II Mahmud Osmanlı İmperiyasının ən keşməkeşli dövrlərindən birində taxta çıxıb. O, taxta çıxan kimi hər küncə nəzarəti ələ keçirərək imperiyanı yenidən yaradıb. Lakin onun verdiyi qərarlar çox müzakirə olunub. Geyim qaydalarından tutmuş ordudakı dini dəyişikliklərə qədər atdığı hər addım reaksiyalara səbəb olub. Ən nəhayət, əhali onu layiq olmadığı ləqəblə çağırmağa başlayıb.
Ulusal.az mövzu ilə bağlı maraqlı yazı təqdim edir.
II Mahmud Osmanlı tarixinə “ikinci qurucu” mənasını verən “təsis-i sani” kimi daxil olmuşdur.
Onun apardığı islahatlar dövlətin bütün strukturunu yenidən qurub. Xüsusilə, Yeniçəri korpusunu və onun yerinə qurduğu Əsakiri Mənsuri-i Muhammediye ordusunu ortadan qaldırması, hərbi qüvvələrin modernləşdirilməsi istiqamətində atdığı ən böyük addımlar olub. Bu yeni ordu üçün məscidlər tikilib, imamlar təyin edilib və dini nizam yenidən müəyyən edilib.
Lakin onun xüsusilə geyimlə bağlı etdiyi dəyişikliklər böyük reaksiya ilə qarşılanıb. Avropa üslubunda fes, pencək və şalvarın məcburi istifadəsi xalqın adət-ənənələrinə zidd idi. Hətta hərbi xidmətə uniformalı imamların təyin edilməsi də bidət kimi qiymətləndirilib. Mahmudun dinə etinasızlıq etdiyini, hətta qərbləşdiyini iddia edənlər də var idi. Lakin o, tam əks anlayışla hərəkət edir və dini qaydaların daha nizamlı şəkildə tətbiqini hədəfləyirdi. Amma bunu izah edə bilmədi, insanlar başa düşmədi.
Mahmudun ən mübahisəli addımlarından biri Osmanlı tarixində ilk dəfə ordunun hər bir hissəsinə daimi imamların təyin edilməsi idi.
Çünki Yeniçərilər dövründə əsgərlər səfərə çıxanda ciblərindən pul yığar, kənardan imam tutardılar. Bu vəziyyət orduda müxtəlif dini nizamlara və hətta üsyanlara səbəb olub. Heterodoks din xadimləri zaman keçdikcə orduya təsir göstərməyə başlayıblar. II Mahmud məhz bu xaosa son qoymaq istəyirdi.
Yeni sistemlə kazarmalarda məscidlər tikildi, imamlar təyin olundu, hətta uniformalar da tikildi. İmamlar təkcə namaz qılmaq deyil, həm də əsgərlərin mənəviyyatını yüksəltmək, onlara oxumaq və yazmaq öyrətmək və əsas dini məlumatları izah etmək üçün məsuliyyət daşıyırdılar. Lakin onların vəzifə şərtləri ağır, maaşları az idi. Gənc din xadimləri bu sahəyə çox diqqət yetirmirdilər. Hərbi imamlar zaman keçdikcə təsirsiz hala gəldi. Lakin bu sistemin məqsədi dindən uzaqlaşmaq deyil, əksinə onu mərkəzi hakimiyyətə bağlamaq idi.
II Mahmuda aid edilən “Kafir Sultan” ləqəbi onun islahatlarının mahiyyətinə, inanc dünyasına uyğun gəlmirdi.
Əksinə, Mahmud çox dindar bir sultan idi. Osmanlı cəmiyyətində dini biliklərin əskik olduğunu düşünürdü. Mahmud bu nadanlığı düzəltməyə çalışırdı. Bununla belə, xarici görünüş üçün edilən qaydalar hər şeydən üstün idi. Xüsusilə Avropa üslubunda olan geyim qaydaları bu qavrayışı gücləndirdi.
O, saqqal uzunluğundan bığ şəklinə qədər qaydalar tətbiq etdi, köhnə mehteran musiqisini ləğv etdi və Qərb üslublu qrup sistemini tətbiq etdi. Onun portretləri səfirliklərdə asılır, qəzetlər çap olunurdu. Bunlar ictimaiyyətin nəzərində “kafir imitasiya” kimi görünsə də, əslində dövrün tələbləri idi. Dövlətin yaşaması üçün bu sərt, lakin strateji addımlar atması qaçılmaz idi.
Amma o, bu islahatları səssizcə aparan biri deyildi. Mətbuatdan istifadə etdi, təbliğat apardı, reaksiyaları idarə etdi. O, xalqla birbaşa əlaqə qursa da, bu addımlar, xüsusən də kənd yerlərində, mühafizəkar dairələrdə həmişə şübhə ilə qarşılanıb. Çoxları onun Qərbin təqlidçisi olduğunu düşünürdü. Lakin onun məqsədi Osmanlıları ayaqda saxlamaq idi. Ömrünü dövlətin xilasına həsr edən bu sultan təəssüf ki, anlaşılmazlığın ən böyük qurbanlarından biri kimi tarixə düşüb.
