Cənubi Qafqazda yeni təhlükəsizlik arxitekturasının formalaşma ehtimalı və regional sülh gündəliyi ön planda olsa da, Avropa Birliyi hələ də bu prosesi pozmağa yönəlik cəhdlərindən imtina etməyə tələsmir... Bu, onu göstərir ki, Cənubi Qafqazda sülhün və sabitliyin təmin olunması prosesi qarşısında ən böyük əngəl həmişə olduğu kimi, yenə də məhz kobud kənar müdaxilə cəhdlərindən qaynaqlanır...
ÖlkÉ™.az Yeni Müsavat-a istinadÉ™n xÉ™bÉ™r verir ki, CÉ™nubi Qafqazda son vaxtlar cÉ™rÉ™yan edÉ™n siyasi-diplomatik proseslÉ™r bu regionda tamamilÉ™ yeni reallığın formalaÅŸdığını göstÉ™rir. ErmÉ™nistan rÉ™smilÉ™rinin ard-arda verdiyi sülh mesajları, rÉ™smi Ä°rÉ™vanın AzÉ™rbaycanla tranzit É™mÉ™kdaÅŸlığına can atması vÉ™ “3+3” formatının yenidÉ™n gündÉ™mÉ™ gÉ™lmÉ™si savaÅŸdan sonrakı dövr üçün yeni prioritetlÉ™rin önünün açıla bilÉ™cÉ™yini biruzÉ™ verir. VÉ™ bu siyasi-diplomatik dinamika hÉ™m geoiqtisadi, hÉ™m dÉ™ geopolitik baxımdan, CÉ™nubi Qafqazda inteqrativ modellÉ™rin aktuallaÅŸmasına münbit ÅŸÉ™rait yaradır.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, baş nazir Nikol Paşinyanın Almaniyanın paytaxtı Berlində səsləndirdiyi bəyanat Ermənistanın mövqeyində ciddi dönüş nöqtəsi kimi dəyərləndirilir. Çünki erməni baş nazir bildirib ki, rəsmi İrəvan siyasi və texniki cəhətdən Türkiyə ilə Azərbaycan arasında Ermənistan üzərindən tranzit xəttini dərhal açmağa hazırdır. Bu bəyanatdan bir müddət öncə isə Azərbaycan Ermənistana qarşı tranzit məhdudiyyətlərini artıq qismən aradan qaldırmağa başlamışdı. Nəticədə, Qazaxıstandan Ermənistana ilk dəfə olaraq, dəmir yolu ilə taxıl daşınmışdı. Və baş nazir Nikol Paşinyan bunu müstəqil Ermənistan tarixində örnəyi olmayan önəmli hadisə adlandırmışdı.
Ona görə də, indi bəzi önəmli məqamlar da diqqəti çəkir. Belə ki, rəsmi İrəvan vaxtilə Ermənistanı blokadaya düçar etmiş yanlış siyasi-ideoloji konsepsiyadan tədricən imtina etməyə başlayıb. Yəni, son vaxtlar Ermənistanın Cənubi Qafqazdakı nəqliyyat-kommunikasiya marşrutlarına maksimum dərəcədə inteqrasiya olunmasına yönəlik siyasət indi artıq rəsmi İrəvanın əsas doktrinasına çevrilir. Buna paralel olaraq isə Azərbaycanın regional logistik mərkəz rolunun möhkəmlənməkdə olduğu da müşahidə edilir. Və rəsmi Bakı Cənubi Qafqaz-Mərkəzi Asiya-Türkiyə nəqliyyat-kommunikasiya xəttində əsas tranzit aktor kimi öz mövqeyini daha da gücləndirir.
Maraqlıdır ki, rəsmi İrəvan indi Azərbaycanla yalnız nəqliyyat-kommunikasiya əməkdaşlığına deyil, həm də iqtisadi-ticari münasibətlərə də can atır. Belə ki, Ermənistan parlamentinin sədri Alen Simonyan rəsmi İrəvanın Azərbaycan istehsalı olan malların idxalında maraqlı olduğunu açıqlayıb. O, həmçinin Azərbaycanın məhsullarının Ermənistan vasitəsilə Naxçıvana və Türkiyəyə tranzitinin müzakirə edildiyini də bildirib.
Təbii ki, Azərbaycan və Ermənistan arasında təxminən 30 illik hərbi-siyasi qarşıdurmadan sonra bu bəyanatlar postsovet dövrünün ən radikal geopolitik dəyişikliklərinin ilkin əlamətləri kimi diqqəti çəkir. Bu, Ermənistan üçün iqtisadi diversifikasiya, regional logistik sistemə qoşulma şansı, yeni iqtisadi-ticari bazarlara çıxış imkanlarının genişlənməsi deməkdir. Azərbaycan üçün isə Zəngəzur dəhlizi layihəsinin ətrafında mövcud olan gərginliyin yumuşalması, indiyə qədər istifadə edilənlərə alternativ nəqliyyat-kommunikasiya marşrutlarının açılması, Naxçıvanla birbaşa əlaqələrin gücləndirilməsi imkanlarını yaradır.
Digər tərəfdən, Azərbaycan və Ermənistan arasında sərhədlərin delimitasiya və demarkasiya edilməsi prosesində yeni mərhələnin başlanma ehtimalı da artmış kimi görünür. Belə ki, Alen Simonyanın sözlərinə görə, yaxın vaxtlarda Azərbaycan-Ermənistan sərhədinin daha bir bölgəsində delimitasiya prosesinin yekunlaşacağı gözlənilir. Və bu, o deməkdir ki, Azərbaycan və Ermənistan arasında yekun sülh sazişinin imzalanmasına yönəlik texniki hazırlıq prosesi real və davamlı xarakter daşıyır.
NÉ™hayÉ™t, daha bir önÉ™mli geopolitik mÉ™qam ondan ibarÉ™tdir ki, CÉ™nubi Qafqaz üzrÉ™ “3+3” formatı yenidÉ™n aktivləşdirilir vÉ™ regionda yeni siyasi-diplomatik arxitektura formalaşır. ErmÉ™nistan XÄ°N-dÉ™n verilÉ™n açıqlamaya görÉ™, “3+3” formatında növbÉ™ti görüş ya Ä°rÉ™vanda, ya da Bakıda keçirilÉ™ bilÉ™r. Halbuki, Rusiyaya müəyyÉ™n geopolitik manevr imkanları açması ucbatından bu format son vaxtlara qÉ™dÉ™r ErmÉ™nistanda ciddi mübahisÉ™ doÄŸuran mÉ™sÉ™lÉ™ sayılırdı.
Ä°ndi isÉ™ belÉ™ anlaşılır ki, rÉ™smi Ä°rÉ™van bu regional formatdan kÉ™narda qalınmasını artıq ErmÉ™nistanın maraqlarına zidd hesab edir. “3+3” formatı TürkiyÉ™, Rusiya vÉ™ Ä°ranın da daxil olduÄŸu geniÅŸ regional masa kimi geopolitik baxımından, öz É™hÉ™miyyÉ™tini hÉ™lÉ™ dÉ™ qoruyur. Ona görÉ™ dÉ™, Alen Simonyan ErmÉ™nistan nümayÉ™ndÉ™ heyÉ™tinin Bakıda keçirilÉ™ bilÉ™cÉ™k növbÉ™ti görüşdÉ™ iÅŸtirakını istisna etmir. VÉ™ bu, rÉ™smi Ä°rÉ™vanın ilk dÉ™fÉ™ AzÉ™rbaycanın ev sahibliyi etdiyi çoxÅŸaxÉ™li regional formata qatılmaÄŸa qarşı çıxmadığını göstÉ™rir.
Ancaq Avropa Birliyinin Cənubi Qafqaz siyasəti hələ də regional sülh prosesinə olduqca ciddi təhdid qaynağı olaraq, qalmaqdadır. Belə ki, Avropa Birliyi və Ermənistan arasında imzalanmış son əməkdaşlıq sənədində Azərbaycanın milli maraqlarını hədəfə alan məqamlar yer almaqdadır. Rəsmi Bakı isə dərhal Avropa Birliyini regional sülhə əngəl olmaq cəhdlərində qınayıb və həmin sənədə sərt reaksiya verməklə, etirazını bildirib. Və böyük ehtimalla rəsmi İrəvan da Azərbaycanın haqlı olduğunu anlamamış deyil.
Buna baxmayaraq, rÉ™smi Ä°rÉ™van É™nÉ™nÉ™vi “ermÉ™ni narrativlÉ™ri”ndÉ™n tamamilÉ™ xilas olmadığından, AzÉ™rbaycana qarşı olan qÉ™rÉ™zli mövzuların gündÉ™mÉ™ gÉ™tirilmÉ™sinÉ™ hÉ™lÉ™ dÉ™ xüsusi maraq göstÉ™rir. Ona görÉ™ dÉ™, rÉ™smi Ä°rÉ™van Avropa Birliyi vÉ™ ErmÉ™nistan arasında imzalanmış qÉ™rÉ™zli sÉ™nÉ™dÉ™ AzÉ™rbaycanın sÉ™rt reaksiyasını ÅŸÉ™rh etmÉ™kdÉ™n hÉ™lÉ™lik yayınmaÄŸa çalışır. YÉ™ni, rÉ™smi Ä°rÉ™van hÉ™min sÉ™nÉ™din AzÉ™rbaycan-ErmÉ™nistan sülh prosesinÉ™ neqativ tÉ™sir göstÉ™rmÉ™yÉ™cÉ™yini iddia etmÉ™klÉ™, kifayÉ™tlÉ™nmÉ™yÉ™ üstünlük verir.
Bu davranış ErmÉ™nistanın yürütmÉ™yÉ™ çalışdığı “ikibaÅŸlı diplomatiya”ya hÉ™lÉ™ dÉ™ sadiq olduÄŸunu göstÉ™rir. YÉ™ni, bir tÉ™rÉ™fdÉ™n, AzÉ™rbaycanla sülh saziÅŸinin imzalanması vÉ™ regional sistemÉ™ inteqrasiya siyasÉ™ti yürüdülür. DigÉ™r tÉ™rÉ™fdÉ™nsÉ™, Avropa BirliyinÉ™ yaxınlaÅŸma prosesindÉ™n belÉ™, AzÉ™rbaycana qarşı istifadÉ™ etmÉ™yÉ™ cÉ™hd göstÉ™rilir. VÉ™ nÉ™ qÉ™dÉ™r qÉ™ribÉ™ dÉ™ olsa, rÉ™smi Ä°rÉ™van hazırda bu iki siyasi trayektoriyanı bir-birinÉ™ toqquÅŸdurmadan paralel ÅŸÉ™kildÉ™ idarÉ™ etmÉ™k strategiyasını seçib.
Bütün bunlar onu göstərir ki, Cənubi Qafqazda yeni təhlükəsizlik arxitekturasının formalaşma ehtimalı mövcuddur. Ancaq Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh gündəliyi ön planda olsa da, Avropa Birliyi hələ də bu prosesi pozmağa yönəlik cəhdlərindən imtina etməyə tələsmir. Bu, onu göstərir ki, Cənubi Qafqazda sülhün və sabitliyin təmin olunması prosesi qarşısında ən böyük əngəl həmişə olduğu kimi, yenə də kobud kənar müdaxilə cəhdlərindən qaynaqlanır.
