Azərbaycan Respublikasında torpaq resursları ölkənin sosial-iqtisadi inkişafında mühüm rol oynayır. Bu resurslardan səmərəli istifadə edilməsi, torpaq dövriyyəsinin şəffaf şəkildə tənzimlənməsi və hüquqi mülkiyyət hüquqlarının qorunması dövlət siyasətinin əsas istiqamətlərindən biridir. Məhz bu məqsədlə, torpaq sahələrinin dövlət və ya bələdiyyə mülkiyyətindən fiziki və hüquqi şəxslərə verilməsi prosesində torpaq hərracları mühüm bir alət kimi tətbiq olunur. Bu hərraclar hüquqi çərçivədə, müəyyən edilmiş qaydalara əsasən, rəqabətli və şəffaf mühitdə təşkil olunur.
Bəs nədir torpaq hərracı və hansı məqsədlə keçirilir?
Valyuta.az torpaq hərracının mahiyyəti, keçirilmə səbəbləri haqqında yazını təqdim edir:
Torpaq hərracı – dövlət və ya bələdiyyə mülkiyyətində olan torpaq sahələrinin, yaxud torpaq üzərində olan, məsələn, icarə, istifadə və tikinti hüquqlarının açıq və ya qapalı satış formasında reallaşdırılmasıdır. Torpaq hərraclarının keçirilməsinin bir neçə əsas məqsədi var. Bu hərraclar vasitəsi ilə torpaqdan istifadənin səmərəliliyi artırılır. İstifadəsiz və ya qeyri-səmərəli istifadə olunan sahələr dövriyyəyə cəlb olunur. Dövlət və bələdiyyə büdcəsinə gəlirlə təmin edilir. Satış və ya icarə müqabilində əldə olunan vəsaitlər büdcə gəlirlərini artırır.
Hərracların bir məqsədi də ədalətli və şəffaf mülkiyyət münasibətləri yaratmaqdır. Rəqabətli və açıq hərrac yolu ilə torpaq əldə edən şəxslər hüquqi baxımdan əmin olur. İnvestisiya və sahibkarlığın təşviqi də qarşıya qoyulan məqsədlərdən biridir. Torpaq üzərində hüquq əldə edən şəxslər sahədə tikinti, kənd təsərrüfatı, sənaye və ya digər sahələr üzrə layihələr həyata keçirirlər.
Azərbaycan Respublikasında torpaq hərraclarının hüquqi bazası mövcuddur. Hərracın hüquqi əsasları aşağıdakı normativ sənədlərlə tənzimlənir:
- Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında Torpaq mülkiyyətinin formaları və hüquqlar Konstitusiyada əks olunub.
- “Torpaq Məcəlləsi” (1999) Torpaqdan istifadə və mülkiyyət hüquqlarının verilməsi qaydalarını müəyyən edir.
- “Dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi haqqında” Qanun Dövlət torpaqlarının satışı və icarəyə verilməsi prosedurlarını müəyyənləşdirir.
- “Bələdiyyə torpaqlarının idarə edilməsi haqqında” Qanun Bələdiyyə mülkiyyətində olan torpaqların satışı və icarəsi qaydalarını tənzimləyir.
- Nazirlər Kabinetinin və Dövlət Əmlak Xidmətinin normativ aktları Hərracların təşkili, keçirilməsi, qiymətləndirmə və sənədləşdirmə üzrə təlimatlar verir.
Torpaq hərracları Əmlak Məsələləri Dövlət Xidməti və ya bələdiyyələr tərəfindən təşkil olunur. Hazırda bu proseslər həm fiziki formada, həm də Elektron Hərrac Sistemi (eherrac.e-gov.az) vasitəsilə onlayn qaydada həyata keçirilir. Hərracın keçirilməsinin 5 mərhələsi var. İlk mərhələ elan mərhələsidir. Hərracdan ən azı 30 gün əvvəl ictimaiyyətə rəsmi elan verilir. Elanda torpaq sahəsi haqqında məlumat, başlanğıc qiymət, sənədlər və tarix qeyd olunur. Daha sonra iştirak üçün qeydiyyat başlayır. Maraqlanan fiziki və hüquqi şəxslər adətən bağlanğıc qiymətin 10 faizi miqdarında beh ödəməklə qeydiyyatdan keçirlər. Bundan sonra Hərraca çıxarılan torpaq sahəsi qiymətləndirilir və texniki sənədləri hazırlanır. Növbəti mərhələdə isə hərrac auksion şəklində keçirilir. Ən yüksək qiymət təklif edən şəxs qalib olur. Son olaraq qalib şəxs müqavilə bağlayır, ödənişi tamamlayır və torpaq üzərində hüquqlar rəsmiləşdirilir.
Torpaq hərracında nələr satıla bilər?
- Torpaq sahəsinin mülkiyyət hüququ
- Uzunmüddətli və ya qısamüddətli icarə hüququ
- Tikinti və istifadə hüquqları (xüsusilə şəhərsalma məqsədilə).
Qeyd edək ki, torpaq hərracları, torpaq ehtiyatlarının şəffaf, rəqabətli və iqtisadi baxımdan effektiv şəkildə idarə olunmasına xidmət edir. Azərbaycanda bu sahədə aparılan islahatlar və rəqəmsallaşma prosesin daha əlçatan və şəffaf olmasına imkan verir. Bu isə bir tərəfdən sahibkarlığın inkişafına dəstək, digər tərəfdən isə dövlətin torpaq idarəçiliyində məsuliyyətli və sistemli yanaşma sərgiləməsinə zəmin yaradır.
Günay
