İsrailin İrana hücumu, İsrailin baş naziri Binyamin Netanyahunun açıq şəkildə ifadə etdiyi kimi, bütün bölgədə şiddət tətbiqi yolu ilə hədələməklə Yaxın Şərqi yenidən formalaşdırmaq əzmi çərçivəsində həyata keçirilib. Hərbi, təhlükəsizlik və siyasi nəticələr və davam edən hadisələr hələ tamamlanmayıb. Nəhayət, bütün bunları diqqətlə qiymətləndirmək lazımdır.
Hafta.az-ın Independent Arabia-ya istinadən yazdığına görə, İsrailin əsas məqsədləri İranın nüvə proqramını aradan qaldırmaq, hərbi potensialını məhdudlaşdırmaq, İsrailin regionda üstün və fərqləndirici hərbi və siyasi imkanlarını təsdiqləmək, özünümüdafiə bəhanəsi ilə qabaqlayıcı gücdən istifadə etmək hüququnu gücləndirmək, İsrail kəşfiyyat orqanlarının regional və beynəlxalq nüfuzunu bərpa etmək, onun daxilində İran rejimini dəyişdirməkdir. Beləliklə, indiyə qədər baş verən hadisələrdən belə nəticə çıxara bilərikmi ki, İsrail öz məqsədlərinə nail olub?
Hücumun ilk günlərində İsrail mətbuatı İranın yüksək rütbəli siyasi və hərbi xadimlərinin öldürüldüyünü, İranın mühüm hədəflərinin vurulduğunu tez bir zamanda elan etdi və bununla da İsrailin kəşfiyyat və hərbi imkanlarını çox ön plana çıxardı. Eyni zamanda, İsraildə can və mal itkisi ilə bağlı məlumatlara da nəzarət edirdi.
İsrail 20-dən çox siyasi və hərbi əhəmiyyətli şəxsiyyəti, bir neçə nüvə alimini öldürüb. O, üstün hərbi gücü və Qərbin təhlükəsizlik dəstəyi ilə İranın hərbi nəzarət mərkəzləri və nüvə obyektləri, elektrik stansiyaları və hərbi bazaları da daxil olmaqla 100-dən çox strateji hədəfi vurub. İsrail İran sərhədləri daxilində əməliyyatlar zamanı böyük hərbi itki vermədən İranın ümumi potensialına təsir göstərə bilib. Buna baxmayaraq, İran İsrailə raket hücumlarını davam etdirir. İsrailə müəyyən itkilər verən İran israillilərə əsl müharibədə olduqlarını hiss etdirsə də, tam effektivliyə nail ola bilmir.
İsrailin hücumunun İranın nüvə proqramına nə dərəcədə təsir etdiyi, Natanz və Fordo nüvə obyektlərində nə dərəcədə itkilər verdiyi hələlik bəlli deyil. Çünki bu proqramı aradan qaldırmaq üçün nüvə silahı istehsalı üçün lazım olan nüvə materiallarının qarşısını almaq, lazım olan cihazları məhv etmək və bütün bu materialları nüvə silahına çevirmək üçün İranın lazım olan biliklərini aradan qaldırmaq lazımdır. Bunların hər hansı birinin baş verdiyinə dair konkret dəlil olmadığı üçün İsrailin hələlik bu məqsədinə çatdığını söyləmək olmaz.
Maraqlıdır ki, on ildən artıqdır ki, Qərbin sanksiyalarına məruz qalmasına baxmayaraq, İran öz institutlarını sürətlə yenidən strukturlaşdırmağa nail olub və İsrailə qarşı yüzlərlə raket atmağa davam edib. Bu onu göstərir ki, İsrail İrana böyük itkilər verdirib, lakin hələ də İranın qeyri-nüvə hərbi imkanlarını tam aradan qaldıra bilməyib.
İsrail birtərəfli və qabaqlayıcı güc tətbiq etməklə BMT Nizamnaməsinin güc tətbiqini qadağan edən 2-ci maddəsinin 4-cü bəndini, eləcə də beynəlxalq və humanitar hüququn bütün maddələrini növbəti dəfə pozub. O, həmçinin nüvə obyektlərinin hədəfə alınmasını qadağan edən Cenevrə Konvensiyasına Əlavə Protokolun 56-cı maddəsini ciddi şəkildə pozaraq beynəlxalq nüvə obyektlərini hədəfə alıb. Məlum olduğu kimi, əksər Qərb dövlətləri bu müqavilənin tərəfləri arasındadır. Bununla belə, İsrailin özünümüdafiə hüququnu dəstəklədiklərini bəyan etməklə, bütün beynəlxalq hüququn etibarını sarsıdır və zəiflədirlər.
İsrailin ən böyük uğuru İrana dərindən nüfuz edərək, son dərəcə həssas və mühüm məlumatlar toplayaraq, geniş beynəlxalq və regional təsir yaratmaqla İsrail hərbi kəşfiyyat sistemi və qurumları üçün böyük nüfuz qazanması olub. Həmas-ın siyasi bürosunun rəhbəri İsmayıl Haniyənin paytaxt Tehranda İran İnqilab Keşikçiləri Korpusunun (SEPAH) himayəsində olan iqamətgahda qətlə yetirilməsi bunun təsdiqi olub. Bu hadisə İranın siyasi və institusional strukturunda bir çox zəiflikləri açıq şəkildə ortaya qoyub. İranın da kəşfiyyat baxımından İsrailə sızdığını, lakin İsraillə müqayisədə daha aşağı səviyyədə olduğunu gördük.
Bunu müdafiə edənlərin susması tamamilə təbii və məntiqlidir. Sistemlər və cəmiyyətlər itkilərin həcmini, xarakterini və təsirlərini hərtərəfli qiymətləndirdikdən sonra vəziyyəti nəzərdən keçirməlidirlər. Baş nazir Binyamin Netanyahunun vurğuladığı məqsədlərdən biri olan İran rejimini dəyişməkdə İsrailin indiyə qədər uğurlu olmadığı aydındır.
Siyasi və hərbi baxış prosesinin İsraili də əhatə edəcəyi, hətta digər ölkələrə və bölgələrə yayılacağı gözlənilir. Hər kəs hadisələri, onların nəticələrini, İran və İsrail tərəflərinin davranışlarını, beynəlxalq ictimaiyyətin zəif və fərqli reaksiyalarını nəzərdən keçirdikdən sonra hadisələrin militarizasiyası və diplomatiyanın daralması səbəbindən sürprizlər və gərginliklərə qarşı ehtiyatlı olmaq təcili ehtiyaca çevrilib.
Mən bütün bu hadisələri izləyirəm və Misirin 1974-cü ildən İranla birgə Yaxın Şərqin nüvəsizləşdirilməsi istiqamətində atdığı addımları və 1990-cı illərin əvvəllərində regionda nüvə silahlarını və digər kimyəvi və bioloji kütləvi qırğın silahlarını aradan qaldırmaq üçün təkbaşına başlatdığı şüurlu təşəbbüsləri xatırlayıram. Bu təşəbbüslər regionda mövcud gərginliyin və onlarla əlaqəli nüvə təhlükələrinin qarşısını ala bilərdi. Lakin bütün bu səylər İsrailin nüvə silahının yayılmaması sazişinə qoşulmaqdan imtina etməsi və Misirin təşəbbüslərini həyata keçirməməsi səbəbindən uğursuzluqla nəticələnib. Bundan əlavə, sazişi imzalayan ABŞ, Sovet İttifaqı və Böyük Britaniyanın siyasət və standartlarının uyğunsuzluğu və riyakarlığı, İsrailin nüvə proqramını ciddiyə almamaları da bu səylərin puça getməsinə səbəb olan amillər sırasında göstərilə bilər.
Son hadisələrdən sonra real təhlükəsizlik təhdidləri ortaya çıxıb. Hava və dəniz nəqliyyatına edilən hücumların iqtisadi nəticələri regionda və ondan kənardakı bütün ölkələrə təsir edir. Beynəlxalq ictimaiyyət tez hərəkət etməli və BMT Təhlükəsizlik Şurasının beş daimi üzvünün bir araya gəlməsini tələb etməlidir. Çünki BMT Təhlükəsizlik Şurasına beynəlxalq sülh və təhlükəsizliyi qorumaq və aşağıdakı məqsədlər üçün birgə, təcili və intensiv diplomatik əlaqələr qurmaq vəzifəsi qoyulub. Həmin məqsədlər aşağıdakılardır:
1. İsraillə İran arasında dərhal atəşkəsə başlamaq və böhranın diplomatik yollarla həll edilməsinin vacibliyini vurğulamaq;
2. BMT Təhlükəsizlik Şurasının beş daimi üzvü atəşkəsin həyata keçirilməsini uzaqdan izləməli və atəşkəsin hər hansı bir pozulması halında BMT TŞ-yə hesabat verməli;
3. ABŞ - İran nüvə danışıqlarının dərhal bərpası, İranın nüvə proqramı ilə bağlı narahatlıqların aradan qaldırılması və bu mövzuda lazımi şəffaflığın təmin edilməsi və Tehranın nüvə enerjisindən dinc məqsədlərlə istifadə hüququna hörmət edilməsi;
4. BMT Təhlükəsizlik Şurasının nüvə müharibələrinin qarşısının alınması və beynəlxalq müqavilələrə riayət edilməsi, güc tətbiqindən və ya nüvə obyektlərinin hədəf alınmasından çəkinməsi ilə bağlı mövqeyi;
5. BMT TŞ-dən regional sülhə doğru etimadı artıran bir addım olaraq istisnasız olaraq Yaxın Şərqdəki bütün nüvə silahlarının ləğvi, Fələstin-İsrail münaqişəsinin həlli yolu ilə Yaxın Şərqdə regional təhlükəsizlik strukturunun yaradılması üçün BMT Baş Assambleyasının gələn ilin payızında keçiriləcək sessiyasına qədər danışıqlara başlamaq barədə qərar qəbul etməyə çağırılır.
