Azpost saytından alınan məlumata görə, ain.az bildirir.
Kvant təcrübələri göstərir ki,
Alimlər kainatımız haqqında ən qəribə həqiqətlərdən birini üzə çıxarıblar: Zaman bəlkə də heç də düz bir xətt deyil.
Fiziklərin fikrinə görə, makroskopik gündəlik həyatımızda zaman düz (keçmiş → indi → gələcək) axır; amma bu, makroskopik sistemlərin statistik/xətti davranışındandır. Kvant dünyasında isə — yəni atomlar, fotonlar və digər mikroskopik sistemlərdə zamanın istiqaməti “təbii” deyil, daha simmetrik ola bilər.
Məsələn, 2022‑ci ildə aparılmış bir təcrübə — quantum time flip — göstərib ki, kvant sistemində zamanın istiqaməti “sabit deyil”: prosesləri həm keçmişdən gələcəyə, həm də gələcəkdən keçmişə doğru düşünmək mümkündür.
Belə yanaşmalar (bəzən “retrocausality” – yəni gələcəyin keçmişi təsir etməsi konsepti adı ilə) bəzi kvant paradokslarını — məsələn, uzaq məsafəli hissəcik dolanıqlığından (entanglement) doğan qəribəlikləri — izah etməklə mümkün edir.
Alimlər kvant sistemlərini “açıq sistemlər” kimi analiz ediblər (yəni, kvant sistemi ətraf mühitlə qarşılıqlı təsirdədir). Onlar müşahidə ediblər ki, bu sistemlərdə zamanın simmetrikliyi — “zamanın yalnız bir istiqamətdə axdığı” anlayışı — pozulmur: riyazi modellərə görə zaman həm “irəli”, həm “geri” istiqamətdə eyni qanunlara uyğun işləyə bilir.
Başqa bir vacib məqam: bu fikri müdafiə edənlər iddia edirlər ki, zaman “temporal entanglement” (yəni zaman daxilində kvant dolanıqlığı) kimi anlayışlarla da düşünülə bilər; yəni hissəciklər və sistemlər sadəcə “indi”də deyil, zaman boyunca “qarışıq” ola bilirlər — bu da bizim adi təsəvvürümüzə ziddir.
Əgər kvant səviyyəsində zaman simmetrikdirsə və “geri‑zamanlı təsir” (retrocausality) mümkündürsə — bu, əsas fizika qanunlarını, o cümlədən “səbəb–nəticə” anlayışını yenidən düşünməyə vadar edir.
Bu, “zaman xətti deyil, bir “blok” kimidir — keçmiş, indiki, gələcək eyni “zaman bloku”nda mövcud ola bilər” kimi interpretasiyalara yol aça bilər. Bu yanaşma bəzən “blok‑kainat” (block universe) modeli adı ilə bağlı müzakirələrdə çıxır.
Həmçinin, bu tip nəticələr — kvant kompüterləri, kvant kommunikasiyası və kvant məlumat elmində — “zaman anlayışı”nın fərqli olması səbəbindən yeni yanaşmalar tələb edə bilər.
Retrocausality və zamanın “geri axması” iddiaları çox mübahisəlidir. Çünki bu, gündəlik reallıqla — makroskopik dünyada müşahidə etdiyimiz səbəb → nəticə ardıcıllığı ilə zidd ola bilər. Bir çox tədqiqatçı hesab edir ki, kvant səviyyəsində nə baş verirsə — o, makro səviyyəyə əks olunmur.
Ən çox istinad olunan tədqiqatlardan biri — Retrocausality and quantum mechanics — göstərir ki, belə retro‑təsirlər əsasən mikroskopik ölçüdə qalır və “klassik informasiya” — yəni mesaj göndərmək, keçmişi dəyişmək və s. — mümkün deyil.
Hələ ki, heç bir eksperimental sübut yoxdur ki, bizim gündəlik həyatımızda zaman geriyə axır; bütün bu “zamanın iki istiqamətdə axması” iddiaları kvant səviyyəsində və çox xüsusi sistemi şərtlər altında nəzərdən keçirilib.
İstifadə olunmuş mənbələr:
1. Experimental superposition of time directions” (2022) — ilk dəfə “quantum time flip” təcrübəsi.
2. “Retrocausality and quantum mechanics” — retro‑təsirin kvant mexanikası içində nəzəri izahı.
3. Populyar məqalə: “Time might be a mirage created by quantum physics, study suggests” — gündəlik anlayışlarla kvant reallığı fərqini izah edir.
AzPost.az
Paylaş
Sonrakı hadisələr barədə daha çox məlumat almaq üçün ain.az saytını izləyin.
