə dinin də ideoloji vasitəyə çevrilməsi ayrıca diqqət tələb edir. Rusiya Pravoslav Kilsəsinin rəsmi dairələrlə yaxın münasibəti, bəzi hallarda isə dövlətin siyasətinə açıq şəkildə dəstək verməsi, bu prosesləri daha da mürəkkəbləşdirir. Kilsə tribunasından verilən bəzi açıqlamalar, istifadə olunan ritorika, dövlətin həyata keçirdiyi sərt tədbirləri “milli maraqların müdafiəsi”, “ənənəvi dəyərlərin qorunması” adı altında əsaslandırmağa çalışır. Halbuki bu, həm dinin öz mahiyyətinə, həm də müxtəlif xalqların birgə yaşama prinsiplərinə ziddir.
Azərbaycana gəldikdə isə, bu münasibətin illərdir davam edən müxtəlif təzahürləri olub. Tariximizin mühüm dönəmlərində – istər 1990-cı ilin 20 Yanvarında, istər Xocalı faciəsində, istərsə də torpaqlarımızın işğal olunub 30 ilə yaxın müddətə zəbt edilməsində – birbaşa və ya dolayı şəkildə Rusiya faktoru hiss olunub. Hər dəfə müxtəlif səbəblər göstərilsə də, bu müdaxilələrin kökündə Azərbaycanın müstəqil siyasət yürütmək cəhdləri, öz mövqeyini qoruma istəyi və əlbəttə, regionda dəyişən güc balansı dayanıb.
Son illərdə yaşanan hadisələr – Azərbaycana qarşı həyata keçirilən kiberhücumlar, ictimai və siyasi fiqurlarımızın Rusiya ərazisinə buraxılmaması, iqtisadi əlaqələrə yönəlik təsir cəhdləri – hamısı bir mərkəzdən idarə olunan strategiyanın parçalarıdır. Bu yanaşma tək Azərbaycana yox, ümumiyyətlə Rusiya sərhədləri daxilində və xaricində müstəqil düşünən, fərqli mövqe ortaya qoyan hər kəsə və hər kəsə tətbiq olunur.
Bütün bunlar fonunda, bugünkü Rusiya siyasəti ilə bağlı təkcə ayrı-ayrı hadisələri yox, bütövlükdə mövcud idarəçilik fəlsəfəsini, onun doğurduğu nəticələri və perspektivlərini düşünmək vacibdir. Mövcud yanaşma nə Rusiya xalqı üçün, nə də qonşu xalqlar üçün bir gələcək vəd etmir. Təbii ki, bu prosesin içində fərqli düşünən, fərqli mövqe tutan ruslar da az deyil. Lakin bu səslərin zəifliyi və təsirsizliyi sistemin möhkəmliyinə işarədir.
Bu gün baş verənlər təkcə hüquq-mühafizə orqanlarının sərtliyi deyil – bu, düşüncə tərzinin, idarəetmə modelinin və siyasi yanaşmanın nəticəsidir. Əgər bir ölkədə insanları milli mənsubiyyətinə görə kateqoriyalaşdırırlar, hüququnu sorğulayırlar, təhqirə və təzyiqə məruz qoyurlar, bu artıq fərdi problem deyil, dövlət quruluşuna aid məsələdir. Və bu proses nə qədər davam edərsə, sonradan qarşısını almaq bir o qədər çətin olacaq.
Milli.az
